Os libros da Raíña

Estes días medio mundo segue con atención o longo cerimonial das exequias dedicadas á raíña Isabel II, falecida o pasado xoves con noventa e seis anos tras reinar máis de setenta.

Tan dilatado período de gobernanza fixo dela un dos persoeiros máis famosos do planeta e, como non podía ser doutra maneira, facilitou que abrollasen multitude de creacións artísticas das que, en maior ou menor medida, foi protagonista. Entre elas, xaora, un bo feixe de obras literarias, das que aquí escolmarei algúns títulos.

Talvez a primeira serie novelesca na que a Raíña figuraba como un elemento emblemático que daba soporte ao escenario social e xeopolítico no que se desenvolvían as tramas sexa a do celebérrimo James Bond, o Axente 007 creado por Ian Fleming. Nas novelas por el protagonizadas cómpre non esquecer que aparecía caracterizado como un axente do Servizo Secreto de Intelixencia, o que logo foi o MI6, e que dende que comezara a saga en 1953 foi entroncando máis e máis con esa simbólica rexia de trasfondo, ata o punto de que dez anos máis tarde unha das súas máis afamadas entregas se titulou, precisamente, Ao servizo da súa Maxestade (1963).

Nunha liña semellante de thriller de espionaxe debe situarse Salvar a Raíña (1976), a novela de William F. Buckley ambientada nos primeiros anos cincuenta que protagonizou o axente da CIA Blackford Oakes e que tiña como un dos seus personaxes centrais á raíña Carolina, directamente inspirada en Isabel II. Nesta obra Oakes ten que viaxar ao Reino Unido e solucionar o grave problema xurdido por unha filtración de seguridade de alto nivel próxima á monarca británica.

Nunha orde xa moi diferente, mais tamén con Isabel II como centro de atención, sitúase Un xigante amigable (1982), un texto infantoxuvenil de Roald Dahl no que a nena protagonista, xunto ao seu xigante amigo e coa axuda da monarca, terá que facer fronte aos témeros perigos que desatan outros xigantes malvados que os rodean.

Novamente no eido das intrigas con espías polo medio sitúase Un problema de atribución, peza de teatro escrita por Alan Bennet en 1988 na que se descobre que un asesor da Raíña experto en arte británica é, en realidade, un axente soviético, coa traizón e toda a problemática que iso supón para a Coroa. Unha obra, por certo, que logo foi levada ao cinema e recibiu premios da Academia Británica de Cine e Televisión.

De comezos dos noventa é A Raíña e mais eu (1992), novela distópica de Sue Townsend que presenta ao Reino Unido gobernado por uns parlamentarios que deciden abolir a monarquía e instaurar a República, o que leva a Isabel II e a toda a súa familia a converterse en simples cidadáns de a pé e aprender a sobrevivir coa escasa pensión de xubilación da ex-raíña. Esta interesante e crítica visión do fenómeno monárquico inglés continuouna Townsend noutra novela algo posterior, A raíña Camila, na que afondou nas turbulentas e, por veces, traxicómicas relacións do triángulo formado por Carlos, Camila e Diana.

Na década pasada triunfou sobre os escenarios londinienses a peza de teatro A audiencia (2013), dirixida por Peter Morgan, responsable logo da popularísima serie The Crown (2016). Nesta obra, Helen Mirren, que xa obtivera o Oscar polo seu papel da monarca no filme A Raíña (2006), volveu a encarnar con grande éxito á súa Maxestade. Nela dá vida a unha Isabel II que ten que manter reunións semanais ou audiencias cos seus primeiros ministros, cos que establece unha peculiar relación que vai máis alá da estrita xestión e que nos revela o seu perfil máis humano.

A última sensación novelística arredor do singular personaxe de Isabel II tróuxoa a publicación por parte de Sophia J. Bennett de O nó Windsor (2020), unha entretida narración na que a Raíña se converte nunha sorte de Miss Marple ou Jessica Fletcher que ten que resolver, como portentosa superdetective, os máis arrevesados casos, o que a obriga a manter unha dobre vida: a oficial e pública como monarca e a secreta como implacable investigadora que ten que descubrir quen acabou coa vida dun dos convidados ao seu noventa aniversario.

O éxito desta primeira entrega de Bennett animouna a proseguir e hai poucos meses apareceu Un caso de tres cans (2021), onde a sagaz detective ten que desvelar a relación entre un cadro desaparecido e a morte dun servente do seu palacio.

Galego rexio

Unha das máis ocorrentes e divertidas novelas que teñen a Isabel II como protagonista é Unha lectora fóra do común, publicada no 2007 polo xa amentado Alan Bennett. Esta obra, a única traducida ao galego que ten a Raíña como personaxe principal (verteuna Moisés Barcia para Rinoceronte), mergúllanos nunha amenísima trama na que a monarca, logo de bater un día por casualidade co furgón da biblioteca móbil do Concello de Westminster aparcado á porta da cociña de palacio, acaba por se converter nunha lectora voraz, o que a transforma como persoa ao tempo que lle provoca serios problemas de desatención das súas obrigas institucionais.

Lonxe do vodevil caricaturesco, esta ácida comedia funciona como unha sutil parábola, que nos convida a reflexionar sobre o poder da Arte, as relacións entre clases sociais e, xaora, o particular sistema monárquico inglés, ese ao que agora terá que aprender a dar nova vida o herdeiro que xa reina como Carlos III.

[Faro de Vigo, 15-9-2022]

Invasións literarias

Estes días a escena internacional permanece atenta á delicada situación que se está a vivir en Ucraína e que ameaza con rematar cunha invasión rusa que acabe coa súa soberanía. O caso é que a literatura, en tantos sentidos un singular espello da realidade, leva tempo recreando ficcionalmente invasións literarias nun ben feraz xogo de escrita contrafactual ou distópica.

Ata tal punto a literatura se fixo sensible a esta realidade conquistadora que xerou todo un xénero, o da ‘literatura de invasión’, que ten as súas orixes nos finais do XIX, mais que se afirmou a partir dos grandes conflitos bélicos do XX, nomeadamente as dúas guerras mundiais, mais tamén outros colaterais como a guerra ruso-nipoa ou a guerra fría.

A obra que se considera fundacional do xénero é A batalla de Dorking, novela do militar George Tomkyns Chesney aparecida en 1871 como entrega da revista Blackwood Magazine, cabeceira vitoriana moi seguida polos políticos británicos que se alarmaron enormemente ao ler a descrición da súa nación asolada por un inimigo que falaba alemán. A obra foi un éxito de vendas (máis de cen mil copias da época) e deu lugar a un notable número de imitacións e textos que orbitaban arredor de ideas parellas. Foi este o caso da moi célebre A guerra dos mundos (1898) de H. G. Wells, que desprazaba o foco ao universo da ciencia ficción, aínda que o autor de Bromley tamén escribiu a moito menos alieníxena A guerra no aire, historia dunha guerra xermano-británica que remataba con todo e devolvía o planeta á Idade Media.

Nos comezos do XX salientaron obras como O enigma das areas (1903) do tamén militar Erskine Childers, quen advertía da ameaza alemá ao Reino Unido, o que non tardou en facerse realidade. E tamén gañaron notoriedade as obras do prolífico William Le Queux, lembrado, sobre todo, por A invasión de 1910 (1906), unha narración traducida a case unha trintena de linguas, que vendeu máis dun millón de exemplares e na que volve reproducirse a invasión xermana das Illas Británicas, coa curiosidade de que na versión en alemán son os teutóns os que gañan a guerra e na publicada na Gran Bretaña os insulares.

Tan popular chegou a facerse este tipo de narracións que o afamado novelista P. G. Wodehouse escribiu unha parodia delas baixo o título de O ataque ou como Clarence salvou Inglaterra (1909), novela cómica na que novamente os británicos son invadidos, pero desta volta nada máis e nada menos que por nove exércitos: os rusos, os alemáns, os suízos, os monegascos, uns bandoleiros marroquís, os turcos, o Mad Mullah de Somalilandia, os chineses e os bollygollans en canoas de guerra. Ao final a situación acaba salvándose absurdamente mercé aos Boy Scouts e o seu carismático e estrafalario líder, Clarence Chugwater. De feito, tanto gustou a parodia que Wodehouse escribiu unha versión para alén do Atlántico, A invasión militar de América (1915), na que os alemáns, aliados cos xaponeses, atacaban os EE.UU. que, unha vez máis, volvían ser salvados por Clarence Chugwater e os seus scouts.

Amais de no Reino Unido, tamén en Asia, EE. UU. e Australia foron aparecendo novelas de invasión no tránsito entre o XIX e o XX. Así, a anónima A porta negra (1897), que relataba un ficticio desembarco naval franco-ruso en Hong Kong; Acorazado submarino (1900) de Shunro Oshikawa, onde se adiantaba en case tres lustros a que logo foi a guerra ruso-xaponesa; A nación aflixida (1890) de Henry Grattan Donnelly, cun triunfante exército británico que bombardeaba Nova York; e Branco ou amarelo? (1888) de William Lane e A onda amarela (1895) de Charles H. Kirmess, nas que Australia era acosada por unha posible invasión asiática, ben chinesa ben xaponesa, por veces con axuda rusa.

Como era de esperar, as dúas guerras mundiais fixeron que este tipo de escrita proliferase aínda máis, aparecendo títulos como O submarino voador (1922) de Ivan Petrushevich, cos soviets acabando co Reino Unido, ou Sexta columna (1941) de Robert A. Heinlein, onde un exército panasiático arrasaba os EE.UU. Por descontado, tamén durante a guerra fría continuaron publicándose novelas de invasión, entre as que se atopan Punto final (1955) de Jerry Sohl, cos EE. UU. ocupados polos rusos, e as moi coñecidas e cinematográficas historias escritas por Ian Fleming da serie protagonizada por James Bond: Goldfinger (1964) e Só se vive dúas veces (1967), ambas coas tensións ruso-ianquis no máis alto.

Da Galicia céltica e antinapoleónica

No relato histórico-mítico da nosa terra tamén está moi presente dende vello a cuestión invasora. Bo exemplo disto é o Libro das invasións ou Libro das conquistas de Irlanda, manuscrito medieval irlandés no que se relata o celebérrimo episodio no que Ith, fillo de Breogán, viaxa dende Brigantium a Irlanda, onde é asasinado, provocando que os fillos de Mil (neto de Breogán e sobriño de Ith) organizasen unha grande expedición para vingarse, o que acabou coa invasión de toda Eire.

Non menos coñecido é feito de que os comezos da recuperación da escrita na nosa lingua nos primeiros anos do XIX veu xustamente da man da literatura antinapoleónica, na que agromaron os textos panfletarios nos que se animaba aos mozos galegos a loitar contra o invasor gabacho, que conquistara ransoñamente o territorio español en 1808. Dende aquela ficaron na nosa historiografía literaria obras como o romance anónimo Un labrador que foi sarxento (1808), que exaltaba a coraxe dos resistentes galegos ao tempo que animaba ao alistamento, ou Proezas de Galicia (1810) de José Fernández de Neira, quen escribiu esta obra como homenaxe ao exército popular galego que en xuño de 1909 expulsou definitivamente as tropas napoleónicas.

[Faro de Vigo, 3-2-2022]

Nadaliñas

Estamos no remate das datas natalicias, un tempo no que os mellores desexos enchen as nosas verbas. Así leva sendo dende tempos inmemorais e a festa natalicia ten entre as súas tradicións máis enraizadas o envío de tarxetas de felicitación, entre nós chamadas nadais ou nadaliñas, unha literatura que cobrou forma e pulo no último par de séculos en Europa e que hoxe é unha realidade planetaria.

A orixe das tarxetas postais para parabenizar o Nadal remóntase á Alemaña de finais do XVIII, onde se confeccionaban xa tarxetóns adornados con grilandas, flores e figuras e escenas diversas que se abrían erguendo unha lingüeta de papel que descubría unha dedicatoria garimosa.

Agora ben, o nacemento do Christmas ou Christmas card ten o seu berce no Londres vitoriano, cando Henry Cole, fundador e director do Victoria and Albert Museum, tivo a idea de felicitar o Nadal á familia e amizades cunha nadaliña en vez de cunha carta, como ata entón era costume. Foi o artista John Callcott Horsely quen deseñou aquela primeira tarxeta de felicitación, unha ilustración que amosa unha familia bebendo e celebrando as festas con agasallos, roupa e comida. Daquela pioneira nadaliña imprimíronse mil exemplares e hoxe é unha peza de coleccionista que nas últimas poxas se ten pagado a dez mil euros o exemplar.

Cos anos as nadaliñas acabaron por facerse tremendamente populares e estendéronse polo mundo adiante para felicitar todo o período de Nadal ou, máis concretamente, o Aninovo, como acontece en Francia ou Xapón, país este último no que se estilan as creativas nengajō para desexar ventura o primeiro de xaneiro.

A literatura tamén tivo un papel importante nesta consolidación, pois o éxito fulgurante do Conto de Nadal de Charles Dickens axudou a crear o clima propicio para o seu espallamento, o que aínda se afianzou máis co concurso dalgúns escritores especializados en escribir estas nadaliñas, como Helen Burnside (quen chegou a redactar nas últimas décadas do século XIX máis de seis mil versos para nadaliñas), Samuel Cowen (quen nun ano escribiu máis de mil) ou Frances Ridley Havergal, poeta inglesa de tema relixioso que se converteu na máis afamada autora deste xénero nos seus inicios.

Nos remates do XIX e xa ao longo do XX os nadais foron adquirindo a fisionomía e variedade que hoxe lles coñecemos. Dunha banda, ás escenas familiares e idílicas paisaxes nevadas sumáronse todas as postais de iconografía relixiosa, facendo alternar os abetos, acivros e demais flora natalicia cos querubíns, campás e beléns e, xaora, co riseiro Papá Noel. E, doutra parte, acabaron por crearse subxéneros como as felicitacións oficiais (algúns países comezaron a emitir nadais dos xefes de Estado, casas reais e responsables varios); as felicitacións benéficas (de organismos como a UNICEF, que están actualmente entre as máis divulgadas); e as felicitacións comerciais (de empresas de todo tipo e incluso de determinados oficios, que no seu momento tamén se enviaron moito, tales como bombeiros, panadeiros, butaneiros e outros, presentadas como tarxetas de agasallo que convidaban a corresponder cun aguinaldo ao profesional). Toda esta pléiade de nadaliñas convive actualmente coas tarxetas de particulares e nos nosos días deron o salto dixital, circulando por millóns en correos electrónicos, whatsapps e outras vías, tanto entre cristiáns coma entre xentes doutras confesións.

Os nadais galegos

En Galicia a tradición das nadaliñas está documentada xa dende hai ben tempo. Tarxetas de felicitación dos repartidores de O Galiciano ou dalgúns outros operarios xa se atopan na década dos oitenta do século XIX, mais non foi ata os anos corenta do século XX cando se estendeu o seu uso entre a nosa intelectualidade e escritores.

Dende a inmediata Posguerra ata primeiros dos oitenta chegou a ser común o envío de nadaliñas entre autores galegos, que escribían como felicitación das festas poemas (sobre todo vilancentes, panxoliñas e outros cantos natalicios), habitualmente acompañados de imaxes creadas ex professo por coñecidos pintores e, en ocasións, tamén acompañados de partituras musicais.

Foron asiduos ás nadaliñas Aquilino Iglesia Alvariño, Ben-Cho-Shey, Emilio e Xosé María Álvarez Blázquez, Luz Pozo Garza, Manuel Fabeiro Gómez, Manuel María, Sebastían Martínez Risco, Xohana Torres, Faustino Rey Romero, Francisco Vales Villamarín, Celso Emilio Ferreiro, María do Carme Kruckenberg, Isaac Díaz Pardo, Luís Seoane ou Fiz Vergara Vilariño, entre moitos outros.

Esta tradición cristalizou no volume Nadal en Galicia (1957), que incluíu diversas composicións de importantes poetas galegos, e pouco despois na primeira Mostra de Nadais que levou a cabo a Deputación de Pontevedra en 1967.

Entre os patrucios galeguistas houbo algúns posuidores de admirables coleccións de nadaliñas recibidas de mil e unha amizades. Destacan aquí as que chegaron a atesourar Ramón Otero Pedrayo e Francisco Fernández del Riego (con máis de mil exemplares cada unha) e, sobre todo, a enciclopédica de Xosé Figueira Valverde, con preto de nove mil tarxetas de felicitacións das que se dá conta no excelente catálogo Nadais. Colección Filgueira Valverde (2020), froito da recente exposición comisariada por Sabela Santos e Fátima Cobo para o Museo de Pontevedra.

[Faro de Vigo, 6-1-2022]

Humores literarios

Nada hai máis humano que a nosa capacidade para rirnos de todo e de todos, principiando por nós mesmos. Dende os seus comezos, a literatura, tanto a oral como logo a escrita, reflectiu en inesquecibles historias a irrefreable pulsión para a comicidade que habita en nós, xa fose dende a pura hilaridade ou o ludismo ata a máis terrible das sátiras ou do sarcasmo, pasando por toda a gama intermedia de solucións irónicas, paródicas, bufonescas, retranqueiras, grotescas, esperpénticas ou caricaturescas.

Os antecedentes do humor literario occidental poden rastrexarse xa na cultura grecolatina. Velaí as comedias de Aristófanes, burlateiras ao extremo; ou A batracomiomaquia, parodia cómica das epopeas homéricas protagonizada por ratos e ras; tamén, por suposto o Satiricón de Petronio e a súa inesgotable festividade sexual, por non falar das comedias de Plauto e Marcial, todo gargallada e irrisoria confusión.

Nun tempo tan pouco luminoso como o da Idade Media, con guerras constantes e pestes sen fin, os nosos devanceiros procuraron no humor unha vía de evasión da dura realidade e deixáronnos numerosas mostras do seu enxeño para facer rir. Velaí as ocorrencias pícaras dos protagonistas do Decamerón de Boccaccio; o Gargantúa e Pantagruel de Rabelais, que o autor francés escribiu convencido do valor terapéutico da literatura benhumorada; ou, xa abocando o Renacemento, a parodia obscena da Carallocomedia, poema protagonizado por Diego Fajardo, cabaleiro provecto e impotente que tenta recobrar a súa virilidade visitando todo canto prostíbulo existía daquela en Castela.

Agora ben, a literatura humorística tal como hoxe a entendemos é un froito da arte literaria dos séculos XVII e XVIII. Para convencernos disto abondaría con amentar a comicidade inherente ao propio Don Quixote de Cervantes. Mais, a maior abondamento, cumpriría lembrar tamén non pouco do teatro cómico de Lope de Vega e de Shakespeare, da fabulística de Samaniego ou Iriarte, a hilaridade contaxiosa dos farsantes, impostores, renartes e hipocondríacos de Molière en O enfermo imaxinario, Tartufo, O avaro, O burgués xentilhome ou O menciñeiro á forza; o Swift da sarcástica Unha humilde proposta ou de As viaxes de Gulliver e o Sterne do Tristam Shandy, que conta rexoubeiramente o mundo dende o útero materno metade da novela;e, por citar un último exemplo, a inimitable acidez do humor vitriólico de Quevedo en mil e unha páxinas, poño por caso as súas Grazas e desgrazas do ollo do cu, que engadían un título máis extenso nas que ían dirixidas a Dona Juana Mucha, fato de carne, muller gorda por arrobas, aclarándose que foran escritas por Juan Lamas, o do camisón cagado.

A esta mesma nómina sería preciso engadir outros grandes da literatura europea e americana do XIX. É o caso de Mark Twain, que gañou grande éxito con A célebre ra saltareira do condado Caveiras e que logo nos fixo rir a todos con As aventuras de Tom Sawyer e a súa continuación As aventuras Huckleberry Finn e, sobre todo, coa extravagante e felizmente anacrónica Un ianqui na corte do rei Arturo. E tamén contaría aquí outro clásico como foi Oscar Wilde, tanto en títulos como o paródico A pantasma de Canterville coma na máis complexa The Importance of Being Earnest, publicada en galego como Ernest. Comedia frívola para xente seria, que agocha dobres sentidos xa dende o propio título.

Ao longo do século XX non poden deixar de amentarse o Wenceslao Fernández Flórez do patético O malvado Caravel e o tenro e ledicioso O bosque animado; o Ramón Gómez de la Serna das greguerías; o Gerald Durrell de ocorrencias infantes en A miña familia e outros animais; a sátira de Evelyn Waugh en Unha presada de po ou Decadencia e caída; as Memorias dun amante sarnoso de Groucho Marx, delicioso anecdotario;ou o P. G. Wodehouse da serie de novelas protagonizadas polo indolente millonario Bertie Wooster e o seu astuto e dilixente mordomo Jeeves, que o saca de todas as leas.

Nos nosos días recomendo os divertidísimos relatos do obsesivo Woody Allen dos Contos sen plumas; o Eduardo Mendoza de Sen novas de Gurb e o seu extraterrestre sorprendido ou do filósofo romano contratado por Xesús de Nazaret en A abraiante viaxe de Pomponio Flato; Maruja Torres e as súas corrosivas Oh, é el! Viaxe fantástica cara a Julio Iglesias e mais Cegueira de amor; as aventuras despropositadas do matrimonio Appleby en A caída do Museo Británico de David Lodge; o humor faiscante das recompilacións Tinto de verán de Elvira Lindo ou toda a serie de novelas protagonizada polo seu emblemático Manoliño Catrollos; a traxicomedia sexual de A magnitude da traxedia de Quim Monzó; as disparatadas andainas de Wilt na batería de novelas que sobre el leva escrito Tom Sharpe; Carmen Rico-Godoy e o humor punxente e reivindicativo de Como ser muller e non morrer no intento; ou os estrafalarios personaxes do mundo plano sostido por catro elefantes de A cor da maxia de Terry Pratchett.

Os evanxeos da risa absoluta

A literatura galega foi humoristicamente pródiga. Ten a súa lóxica, pois non debe de esquecerse que somos o pobo que inventou a retranca e un dos que con maior pericia manexa o ferrete. Que llo digan senón aos nosos trobadores das cantigas de escarnio e maldicir medievais, xeniudos que teñen dignos herdeiros na nosa contemporaneidade, dende Os evanxeos da risa absoluta de Antón Villar Ponte, abondo esperpénticos e cun “tolo epílogo báquico na compaña de Caín”, ata a humor revelador, cheo de ridículos afectos, que nos ensinan Os vellos non deben de namorarse de Castelao.

[Faro de Vigo, 15-10-2020]

Letras mancadas

A pandemia do coronavirus vai camiño de se converter na praga bíblica dos nosos días e leva xa causado moita dor e irreparables perdas. Desafortunadamente, as ausencias tamén se contan entre aqueles que andaron os seus días facéndonos felices coa maxia das palabras. Velaí o caso do escritor chileno Luis Sepúlveda, quen falecía o pasado mes de abril en Asturias, logo de loitar durante varias semanas coa covid-19. Infelizmente, non é a primeira vez que a Humanidade se ve en tal situación e, ende mal, que o gremio dos escritores contempla como este letal e silandeiro inimigo que son as enfermidades infectocontaxiosas fai desaparecer parte dos seus activos.

Na Idade Media a peste bubónica fixo auténticos estragos entre a poboación da vella Europa e ese mesmo mal volveu castigar o continente con dureza no século XVII. Os escritores, dende Bocaccio no Decameron ata Defoe no Diario do ano da peste, deixaron testemuño daquel horror, que levou por diante o poeta francés Gautier de Châtillon (autor do longo poema Alexandreis, que serviría de inspiración ao célebre Libro de Alexandre, obra cimeira do mester de clerecía hispano); o florentino Matteo Frescobaldi (voz destacada do Dolce Stil Nuovo e amigo de Petrarca); o dramaturgo inglés John Fletcher (un dos máis gabados do seu tempo, xunto ao propio Shakespeare e Ben Jonson); o fundador da narrativa albanesa Pjetër Bogdani ou a poeta e intelectual norueguesa Vendela Skytte (ilustrada erudita que morreu da enfermidade xunto ao bebé que acababa de ter).

E o que aconteceu coa peste sucedeu tamén ao longo do XIX co temible cólera, que feriu definitivamente o poeta e dramaturgo alemán August von Platen-Hallermünde (no que se inspirou Thomas Mann para o personaxe de Gustav von Aschenbach de Morte en Venecia); a escritora e crítica literaria británica Maria Jane Jewsbury (falecida na India, onde contraeu a enfermidade); a escritora e pintora italiana Bianca Milesi (que feneceu deste mal xunto ao seu marido, que era médico) ou a grande intelectual e feminista, heroína da revolución rusa, Inessa Armand, que foi un tempo compañeira sentimental de Lenin e que terminou os seus días vítima do cólera que contraera durante unha viaxe ao Cáucaso.

Pero se hai dúas enfermidades infectocontaxiosas que asociamos moi a miúdo coa literatura esas son a tuberculose e a sífilis. Á primeira adoitamos engadirlle —dun xeito totalmente arbitrario, xaora— unha aura romántica que a identifica como a forma propia na que morren os poetas, sobre todo os grandes cantores do amor. E velaí como por este mal feneceron, si, John Keats, Gustavo Adolfo Bécquer, Jacint Verdaguer ou Joan Salvat-Papasseit, mais tamén grandes da narración como Emily Brontë, Antón Chéjov, Leopoldo Alas Clarín, Franz Kafka ou D. H. Lawrence.

Pola súa banda, a sífilis, que os descubridores trouxeron de América, foi o azoute do París bohemio, arrasando con Charles Baudelaire, Alphonse Daudet, Guy de Maupassant ou Alfred de Musset.

A lista de males bíblicos non acaba aí e cómpre saber que inclúe tamén a lepra (que terminou co poeta paraguaio Manuel Ortiz Guerrero e co venezolano Cruz Salmerón Acosta, ambos os dous destacados autores nos seus países); o tifo (que foi o final para Charlotte Brönte, Arnold Bennet, Irene Nemirovsky e Gerard Manley Hopkins, quen, malia iso, despediu a vida repetindo no seu leito de morte “son tan feliz, son tan feliz!”); a disentería (que fixo presa de Erasmo de Rotterdam, Thomas Coryat, Pierre Choderlos de Laclos ou Helen Von Druskowitz, autora esta última que atopou tan feroz morte recluída nun psiquiátrico, onde levaba vivindo case trinta anos); a septicemia (que non tivo piedade nin co holandés Louis Couperus, nin co cubano Guillermo Cabrera Infante nin coa ensaísta e novelista británica Mary Wollstonecraft, autora da referencial Vindicación dos dereitos da muller, que faleceu tras dar a luz a súa filla, quen logo se converteu en Mary Shelley, a famosa autora do Frankenstein); a meninxite (que arrastrou o narrador italiano Alessandro Manzoni e moitos outros); a difteria (que se levou a sufraxista inglesa Lydia Becker); a pneumonía (inmisericorde con Francis Bacon, Friedrich Nietzsche, Lewis Carroll, Leon Tolstoi, Dylan Thomas ou Simone de Beauvoir); a hepatite (definitiva con Wolfang Borchert, que sobreviviu ás tropas nazis pero non a ela; ou o gran poeta romanés Nichita Stănescu, bebedor consumado que apedrou o fígado); ou a máis recente sida, que nos arrebatou tristemente a Michel Foucault, Hervé Guibert ou Severo Sarduy e tantas outras persoas, por non falar da febre amarela (coa que marchou Matthew Lewis), a leishmaniase (Marguerite Higgins), a pleurite (Juan Montalvo), a malaria ou a moi común gripe (Bertrand Russell), tamén causantes de sentidas perdas.

Males galegos

Na literatura galega as letais hostes das enfermidades infectocontaxiosas tamén golpearon forte. Poderiamos demorar en casos como o do autor dos históricos Rogos dun gallego, Manuel Pardo de Andrade, que morreu en París de cólera; ou o do líder das Irmandade da Fala Lois Porteiro Garea, que faleceu prematuramente vítima da gripe do dezaoito; mais conformareime con lembrar o celebérrimo exemplo de Manuel Antonio, o gran poeta do mar, que se mergullou definitivamente nel no seu Rianxo natal cando contaba con apenas trinta anos, a idade á que nolo arrebatou a tuberculose.

[Faro de Vigo, 1-10-2020]