Parlamento das Letras: Carlos Labraña

Coherencia e resistencia. Así define o seu traballo Carlos Labraña. Coherente coa súa entrega, arreo, a prol da nosa escrita infantoxuvenil en xeral e da nosa literatura dramática en particular. E resistente, incombustiblemente resistente ante todo e por riba de todo, esperanzado sempre en que a calidade das nosas letras se ha de seguir abrindo paso cal río imparable ata o océano lector.

Con Carlos Labraña aprendemos o teatro dos soños e os máis engaiolantes sons da buguina, soubemos dos espertares principescos, das estrelamares, as lendas sanxoanescas, a vida secreta dos ratiños, as aventuras de Peter Pan no cabo do mundo e a maxia da fraga das árbores das palabras e coñecemos tamén a peregrinaxe do Galo de Portugal, as ocorrencias da xentiña da Moito Morro Corporation, as angueiras do apalpador, os pesares dos valos bélicos e ata os sorprendentes e ultramundanos encontros da Pequena Compaña.

E é que Carlos Labraña sabe ben que a vida é unha garola e que cómpre desempeñar felizmente o papel que nos tocou en sorte neste gran teatro de xoguete.

 

Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

Eu comecei escribindo poesía, cando ía ao instituto, que publicaba nunha revista cultural cedeirense, Olláparo, e, incluso, ata nalgún número de A Voz da Escola. Algún deses poemas recupereinos hai pouco para a miña última peza, Estrelecer, cuxa orixe hai que procurala neses anos.

Respecto ao teatro, o meu primeiro libro foi O segredo de Daniel, peza escrita a moitas mans no Colectivo Garola, que resultou gañadora do Premio Xeración Nós de Teatro Infantil no ano 1988 e que, grazas a iso, publicou Sotelo Blanco na súa mítica colección Biblioteca do Arlequín.

Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? Por que cres que recibiron ese trato desigual?

Ao pertencer a un xénero tan minorizado como a literatura dramática é difícil facerse ver, polo que durante moitos anos as miñas pezas, aínda que tiñan unha grande acollida nos colexios, pasaban desapercibidas para a crítica. Isto comezou a cambiar con A fraga das árbores das palabras no ano 2014, que tivo moi boa recepción. Pero foi con Moito Morro Corporation Sociedade Ilimitada (2016) e con O valo (2017) cando definitivamente a prensa e os medios de comunicación comezaron a fixarse na miña obra.

Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

O que marca fundamentalmente a miña forma de escribir é o TDAH, que me impide concentrarme durante moito tempo diante do papel ou da pantalla de ordenador. Así que, penso dabondo, maduro as ideas e logo ando a escribir a cachos, onde me cadre.

Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ao pé de que autor@s preferirías figurar?

Gustaríame que na nosa literatura se pendurase definitivamente un andel para o teatro infantil e nel atoparme entre clásicos como: Manuel Lourenzo, que traballou arreo polo teatro, tamén polo infantil; Carlos Casares, cuxas Laranxas formaron parte tantos anos dos meus soños, ou Manuel María. Xa dunha época máis recente, non poderían faltar nese andel dramaturgas como Paula Carballeira, Candido Pazó, An Alfaya, Antón Cortizas, Teresa González Costa ou Raquel Castro.

Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, que trazos salientarías?

Fundamentalmente dous, coherencia e resistencia. Coherencia, xa que cando descubrín a situación da literatura dramática infantil galega e decidín dedicarme de cheo a escribir e publicar só pezas para os máis novos mantíveno ata o de agora, gardando na gabeta o resto da miña escrita. E resistencia, porque transitei durante moitos anos polo deserto, sen moito apoio, ata conseguir abrir na nosa literatura unha fiestra cara a ese teatro.

Que lecturas te acompañan decote ou a que escritor@s regresas con frecuencia?

Á parte dos dramaturgos clásicos que todos coñecemos, interésame moito saber cara a onde vai o teatro contemporáneo, polo que sigo a escrita, entre outros, de Juan Mayorga, Alberto Conejero, Angélica Liddell, Fernando Epelde ou Avelina Pérez.

Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

Bótase en falta que non haxa case escritores profesionais que poidan vivir do seu traballo, o que é mágoa cando se está demostrando, ano tras ano, a calidade innegable da nosa literatura. Como as nosas letras aínda teñen moitas eivas, xa falaremos do que lles sobra cando a situación estea moito mellor.

Se soubeses que o teu tempo se esgota, que non te perdoarías non deixar escrito?

Aínda que durante moito tempo non foi así, agora xa non considero que a vida dunha persoa deba xirar só arredor da escrita. Por iso, o que non me perdoaría nunca é deixar atrás os meus seres queridos sen me despedir e agradecerlles o tempo que compartiron comigo. Con isto non quero dicir que non me gustaría ter escrito, por exemplo, algún libro como… O principiño ou Peter Pan.

Cal é a túa valoración do noso presente literario?

Eu resumiríao nunha palabra: bipolar. Estamos ante unha explosión de todos os xéneros da nosa literatura que se reflicte na publicación de libros con grande éxito literario, incluso fóra do noso país, á vez que existe unha gran desconexión cunha parte importante da sociedade galega. Penso que mellorar esa relación é a dirección na que temos que traballar.

Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

A min gustaríame descubrir o texto teatral a aqueles que non o perciben como lectura. Aínda que é certo que o sentido final dunha peza é a representación, se o texto ten calidade literaria non hai por que non lelo na casa como os outros xéneros literarios. Ao que hai que engadir o pracer que é gozalo en compaña. Probádeo, que non vos ides arrepentir!

 

Parlamento das Letras: Manuel Núñez Singala

Hai en Manuel Núñez Singala unha aliaxe telúrica entre a pertenza irrenunciable a un humor xenuíno, unha cosmovisión retranqueira de seu, e a adhesión inquebrantable ao sangue do idioma. Entre unha e outra febra úrdese todo o tecido literario dun mundo propio no que teñen moito que dicir as teselas do solidario, o empático e o complementario. A aventura da vida está en nós e en nós-outros, naquilo que temos por descubrir no imo de noso e naqueloutro que cómpre iluminar no que nos rodean.

Afeito tanto á prosa vagarosa e de longo alento como á textualidade hipercondesada, a versatilidade da súa escrita incorporou con éxito, e dende a primeira hora, o escénico e o ensaio narrativo. Na plenitude do seu curso autorial, fai balance aquí do camiño andado e bota a vista ao futuro para endergar novos horizontes.

Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

Os meus primeiros textos foron aparecendo en revistas e publicacións colectivas. Tratábase de contos breves e mesmo dalgún poema. Lembro a revista O Libelo, editada no ano 1984 no Colexio Universitario de Lugo, coa que colaborei en varios números. Tamén un relato, “O soño de M”, publicado en 1992, no volume do XVIII Certame Modesto R. Figueiredo.

Pero eu comecei a escribir moito antes, textos que nunca chegaron a publicarse, narracións breves da adolescencia, algunhas delas galardoadas nos certames literarios do instituto de bacharelato ou en asociacións culturais da vila na que estudaba.

Débolle moito aos certames literarios do instituto, porque para min supuxeron un grande impulso: o recoñecemento necesario para convencerme que aquilo que eu escribía para pasar o tempo podía ter algún valor, interesarlle a alguén que non fose eu mesmo.

Desa época son tamén as miñas primeiras obras de teatro. De feito, o meu primeiro libro, O achado do castro, que acabaría publicando Sotelo Blanco, tras gañar o Premio Xiria de Creación Teatral no ano 1987, é unha versión actualizada dunha desas obras de teatro adolescentes. Houbo outras anteriores que nin sequera conservo.

Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? Por que cres que recibiron ese trato desigual?

Seguramente a miña obra máis coñecida, non sei ben se a mellor tratada, é O achado do castro, unha comedia teatral da que van editados máis de vinte e cinco mil exemplares e feitas moitas representacións, quizais centos. Se cadra a máis desapercibida sexa tamén unha obra de teatro, Planificación estratéxica, aparecida nos Cadernos de Teatro da Editorial Laiovento que, ata onde eu sei, nunca se levou a escena.

Non teño moita idea das razóns dese trato desigual, e a verdade é que se trata dunha cuestión que non me preocupa demasiado. Creo que un libro debe defenderse por si mesmo, e que o labor do escritor debería rematar case por completo cando o libro se publica. Tendo a despreocuparme moito dos libros xa editados, o meu traballo xa está feito, o público decidirá a atención que lle merece. Pola miña parte; considero máis importante dedicarlle tempo e interese aos que poidan vir despois.

Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

A verdade é que non. E se os teño van cambiando ao longo do tempo. Por exemplo: hai moitos anos escribía a lapis, para poder corrixir con maior facilidade, hai xa moito tempo que uso directamente o ordenador o que me permite ter sempre un texto limpo. Normalmente escribo na casa, pero tamén aproveito o tempo en viaxes, vacacións e en lugares diversos. Podo escribir case en calquera sitio, cun mínimo de tempo e comodidade.

Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ao pé de que autores/as preferirías figurar?

Non sei, trátase dunha cuestión que non me preocupa en absoluto, quen faga a antoloxía que decida se paga a pena que estea e con quen.

Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, que trazos salientarías?

Se cadra o humor. Creo que os galegos temos un sentido do humor excelente, moi singular, un trazo que forma parte da nosa maneira de ser e ao que se lle debería tirar máis partido literario como característica notable e xenuína. O humor é, tamén, un lubricante excelente que permite suavizar cuestións que doutro modo resultarían ásperas. Por suposto que o humor non está presente en todos os meus libros, pero si na maior parte.

Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Son moi caótico lendo, dende sempre, e a verdade é que podo gozar coa lectura de autores moi diversos. Se me vise obrigado a ter que dar un par de nomes aos que con frecuencia releo citaría a Sábato en narrativa e a Dario Fo en teatro.

Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

Creo que lle faltan lectores. O índice de lectura en Galicia é aínda baixo en comparación coa contorna europea na que estamos, e a lectura en lingua galega máis aínda. Fáltalle tamén visibilidade; abonda con mirar os escaparates das librarías nas que con frecuencia está ausente ou recluído nun gueto. E tamén, o que ten moito que ver co exposto, un impulso institucional moito máis decidido.

Sóbralle complexo de inferioridade.

Se soubeses que o teu tempo se esgota, que non te perdoarías non deixar escrito?

Supoño que como a moitos outros autores, ese gran libro que leva moitos anos roldando e que non acaba de materializarse. E moito me temo que o meu tempo se esgotará sen que o dea escrito. Mentres tanto, entretéñome con outros proxectos menos importantes…

Cal é a túa valoración do noso presente literario?

É incuestionable que o momento é magnífico. Nunca houbo tantos autores nin tanto recoñecemento, tantos lectores nin tantos títulos publicados, tantas bibliotecas nin tantos clubs de lectura. E todo iso malia unhas institucións que parecen empeñadas en poñer paus nas rodas a todo o sistema literario.

Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

 Simplemente darche as grazas pola iniciativa.

Parlamento das Letras: Celia Díaz Núñez

Celia Díaz Núñez garda na súa caste literaria a forza toda do Páramo lugués na que naceu e o lentor antigo da súa Quiroga adoptiva. Nese territorio de ambasmestas, cruzado de voces e lendas doutro tempo e realidades intensas de arestora, vai sulcando o seu balandro os ríos de palabras que lle saen ao camiño, que ora son afluentes infantoxuvenís ora narrativas institucionalizadas, por veces regatos investigadores e fervenzas didácticas.

Tanto e tan celmoso caudal foi dándonos títulos adeliños para a cativada, historias de cataventos, princesas e poetas, relatos de intriga ruganda e imaxinación inzada de papaventos. Tamén, xaora, novelas para os grandeiros de verdades amargas e aínda narracións para toda idade que apousan nas sabas do Imperium e as revoltas castrexas pola Boca do Monte.

As voces da Terra acódena nas palabras que seguen, van trenzadas nela como un herdo da tradición que espella en fulguracións e ilumina o criterio sutil de quen sabe e se sabe, porque escribe e nos escribe.

—¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

Os primeiros libros que publiquei foron dous premios literarios que, como adoita acontecer en moitos certames, levaban implícita a edición da obra gañadora. Trátase de Adeliña, que gañou no 2003 o I Premio Pura e Dora Vázquez e de Cataventos e Cía, que acadou no 2004 o Barriga Verde de textos dramáticos para monicreques. Eses dous premios foron para min moi importantes porque supuxeron un estímulo para continuar escribindo. Con anterioridade publicara no 1982 ensaios literarios para a revista Trebo que daquela se editaba en Ourense, e máis tarde o libro Voces da terra, un estudo acerca dos escritores quirogueses.

—¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?

Unha verdade amarga, publicada por Galaxia en 2017, está sendo moi ben tratada, tanto pola crítica como polos lectores. É unha novela sobre a identidade e a memoria e sobre o que acontece cando a perdemos. Tamén estou moi satisfeita da boa acollida de A boca do monte, que foi finalista do Premio Frei Martín Sarmiento 2016 e vai xa pola cuarta reimpresión. Esta novela sitúase na Galiza do século II despois de Cristo, un período pouco coñecido e aínda menos literaturizado e recrea un acontecemento real como é a construción do túnel romano de Montefurado. Proximamente engadiremos na páxina de Galaxia un roteiro literario polos principais escenarios nos que transcorre a acción e mais unha breve adaptación teatral dalgúns capítulos significativos.

Seguramente a miña obra máis descoñecida é Velaí vai o papaventos, unha peza de teatro que, logo dunha desagradabilísima experiencia nun certame literario, decidín autoeditar no 2014, nunha coidada edición con magníficas ilustracións de Marina Seoane. Está tamén dispoñíbel en versión dixital en Amazon. A obra tivo boa acollida nos colexios e conta xa con varias representacións, o que supón unha ledicia inmensa, pois ese é o destino principal de calquera obra dramática.

—¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

Manías non teño; hábitos, si. Escribo sempre a ordenador e a calquera hora do día, é dicir, cando podo. Antes de comezar doulle moitas voltas na cabeza, tomo notas en cadernos e no móbil, elaboro guións e esquemas, mais todo se desbarata en canto a historia comeza a fluír. Ás veces acompáñome de música de fondo, instrumental principalmente. Cando escribía Unha verdade amarga soaba repetidamente o tango “Naranjo en flor”, na voz do meu parente bonaerense Luís María Bragato. Na novela que estou escribindo actualmente tamén a música ten unha presenza importante e escoito distintas cancións que me axudan a perfilar os personaxes.

—Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?

Iso dependería do criterio da persoa que a realizase e da perspectiva que adoptase: cronolóxica, temática, xeográfica… En calquera caso, sentiríame moi honrada con ser incluída e figurar ao carón dos outros autores e autoras.

—Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?

Teño aínda unha obra breve, demasiado para poder trazar unha traxectoria. Procuro ir amodiño, quero ser esixente comigo mesma. Se me paro a pensar, creo que hai dúas constantes no que ata o momento levo escrito. En primeiro lugar, no que se refire ás novelas, a localización en espazos xeográficos concretos que me son moi queridos e nos que a paisaxe cobra especial importancia. En segundo lugar, e de maneira moi consciente, o interese por recoller o galego vivo: no meu caso, o galego do Páramo e de Quiroga, tamén o de Ourense. Así, eu digo “concheiro” e non nogueira, digo “garaboia” e non caguña, digo “madia leva” e non madía, digo “non ter paradura” e non paraxe ou emprego expresións tan courelás como “Oh vi!”. Esas son as miñas palabras auténticas, coas que me identifico, nas que me recoñezo. Unha das tarefas do escritor é a de incorporar as voces vivas, xenuínas, para que non desaparezan, para conservar a riqueza léxica da nosa lingua. Moitas palabras que agora non están recollidas nos dicionarios incorporaranse na medida en que os escritores e as escritoras as empreguemos.

Tamén procuro revisar, repasar, corrixir, puír. Adoito ler en alto os meus textos para captar o ritmo, a sonoridade das verbas e escoller a que me semella máis apropiada. Concordo con Paul Auster en que a tarefa de escribir consiste tanto en quitar palabras como en engadilas.

—¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Moitas, moi diversas e varias á vez. As miñas lecturas son moi eclécticas. Ultimamente acompáñanme Auster, Joyce Carol Oates, Chimamanda Ngozi Adichie, Murakami, Orham Pamuk, Lorrie Moore… Este verán descubrín a Edith Wharton, que me legou unha nova perspectiva de Nova York. As miñas relecturas son tamén moi variadas: Valente, Cunqueiro, Borges, Cortázar, Novoneyra… Recentemente volvín a As mil e unha noites, da que gardaba unha soidosa lembranza adolescente. Hai uns meses nunha libraría de segunda man puiden facerme cun exemplar da mesma edición que eu lera e reencontrarme cos fermosos gravados en branco e negro que tanto lembraba e coas exóticas historias de Sherezade.

—¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

Sobrar nada, posto que todas as achegas son positivas. Fáltalle visibilidade, recepción e proxección. É dicir, máis lectores e lectoras, máis presenza nos xornais, nos escaparates, noutros sistemas literarios… e, evidentemente, falta apoio institucional.

—Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?

Non creo que, chegado o caso, me dedicase a escribir, senón a vivir con intensidade os derradeiros momentos coas persoas que quero. De escribir algo, seguramente serían cartas ou textos persoais para eles. Ao mellor, tamén aproveitaba para desfacerme dalgúns textos que teño gardados e non merecen a pena.

—¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?

Desde o punto de vista da creación: moi boa. Contamos con variedade de xéneros, de estilos, novas propostas temáticas e formais. Hai unha crecente presenza de voces femininas, sobre todo na poesía. En definitiva, unha oferta moi plural e de calidade, apta para todo tipo de público.

Desde o punto de vista da proxección, como xa comentei, segue habendo prexuízos e complexos que impiden que esteamos nun sistema normalizado.

—Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

Quero expresar o meu agradecemento a esta oportunidade que me brindas de participar neste Parlamento das Letras. E tamén recoñecer a importancia de proxectos coma este Criticalia, que divulgan a nosa escrita e fan máis visible o noso panorama literario.

Parlamento das Letras: Carlos G. Reigosa

Carlos G. Reigosa ten alma de heroe expedicionario do Far West, non en van un seu poemario leva por título Kid Salvaxe. O seu foi ir anovando ermos para a literatura galega dende a primeira hora e non son poucas as incursións pioneiras que debemos ao seu afán por descubrir novos horizontes.

Cando ninguén en Galicia se (pre)ocupara pola necesidade de ter unha novela negra propia e crear un tecido sólido de lectorado deste masivo subxénero el publicou Crime en Compostela, narración fundacional do noir galego coa que naceron dous arquetipos literarios: o do detective Nivardo Castro e o do xornalista Carlos Conde, modelos que crearon escola.

E o mesmo acontece coa novela de campus, outro páramo que axudou a poboar con Oxford, amén. Ou coa escrita sobre o maquis, tanto documental como ficcional, e velaí os están Fuxidos de sona, A agonía do león ou A vitoria do perdedor. E, en fin, para non ser conto de nunca acabar, mesmo coa narcoliteratura tan de actualidade, como demostran A guerra do tabaco ou Narcos.

Cronista de Pepa A Loba, sabedor de todas as pucharcas da lembranza e segredos de Bretaña, frecuentador de Intramundi e estudoso de García Márquez, Torrente Ballester ou Valle Inclán, Carlos G. Reigosa é un dos escritores e xornalistas galegos máis poliédricos e fecundos dos últimos lustros. De tal cerna están feitos os de Tras da Corda.

—¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

A primeira novela que escribín foi Oxford, amén e publicouna Akal en 1982. Foi un intento de contar de primeira man as inquedanzas vitais, políticas e culturais que estabamos a vivir os mozos de vinte anos no mundo cambiante de 1968 e seguintes. Unha etapa de gran creatividade e de mutacións profundas na música, na política e nas vidas en xeral. Era cando Bob Dylan lle empezaba a poñer letra á música de todo un cambio social sacudido polo rock and roll… Eu pasei daquela un mes nunha especie de comuna hippy en Oxford. E de aí partiu todo. En galego, a novela publicouna Edicións Xerais.

—¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?

A mellor tratada foi sen dúbida Crime en Compostela (I Premio Xerais de novela), que esgotou varias edicións de saída e que abriu en galego un ciclo de novela negra que conta hoxe con grandes autores de ben acreditado talento. Coido que a aparición do detective Nivardo Castro (e o seu amigo o xornalista Carlos Conde) respondeu á demanda dunha literatura popular e por iso foi tan ben acollida. Gonzalo Torrente Ballester (co que escribín daquela un libro de conversas) díxome nunha ocasión que Crime en Compostela fora importante para quitarlles aos escritores galegos a teima de que tiñan que ser todos uns James Joyce e el mesmo, que escribira A Saga/Fuga de JB, unha obra insuperable (e comparable ao Quixote, segundo o Nobel portugués José Saramago), publicou despois unhas fermosas novelas de cerna popular. Respecto da segunda parte da pregunta, non sei cal foi a miña obra peor tratada. Todas tiveron —e teñen— o seu público, pero quizais Intramundi coido que é a que máis atención merece aínda hoxe.

—¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

Manías, non. Nin sequera necesito saber a historia enteira antes de comezar a escribila. Creo que o proceso creativo require unha actitude aberta ás novas ocorrencias que vaian xurdindo. Pero é certo que non se pode escribir sen ter claro cal é o asunto e o motor da narración. Dalgunha maneira, escribir é construír unha casa soñada, pero, mentres se constrúe, vanse introducindo cambios no proxecto. As novelas, de certo, só están terminadas cando un xa non quere cambiar nada nelas.

—Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?

Iso correspóndevos decidilo aos críticos. Eu podería querer estar cerca do meu benquerido veciño Álvaro Cunqueiro, pero isto sería unha parvada, porque non xogamos no mesmo campo nin compartimos talentos. Eu coido que cada un ten o seu espazo e que debe tratar de mellorar as súas obras desde a súa experiencia, capacidade e ambición. Nada máis. Eu lin con paixón a autores coma Dostoievski, Kafka, Camus, Steinbeck, Hemingway, García Márquez, o propio Torrente Ballester e outros e sempre cría que estaba aprendendo algo deles, pero logo resulta que non atopo a súa influenza na miña obra. Ou atópoa pouco. Porque resulta que, ao cabo, un fai o que pode, faino con paixón e convencemento e iso é a súa singularidade. De todos modos, coido que debo recoñecer o influxo de Xosé Luís Méndez Ferrín na miña obra Irmán Rei Artur (1987) que el prologou con moito saber e xenerosidade.

—Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?

Eu diría que todo comezou porque sentín moi cedo a necesidade de expresar literariamente a realidade da miña parroquia natal, A Lagoa da Pastoriza, un espazo sen estradas, nun lugar illado que os demais chamaban Tras da Corda (que non era un topónimo, senón unha descrición física, porque o monte que une Abadín, Mondoñedo e a miña Pastoriza chámase A Corda). Eu sempre tiven moita fascinación polos heroes e heroínas da miña parroquia: zoqueiros de sona, labregos fortes, emigrantes ousados, superviventes da Guerra Civil e, se cadra, tamén algún que outro bandoleiro. Non se me ían da cabeza as súas “fazañas” e, cando descubrín en Lugo o cine do Oeste, comecei a orientar os meus primeiros disparos, que foron os contos de Homes de Tras da Corda e os de As pucharcas da lembranza. Pero, cando escribín isto, eu xa sobrevivía como xornalista na Axencia EFE e xa escribira a novela Oxford, amén, que testemuña unha revolución cultural urbana que vivín e que me fascinou…

Así que, se eu tivese que historiografar a miña traxectoria literaria debería comezar por recoñecer todo o que lle debo á miña orixe rural en obras como Homes de Tras da Corda (1982), As pucharcas da lembranza (1984) e, sobre todo, na novela Intramundi (2002). Porque estas obras, que eu escribín cando máis admiraba a Álvaro Cunqueiro e a Juan Rulfo, son os meus espellos ao longo do camiño literario das orixes. Despois viñeron as novelas que podemos chamar da serie negra, co detective Nivardo Castro e o xornalista Carlos Conde. Nelas tratei de amosar realidades galegas daquela mal coñecidas: un certo submundo compostelán (en Crime en Compostela), o tráfico de armas (O misterio do barco perdido), o contrabando de tabaco (A guerra do tabaco) ou o narcotráfico (Narcos). Logo, nas seguintes xa fun abrindo espazos de realidade cara a asuntos máis internacionais, como a fuxida a América dos nazis por Vigo (A vinganza do defunto). Por outra parte, e desde unha perspectiva histórica, interesoume sempre a peripecia dos fuxidos tras a Guerra Civil. Coido que o libro A agonía do león (1995), que recibiu o Premio Internacional Rodolfo Walsh de Literatura Testemuñal en 1996, está nesa liña, sobre a que aínda penso volver. Polo demais, a novela Pepa A Loba (2006) permitiume descubrir a realidade e a ficción da última bandoleira europea, unha galega de armas tomar. E supoño que tamén debería falar de A vida do outro (XX Premio Torrente Ballester de Novela, 2008), que foi un intento de fabular a transición política en España… E de Segredos de Bretaña (2016), unha mestura de memorias históricas… En fin, coido que xa fun demasiado lonxe nesta resposta. Deixémolo aquí, pois.

—¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Durante moitos anos fun e volvín cos escritores latinoamericanos que, por outra parte, tiven a sorte de coñecer persoalmente, desde Juan Carlos Onetti a Alfredo Bryce Echenique (amigo persoal), pasando por Jorge Luis Borges, Bioy Casares, Gabriel García Márquez (que se dicía neto de galega e sobre o que escribín un libriño explicando a súa relación con Galicia), Julio Cortázar, Mario Vargas Llosa, Augusto Roa Bastos etcétera. Foi un tempo no que era moi difícil non recaer neles, porque as súas obras eran —son— simplemente portentosas. Cen anos de soidade, de Gabriel García Márquez, está sendo agora un grande éxito en China, por exemplo. Foi unha xeración extraordinaria que nos arrastrou a moitos, afastándonos dalgúns autores que non eran latinoamericanos, pero que deberiamos ter lido polos seus propios méritos. Mais…

—¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

Ás nosas letras non lles sobra nada. Nin sequera o ruralismo, que eu antes desprezaba e agora valoro moito, porque aí está a nosa orixe. Hai que ler a poesía de Antonio Noriega Varela e de Aquilino Iglesia Alvariño para saber de onde estamos vindo. E hai que ler a Cunqueiro para intuír a onde podemos chegar. Polo demais, é certo que sobran algunhas cousas, pero esas xa irán quedando polo camiño co paso do tempo.

—Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?

Esta é unha pregunta que me tortura e que prefiro deixar de lado. Porque un non controla o seu destino. A vida é esa fraxilidade na que vivimos. Non hai máis información.

—¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?

Boa. Hai diversidade e hai ganas de abrir camiños. Non todo son acertos, pero, é sabido, os acertos chegan despois de moitos intentos. Temos unha poesía diversa, que é íntima e social á vez. E temos moitas mostras novidosas que están a gañar espazos. Xa non necesitamos un James Joyce, como pedían os galeguistas de antano. Foi unha mágoa que Torrente Ballester, que empezou A Saga/Fuga de JB en galego, non dispuxese dun idioma abondo fornecido filoloxicamente para poder escribila enteira na nosa lingua. Hoxe podería facelo, pero daquela non puido. Así é a historia das cousas deste mundo.

—Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

Quero felicitarte por esta boa idea que tiveches, que nos obriga a pensar no que case nunca pensamos, é dicir, pensar no feito literario e na nosa relación con el. Moitas grazas e noraboa.

 

 

Parlamento das Letras: Teresa Moure

Teresa Moure é un volcán literario. Magmática, impredicible e desmedida deixa escapar linguas de lava que erupcionan en prosas, poemas, pezas teatrais e ensaios sen solución de continuidade.

Selvática e irreductible, a súa escrita é unha aldea gala resistente contra o romano homoxeneizador: non se abaixa á burguesía bempensante, é politicamente incorrecta, disidente per se e provocadora á mantenta.

Todo nela é torrencial e vai pechando e abrindo diáclases nas que ecoan xenuínos desprazamentos de placas tectónicas: dunha escrita inicial punxente e reflexiva, de complexo balizado, ata outra incisiva, intervencionista e autenticamente pornográfica; dunha creatura en opción normativa institucionalizada ata a actual fervenza en galeguía.

Muller árbore, velenaria consciente, herdeira da palabra de Eva, natura política queer-endo sempre un mundo outro, nación ostracia e violadora de lobos feroces, o seu é acabar cos elefantes dos armarios, aprehender da enerxía que flúe entre Poder e Eros e percutir, estralar, rebentar, arrasar con calquera devasa mental e creativa: No limits, sempre e máis despois irreverente, provocadora, diversa como nestas súas palabras.

―¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

Na adolescência ganhei alguns prémios de poesia e relato que foram editados em publicações excecionais e de pouca importância (algum, lembro, no programa dumas festas patronais). Depois, durante o período universitário decidi que não devia publicar nada até estar certa de que era isso exatamente que queria escrever. Uma ideia (que eu achava foucaultiana na altura) que teve grande influência em mim ligava o ato de publicar com falta de autenticidade da escrita: adorava na altura a escrita privada, que achava singularmente subversiva.

Depois, um ano de sacudidas vitais fez com que decidisse participar em concursos; achava que o critério dum júri legitimaria o que escrevia. Aí chegou A xeira das árbores (2004), com o Lueiro Rei. Na realidade os 4 primeiros livros que publiquei foram ganhadores dos correspondentes certames.

―¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?

A minha obra melhor tratada, sem dúvida, foi Herba Moura. Chegava num momento em que a literatura galega estava muito recetiva a vozes femininas e contava uma história coral, de mulheres  e histórica, o que permitia interpretações acordes com gostos diversos. Quanto a mais desconhecida, talvez seja A intervención, apesar de contar com tradução para o espanhol (Artes subversivas para cultivar jardines). Há um par de dias assisti ao lançamento dum livro doutra autora e no debate posterior várias pessoas participantes no evento comentaram isso. Penso que tinham razão. Talvez a causa seja que o tema ecológico é um dos que mais custa digerir socialmente.

―¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

Sou um animal de escrita; não preciso de nada para escrever. Mais bem, ao contrário, tenho a mania de escrever.

―Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?

As antologias são assunto de quem antologizar, não? Seguramente, se aparecesse, seria no capítulo dedicado a “Elas”. E, ainda que estaria bem à vontade com as minhas companheiras, onde tenho grandes amizades e com quem partilho muitas energias e posicionamentos, eu própria e elas criticaríamos essa decisão de nos relegar ao esperável capítulo do feminino.

―Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?

Infelizmente, o meu percurso está marcado por uma decisão alheia ao facto literário. Em março de 2013 decidi escrever no galego internacional que estou a usar. Isso marcou um antes e um depois porque agora habito as margens. Espero que algum dia essa fronteira se apague e nesse momento poder responder a tua pergunta com motivos puramente literários. Por exemplo, eu observo que cada vez sou menos riquinha… É surpreendente isso, como acabamos por responder na nossa própria obra contra etiquetas que nos colocaram antes. E não falo só da crítica. Por exemplo, as diferentes edições em diversas línguas de A xeira das árbores, de Herba Moura ou de A palabra das fillas de Eva criavam uma imagem burguesa da voz autorial (gostava de flores e outras plantas, ia para a história passada como se tivesse medo a falar do atual, evitava os temas obscenos; era reivindicativa mas dentro duma medida). Nesse momento vi que devia controlar mais o processo de edição, que também somos lidas através da capa, do texto que a acompanha, do tipo de promoção em que participamos. E, claro é, aparecem as publicações mais comprometidas politicamente (O natural e político, Politicamente incorreta), mais dissidentes (Queer-emos um mundo novo, Ostrácia) ou mesmo com evocações pornográficas (Eu violei o lobo feroz), mas eu estaria contestando a uma simplificação prévia, porque eu sempre fui politicamente dissidente; não era uma novidade na minha biografia. Este último poemário, Eu violei o lobo feroz, marca para mim um ponto de inflexão independente do problema ortográfico: comecei a exteriorizar aí o relacionamento entre erótica e poder, que me vem ocupando estes anos. Para mim, Ostrácia e Um elefante no armário fazem parte do projeto literário que iniciei com Eu violei o lobo feroz.

―¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Estou muito interessada em autoras contemporâneas como Audur Ava Olafsdóttir, Lena Andersson, Alexandra Lucas Coelho ou Verónica Gerber. Retratam tão bem o que eu sou que regresso com frequência às suas páginas, duma maneira quase obsessiva. Mas também há outro estilo de autoras e autores que me marcaram e que releio muito: Torrente Ballester, García Márquez, Margueritte Duras, Coetzee, Amin Maalouf…

―¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

Com as nossas circunstâncias sociolinguísticas, inevitavelmente falta normalidade. Com frequência, publicam-se textos para termos um exemplo de tal o qual género ou material para o ensino e isso implica obedecer o mercado e, aliás, um mercado minoritário e sujeito a uma competência feroz. Se a literatura for também arte, como eu penso, devemos aceitar que o ato artístico é irreverente, provocador e diverso. Eu diria que o importante não é que tenhamos obras de que gostemos; o ideal seria que tivéssemos muitas obras de que não gostássemos, mas não por serem pobres em qualidade, mas por não coincidirem com os nossos gostos. Isso seria um indicador de normalidade.

―Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?

Não me perdoaria sentar-me a escrever. O urgente seria despedir-me.

―¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?

Sempre é difícil valorar o momento histórico em que estamos envolvidas. Demasiado. A literatura galega tem sido, e ainda é, um território de resistência, com muitas vozes interessantes e grande dificuldade para chegarem, para se fazerem eco. Acho que corresponde à crítica literária responder essas perguntas; as/os autoras/es temos a obriga ética e estética de contornarmos o imediato, de não opinarmos assim muito para simplesmente escrever, escrever, escrever. Daí, da conviccão nas próprias forças, do impulso criativo é que pode sair algo. Ou talvez não. Mas vale a pena tentar.

―Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

Quando leio uma entrevista que me fizeram sempre me encontro desagradável, defensiva.  O género é difícil: nem imagino que alguém se interesse pelas minhas opiniões. Ou prefiro reservá-las para o universo do relacionamento privado, das pessoas íntimas que sabem que falo com a mão no coração e quase sempre com um excesso de intensidade. Não domino bem o registo público, nem gosto de dizer as frases esperáveis. Peço desculpa, portanto, por não saber responder melhor a esta tua gentileza de me perguntar publicamente. Mas agradeço.