Ars dedicandi: José Rey-González

O 21 de marzo de 1957, hai sesenta anos, falecía en Vigo o poeta José Rey-González, quen nacera o 21 de agosto de 1874 en Bamil, Caldas de Reis.

A súa obra sitúao entre os que Carballo Calero denominou ‘epígonos’ dos grandes mestres do Rexurdimento, o que certifica a lectura de volumes como Frangullas (1910), Lira gallega (1911), Flores murchas (1914), A musa da terra (1915) ou Latexos. Cantigas da terriña (1925).

O ars dedicandi que recupero estampouse en Fume de pallas, libro editado en Pontevedra, na imprenta de Celestino Peón, en 1912, un texto que espella a lírica enxebre debedora da Rosalía e o Curros máis costumistas.

A dedicatoria ofrécese “A mi distinguido compañero y amigo, el culto profesor don Luís Tobío Campos” e está asinada en setembro dese ano.

En efecto, Tobío Campos (Brión, 1861—Santiago, 1943) e Rey-González foron colegas no exercicio do mestrado e tamén no oficio poético, pois xusto nese 1912 o da Maía deu a coñecer Ecos y esbozos, o seu primeiro libro de versos, ao que seguiron Rosiñas da Terra (1917) e Rimas galicianas (1935).

Dáse a circunstancia de que Tobío Campos foi primo segundo de Rosalía e, polo mesmo, persoa que ben coñecía a mellor tradición lírica, tanto de autor coma de transmisión oral, pois non en van compilara en 1880 unha importante Colección de Cantigas da Mahía.

Compréndese, por tanto, o interese de Rey-González (pai que foi do tamén profesor e colaborador de prensa Jacobo J. Rey Porto) en facerlle chegar ao seu compañeiro (por súa vez proxenitor do ensaísta e tradutor Luís Tobío Fernández) un exemplar dedicado deste Fume de pallas, onde poden lerse versos tan populares coma os que se descobren na súa cuberta:

Infr’a gaitiña,
toca, gaiteiro;
que ¡ai! mentras tocas,
fúxenm’as mágoas
de dentr’o peito.

 

 

Ars dedicandi: Heraclio Pérez Placer

O 8 de novembro de 1866, á unha da tarde, nacía no número 3 da daquela chamada Praciña do Olmo (hoxe Saco e Arce) no barrio da Trindade de Ourense Heraclio Pérez Placer.

Médico de profesión, foi un escritor de ampla traxectoria, cultivando por igual poesía e prosa, tanto en galego coma en castelán, e tamén teatro e mesmo zarzuela neste último idioma. Secasí, o eido no que salientou foi o narrativo, especialmente en dous títulos que reúnen compilacións de relatos: Contos da terriña (1895) e Beira do lar (1901).

O presente ars dedicandi recolle palabras estampadas no primeiro destes libros e está dirixido a Manuel Martín Losada.

Rescato e transcribo as garimosas verbas ao dedicatario, que han servir aquí de homenaxe a Pérez Placer no cento cincuenta aniversario do seu nacemento.

Para Manuel Martín Losada

Dicen que este libro es el mejor que tengo, aunque no sea cierto, porque nada mío es bueno, es, sin embargo, el que habla más de mi patria y por lo tanto el más querido. Por esto lo dedico con gusto, pues siendo tú el amigo á quien más quiero, quisiera darte con el libro una prueba de que lo mejor que yo tengo es tuyo como lo es mi alma, unida con la tuya por amistad eterna, que no en balde es la amistad el perfume del corazón.

Acógele pues con el mismo entusiasmo que te lo dedico y espera el mejor premio para tu hermano

Heraclio P. Placer

 

Ars dedicandi: Ramón Piñeiro na RAG

Van alá vinte e seis anos do pasamento de Ramón Piñeiro, un dos personaxes máis influentes da cultura galega do pasado século.

O pensador de Láncara ingresou na Real Academia Galega o 25 de novembro de 1967 co discurso A lingoaxe i as língoas, que Galaxia imprentou para ese día coa resposta ao mesmo de Domingo García-Sabell. Este último e mais Ricardo Carballo Calero e Xulio Rodríguez Yordi foron os que elevaron a proposta en xullo de 1963 co informe favorable de Antón Fraguas, Francisco Fernández del Riego e Ramón Otero Pedrayo, proposta que foi aprobada por unanimidade o 29 de decembro daquel ano.

O ars dedicandi que reproduzo ―xentileza do amigo Xesús Torres Regueiro, quen o recuperou― é, en realidade, unha dedicatoria colectiva do discurso de ingreso piñeiriano asinada por este mesmo e por bastantes outros académicos e as súas mulleres xustamente na xornada da recepción en Tabernas.

A destinataria da dedicatoria é Luísa Crestar (Betanzos, 1908―A Coruña, 1988), autora do poemario Nas orelas do Mendo (1982), no que incluíu un bo mangado de composicións dedicadas a amigos, entre elas unha “A Ramón Piñeiro, que fai tempo dixo que teño no esprito a ledicia das Mariñas betanceiras”.

Poden lerse no ars dedicandi as sinaturas de Domingo García-Sabell, Sebastián Martínez Risco, Ricardo Carballo Calero, Francisco Vales Villamarín, Fermín Bouza-Brey, Xesús Ferro Couselo, Enrique Chao Espina, Antonio Meijide Pardo, Isidro Parga Pondal, Leandro Carré Alvarellos, Juan Naya Pérez, Ramón Otero Pedrayo, Francisco Fernández del Riego, Elena Tormo López, María Josefa Bustamante e Isabel López.

Unicamente o recipendiario e quen lle contesta inseriron texto na dedicatoria. O primeiro saudando a “Luisa Crestar, betanceira que sinte cos ‘bós e xenerosos’, coa cordial amistade de Ramón Piñeiro”. O segundo dando “Apertas, boa amiga, D. García-Sabell”.

Neste cabodano acae a lembranza de Ramón Piñeiro e o feixe de colegas e amigos que, a canda el, protagonizaron a escena cultural, social e política galega da pasada centuria.

Ars dedicandi: Manuel García Paz

A figura de Manuel García Paz é unha das tantas que agardan ser recuperadas nas nosas letras. Nacido en Compostela o 26 de maio de 1895, tivo unha vida azarosa na que, logo de estudar na súa cidade natal, marchou vivir a Vigo para, aínda mozo, comezar a traballar de aprendiz no Faro de Vigo primeiro e logo en Nueva Prensa de Heraclio Botana.

Iniciou a carreira eclesiástica, que logo abandonou en favor de Filosofía e Letras para facerse profesor de instituto, oficio que exerceu en diversas localidades de Galicia e fóra dela, pois xubilouse en Pozoblanco, Xaén, o mesmo lugar no que finou en 1990 afastado da vida literaria que cultivou cando novo.

Como autor, á parte dun conto en Nós (“O abade Mouriño”) do ano 1931, é lembrado pola narración IV Melodía. Desfíe de campesiñada galega, libro de 1935 publicado en Ourense con prólogo de Jacinto Santiago, profesor nesta cidade da Escola Normal primeiro e da Escola de Artes e Oficios despois.

Xustamente este volume é o que aquí figura dedicado a un terceiro profesor, Antonio Couceiro Freijomil, para máis sinais inspector de Ensino, de aí que nas liñas que lle escribe García Paz o trate de “compañero”.

É sabido que Manuel García Paz deixou escritos outros tres libros ou Melodías. Oxalá algún día se recuperen, pois, como parte do patrimonio literario galego, son un ben comunal que merece coñecerse.

Ars dedicandi: Antonio Noriega Varela

Ás 19:00h. do 27 de marzo de 1947 morría no seu domicilio da rúa Pardiñas en Viveiro o poeta Antonio Noriega Varela. Deixaba tras de si unha intensa vida e unha importante obra, principalmente etnográfica e, sobre todo, poética.

Como vate, Noriega foi autor dun único libro que foi facendo medrar ao longo dos anos e que, polo camiño, mesmo variou de nome. A primeira edición chamouna Montañesas e publicouna en 1904. Volveu facelo, co mesmo título, en 1910. Logo viñeron dúas versións case idénticas de 1920, unha edición posterior de 1929 e, finalmente, a testamentaria de 1946, poucos meses antes do pasamento.

A dedicatoria que aquí se recupera estampouse nun deses volumes de 1920. Sucede que existen dúas versións da mesma obra, que comparten tripa, pero que se diferencian polas cubertas. Unha delas presenta unha ilustración de tapa realizada por Castelao que representa unha paisaxe nevada na que destaca, en primeiro plano, un cruceiro alumado por un farol. A outra, de tons alaranxados, reproduce unha escena costumista na que semella haber unha esmoleira a canda un cativo ao pé dunha igrexa. Tamén se diferencian por reproducir unha a canda o título o nome completo ‘Antón Noriega Varela’ e indicar outra, sucintamente, ‘Por Noriega Varela’, feito que ten a súa explicación e que daría para outro post.

O ars dedicandi reproducido obra nun exemplar con esta última cuberta. O dedicatario é o escritor e académico Antonio Couceiro Freijomil, quen foi durante moitos anos Inspector de Educación, de aí as alusións de Noriega Varela, mestre de profesión, a este como ‘xefe’.

A dedicatoria está asinada en Trasalba o 6 de febreiro de 1922, a onde Noriega foi destinado como docente en 1913, localidade na que permaneceu ata 1926. Alí profundou na amizade cos de Nós, especialmente con Otero Pedrayo, con casa forte naqueles eidos, o que explica que fosen estes os que, como reza o colofón, imprimisen o libro no obradoiro ourensán de Antonio Otero o 15 de xullo de 1920.

Non sei cal foi, tal como expresa a dedicatoria, o “dictamen austero, de superior excelencia” que de Do ermo Couceiro Freijomil puido manifestar a Noriega Varela. Sei si, que a Historia emitiu xa o seu veredicto, convertendo o poeta nunha das voces fundamentais da lírica galega de todo tempo.