A poética do vento

Hai poetas que son como un amor de verán, fugaces pero intensos, que acompañan os días breves de rosas e viño, mais que, chegado o momento, desaparecen nun ronsel de néboa. Mais existen outros que son como un lóstrego escuro da ánima, unha cosedura que vai tradeada ao cos coma un xugo antigo, voces que velan as túas xeiras e son compaña fidel nas horas máis luminosas, nas xornadas máis avesías. Un deses meus poetas de cámara é Xulio L. Valcárcel, melancólico aedo do insondable.

Nestes últimos tempos dúas foron as alegrías que nos trouxo o escritor lugués: a compilación da súa Poesía reunida (1979-2017), de título tan evocador como definitorio: Memoria dos días, formas da levidade, un volume que incorpora un indispensable limiar do profesor e crítico Luciano Rodríguez, con certeza quen con máis constancia ten estudado a obra do autor.

Esta recolleita de todo o seu labor lírico de case corenta anos ofrece a oportunidade de ler por xunto os sete poemarios que ata agora dera á luz (con textos que son xa obras de referencia da nosa escrita das últimas décadas, como Memoria de agosto, A melancolía dos corpos e, sobre todo, Casa última) e, amais, suma ao conxunto o aliciente da adición de dous novos títulos: Límites (2015) e Outono nos espellos (2017), este último, por certo, tamén publicado en edición exenta por Medulia Editorial, obra da que me ha prestar salientar agora algúns trazos.

As cinco seccións que compoñen este novo libro de Valcárcel avanzan por vieiros temáticos e estéticos diversos pero complementarios. Namentres os dous primeiros bloques (“Néboa” e “Vento e veleiros. Unha singradura”) teñen no referente mariño a súa espacialización preferente e simbólica, a terceira das tiradas (“Intres”) deita unha ollada rememorativa ao pasado para afirmarse na loita presente, a cuarta das seccións (“Baixo a mesma choiva”) continúa a liña precedente para completala con poemas dedicados e écfrases e a derradeira (“Outono nos espellos”) ancora na mestizaxe creativa.

O resultado de todo o anterior vén confirmar os trazos da poética de Valcárcel que tan ben asentara en entregas anteriores: a nostalxia polas raíces esborroadas e a casa matriz perdida, o laio polo tempo da infancia e mocidade que esvaeu irremisiblemente, a dor pola perda dos seres queridos que se foron, a asunción do implacable pasar do tempo ou a lembranza dos territorios vitais aos que o corazón está atado. Todo, xaora, envolveito nun ar de melancolía que contempla os seres e as cousas, os días e os tránsitos como nun ollar de cámara lenta, cósmico e inaprenhensible, babel de sentimentos e conceptos, de imaxes que bailan vagarosas na retina.

Os poemas crepusculares de Valcárcel déixanse ir na vertixe do verso curto unhas veces e galopan en trote demorado e largacío outras, mais decote crean fisuras irreconciliables entre a sintagmática oracional e a rítmica, obrigando o lector a un exercicio de (re)construción de sentido que ensancha a interpretación do texto.

Ler a Xulio L. Valcárcel neste o Outono nos espellos é aprender que os palacios, os templos, os mausoleos, as pontes, as estradas, os camiños, os museos, os estadios, as cidades ou as bandeiras son realidades pasaxeiras, mais o ar da palabra, a bris da verba fundante ha permanecer mentres o ser humano alente, pois ese vento que nos empurra vén connosco, é parte de nós e sempre estará ao noso carón: “Estiñará a choiva, pero continuará o vento,/ calará o trono pero permanecerá o vento,/ enmudecerán os gritos,/ secarán os océanos, apagaranse os ecos,/ pero seguirá o vento./ Seguirá o vento co seu lamento longo,/ co seu ouveo desesperado./ O vento arrastrando un remuíño de follas tristes/ por unha chaira infinita e desolada./ O vento ouveando só,/ como un can insomne e tráxico,/ ouveando nas tebras, teimudo, perenne, obstinado,/ cando xa ninguén poida escoitalo”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 24-12-2017]

 

Soños cumpridos

Cando vin as vías do tren vilafranquino cubertas de bouza encolléuseme o corazón. Foi hai algúns anos e recordei canto amaba aqueles vellos raís algún escritor daquela terra ao que eu lera sendo noviño con grande abraio.

Por iso, e porque teño especial debilidade polos libros que nacen da lealdade á memoria dos escritores amigos, escribo agora estas liñas. Lembrar a grandeza dos que se foron pero nos deixaron como compaña as mellores palabras é un acto de xenerosidade que traspasa o Tempo e fai grande a quen recorda e admirable ao recordado.

Así acontece con Viajes con Antonio Pereira, o pequeno volume preparado polo profesor da Universidade da Coruña Luciano Rodríguez, quen rende nel homenaxe á amizade que o uniu ao magnífico escritor leonés desaparecido vai para un lustro, un dos mellores relatistas en lingua castelá do pasado século, a quen debemos coleccións de historias memorables como, poño por caso, Cuentos para lectores cómplices (1989), Picassos en el desván (1990) ou Relatos de andar el mundo (1991), entre outros.

Rodríguez explica no brevísimo prólogo a este libro, “Envío a Antonio Pereira”, a nacenza da obra, xurdida con motivo da celebración o pasado 26 de marzo dunha xornada organizada pola Universidade de León arredor do escritor. O crítico galego achegou na súa intervención unha confesión: Pereira e mais el tiñan proxectado escribir un conto a catro mans do que só deixaron construídos os marcos; isto é, o comezo e o final, que serían, respectivamente: “Cuando vi las vías del tren villafranquino cubiertas de maleza se me encogió el corazón” e “Ahora ya sabemos que los sueños bien soñados se acaban convirtiendo en realidad”.

Velaí a matriz deste Viajes con Antonio Pereira: Rodríguez, como memoranza e homenaxe ao amigo ido, convidou sete autores a que escribisen un conto breve (dúas, tres páxinas) que comezase e rematase coas secuencias indicadas. O resultado é a compilación de minirrelatos que agora autoedita o profesor coruñés.

Clara Isabel Martínez Cantón é a autora do primeiro conto, “Ana desnuda”, unha moi suxestiva narración sobre a visión dun nu feminino e como esta marca a adolescencia e aínda a madurez do rapaz protagonista. Tras desta pode lerse “El Coche de Salvador”, unha recreación do lucense Xulio L. Valcárcel da vida da Vilafranca do Bierzo natal de Pereira décadas atrás, trama que protagoniza un taxista encargado de carrexar os pasaxeiros do tren ata a vila nun singular auto. Tamén comparece “El insomne” de Íñigo Bermejo, dicir onírico que obriga o personaxe central a regresar á Vilafranca que abandonou de noviño e reencontrarse co Pasado. Igualmente, a tan achegada ao responsable do volume Marta Rodríguez Pía, quen asina “¡Va por usted, don Jaime!”, historia de ferroviario entregue que moito lembra, para ben, algún memorable relato de Elena Poniatowska. E de amores, soños e Tempo que esvara fala tamén “Soñado no tren” de Xosé María Álvarez Cáccamo, a quen sucede José Enríquez Martínez e o seu “Un sueño recurrente”, esa ilusionada contemplación do pasar dos trens no desexo dun futuro que acaba pechando o círculo no pretérito. Por remate, “Una gruesa y gris tela de araña nos abriga”, prosa de amor que se envolve en teas de araña e olor a castañas e onde Diana Varela Puñal nos desafía a regresar ao lugar no que fomos felices.

A foto de cuberta deste Viajes con Antonio Pereira amosa o actual estado da, en tempos, moi concorrida estación de Vilafranca do Bierzo, hoxe abandonada. A contracuberta ocúpaa outra instantánea dunha vella locomotora. Ambas imaxes son da autoría de Marta R. Pía e compleméntase coa que, precedendo o índice, amosa a vella estación cando aínda estaba en activo.

Viajes con Antonio Pereira é un fermoso libro. Éo porque abriga a Amizade e a Memoria, porque son amigos os que renden a homenaxe e porque o fan ofertando o máis valioso dos galanos: a palabra creadora a quen tanto creou, contos para a melancolía da ánima en recoñecemento a quen foi un mestre da exploración señardosa do ser. El confiaba na maxia das historias que transmitía, soñaba con que emocionarían por sempre aos que o lesen, aínda cando el non estivese entre nós. Entendeuno ben Luciano Rodríguez, tamén el un soñador. Ambos sabían, como sei eu agora e sabemos todos, que os soños ben soñados se acaban convertendo en realidade.

Lecturas confesas

Xulio López Valcárcel, poeta xenuíno onde os haxa, narrador de voz ben singular e ensaísta de finísimo olfacto crítico, acaba de publicar na que é a súa casa dende hai anos, Espiral Maior, o volume Confesión de parte, subtitulado para máis sinais “Inventario de lecturas e poéticas”.

O que neste libro ofrece López Valcárcel é nada máis e nada menos que unha escolma dalgúns dos seus mellores artigos sobre temas literarios galegos de entre os dados a coñecer dende fins dos anos oitenta ata onte mesmo. Como non podía ser doutra maneira, os temas tratados son moi dispares e van dende a escrita memorística da educación sentimental e lectora primeira (“Anos de aprendizaxe”) ata a reflexión teórica sobre a (in)existencia da nosa literatura (“Existe unha literatura galega?”), pasando pola autoanálise poética e emotiva (“Vivencia da casa”), a prospección na obra pessoana (“Mestre Caeiro”), a consideración dende a distancia temporal da contribución realizada polo colectivo Cravo Fondo (“Cravo Fondo trinta anos despois”), a experiencia tradutora (“Unha antoloxía de poesía mapuche”) ou o balance da actualidade poética de noso (“Poesía galega, 2009”).

As néboas melancólicas de Xulio L. Valcárcel

Hai agora un par de anos saía do prelo por vez primeira A melancolía dos corpos, excelente poemario de Xulio L. Valcárcel. A súa valía vese agora confirmada pola positiva resposta das lectoras e lectores, que esgotaron esa edición inicial, facendo que volvese ser reimprentado hai pouco pola Colección Esquío de Ferrol.

Os versos de Valcárcel permanecen envolveitos nun cendal de néboa melancólica, cun aquel de tristura esperanzada ou, se se quer, de plácida contemplación evocativa e soidosa. Os corpos elásticos desa mocidade que se foi e os intensos intres amatorios do entrelazo do amor, mais tamén a memoria dos devanceiros que nos deixaron, dos nenos que se fixeron homes, das viaxes interiores e iniciáticas, das xeografías da infancia e mesmo a aceptación do destino mortal son outras tantas rutas poéticas sobrevoadas polo escritor lugués, lírico esencial, de período depuradísimo e sintagma luído e transparente.

Aquelas e aqueles que non tiveron a oportunidade de se facer coa primeira edición deste A melancolía dos corpos non deberían deixar pasar esta nova oportunidade de abeirar á escrita de tan suxestivos versos, inventario de lañas da recordación e de fulgores amorosos da máis esixente estética.