Efervescencias poéticas

Dei gorentoso remate á lectura de Punto de ebullición, antoloxía de poetas galegos das últimas xeracións publicada no prestixioso selo hispanoamericano Fondo de Cultura Económica a través da súa filial madrileña.

Punto de ebullición é unha escolma bilingüe na que os orixinais galegos son vertidos ao castelán pola tamén poeta Miriam Reyes (Ourense, 1974), unha das voces máis recoñecidas da escrita peninsular do novo milenio.

Videopoeta e artista multimedia, Reyes deixou os eidos ourensáns con oito anos para marchar a Venezuela, onde estudou Letras na Universidade Central. Regresou logo a España e, tras residir en diferentes cidades, acabou instalándose en Zaragoza. Dende alí deu a coñecer algún dos poemarios máis suxestivos dos tres últimos lustros, como Espejo negro (2001), La bella durmiente (2004), Desalojos (2008), Yo, interior, cuerpo (2013) ou o moi recente Haz lo que te digo (2015), publicados en ben afamados selos: Hiperión, Bartleby, DVD Ediciones.

Responsable da elección, tradución e prólogo desta “Antología de la poesía contemporánea en callego”, Reyes achega ao lector en castelán quince poetas que escolma entre os creadores da Xeración dos 80, a Xeración dos 90 e aqueloutros que se revelaron a mediados da década pasada.

Decididamente interxeracional, politemática e mulitestética, Punto de ebullición observa, exquisitamente, o equilibrio xenérico e incorpora propostas de oito escritoras e sete escritores, abondo diverxentes na súa aposta autorial e aos que, de querer verlles algún punto de contacto, talvez só podería sinalárselles a súa patente vontade de anovar e abrir novas landas para a poética de noso.

Xosé María Álvarez Cáccamo, Chus Pato, Pilar Pallarés, Manuel Rivas, Lois Pereiro, Antón Lopo, Xela Arias, Ana Romaní, Manuel Outeriño, Xabier Cordal, Olga Novo, María do Cebreiro, Yolanda Castaño, Olalla Cociña e Daniel Salgado son, cronoloxicamente dispostos, os quince nomes dos que se espigan textos, todos eles tomados de libros xa coñecidos, agás un poema de María do Cebreiro que se publica por vez primeira aquí.

Reyes salva con oficio o difícil transo de verter a unha lingua outra a palabra poética. Neste sentido, máis alá de consideracións de matiz perfectamente discutibles (poño por caso, se é fiel ao noso “balbordo/ da escuma” o “murmullo de la espuma” e similares), cómpre subliñar o coidado labor de acomodación da responsable da escolma, quen ofrece ao público castelán unha lectura da escrita orixinal non só respectuosa, senón moi ben axeitada.

Canto ao prólogo, ha cumprir tamén coas expectativas de quen, dende outras coordenadas culturais, queira coñecer o curso da poesía galega de 1975 ata os nosos días, pois as principais liñas de forza deste camiñar son salientadas con acerto pola editora. Secasí, para min son de especial interese os breves pero moi ben perfilados parágrafos dedicados a caracterizar a poética dos diferentes autores antologados, onde Reyes amosa ser unha poeta de moi fino espírito crítico.

Unhas nótulas biobibliográficas mínimas pero moi informativas completan esta selecta que arredonda as trescentas páxinas, onde cada poeta achegou arredor dunha decena de textos, un libro editado con sumo gusto polo Fondo de Cultura Económica mercé ao deseño de (sobre)cuberta de Armando Hatzacorsián e as fotografías de (sobre)capa de Miguel Saavedra.

Punto de ebullición. Antología de la poesía contemporánea en gallego é un moi loable mosaico que cómpre agradecerlle a Miriam Reyes, ourensá de raíz, que non esquece a verba matricial e a regala, plural, a quen pola súa voz queira coñecernos.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 5-7-2015]

Soños cumpridos

Cando vin as vías do tren vilafranquino cubertas de bouza encolléuseme o corazón. Foi hai algúns anos e recordei canto amaba aqueles vellos raís algún escritor daquela terra ao que eu lera sendo noviño con grande abraio.

Por iso, e porque teño especial debilidade polos libros que nacen da lealdade á memoria dos escritores amigos, escribo agora estas liñas. Lembrar a grandeza dos que se foron pero nos deixaron como compaña as mellores palabras é un acto de xenerosidade que traspasa o Tempo e fai grande a quen recorda e admirable ao recordado.

Así acontece con Viajes con Antonio Pereira, o pequeno volume preparado polo profesor da Universidade da Coruña Luciano Rodríguez, quen rende nel homenaxe á amizade que o uniu ao magnífico escritor leonés desaparecido vai para un lustro, un dos mellores relatistas en lingua castelá do pasado século, a quen debemos coleccións de historias memorables como, poño por caso, Cuentos para lectores cómplices (1989), Picassos en el desván (1990) ou Relatos de andar el mundo (1991), entre outros.

Rodríguez explica no brevísimo prólogo a este libro, “Envío a Antonio Pereira”, a nacenza da obra, xurdida con motivo da celebración o pasado 26 de marzo dunha xornada organizada pola Universidade de León arredor do escritor. O crítico galego achegou na súa intervención unha confesión: Pereira e mais el tiñan proxectado escribir un conto a catro mans do que só deixaron construídos os marcos; isto é, o comezo e o final, que serían, respectivamente: “Cuando vi las vías del tren villafranquino cubiertas de maleza se me encogió el corazón” e “Ahora ya sabemos que los sueños bien soñados se acaban convirtiendo en realidad”.

Velaí a matriz deste Viajes con Antonio Pereira: Rodríguez, como memoranza e homenaxe ao amigo ido, convidou sete autores a que escribisen un conto breve (dúas, tres páxinas) que comezase e rematase coas secuencias indicadas. O resultado é a compilación de minirrelatos que agora autoedita o profesor coruñés.

Clara Isabel Martínez Cantón é a autora do primeiro conto, “Ana desnuda”, unha moi suxestiva narración sobre a visión dun nu feminino e como esta marca a adolescencia e aínda a madurez do rapaz protagonista. Tras desta pode lerse “El Coche de Salvador”, unha recreación do lucense Xulio L. Valcárcel da vida da Vilafranca do Bierzo natal de Pereira décadas atrás, trama que protagoniza un taxista encargado de carrexar os pasaxeiros do tren ata a vila nun singular auto. Tamén comparece “El insomne” de Íñigo Bermejo, dicir onírico que obriga o personaxe central a regresar á Vilafranca que abandonou de noviño e reencontrarse co Pasado. Igualmente, a tan achegada ao responsable do volume Marta Rodríguez Pía, quen asina “¡Va por usted, don Jaime!”, historia de ferroviario entregue que moito lembra, para ben, algún memorable relato de Elena Poniatowska. E de amores, soños e Tempo que esvara fala tamén “Soñado no tren” de Xosé María Álvarez Cáccamo, a quen sucede José Enríquez Martínez e o seu “Un sueño recurrente”, esa ilusionada contemplación do pasar dos trens no desexo dun futuro que acaba pechando o círculo no pretérito. Por remate, “Una gruesa y gris tela de araña nos abriga”, prosa de amor que se envolve en teas de araña e olor a castañas e onde Diana Varela Puñal nos desafía a regresar ao lugar no que fomos felices.

A foto de cuberta deste Viajes con Antonio Pereira amosa o actual estado da, en tempos, moi concorrida estación de Vilafranca do Bierzo, hoxe abandonada. A contracuberta ocúpaa outra instantánea dunha vella locomotora. Ambas imaxes son da autoría de Marta R. Pía e compleméntase coa que, precedendo o índice, amosa a vella estación cando aínda estaba en activo.

Viajes con Antonio Pereira é un fermoso libro. Éo porque abriga a Amizade e a Memoria, porque son amigos os que renden a homenaxe e porque o fan ofertando o máis valioso dos galanos: a palabra creadora a quen tanto creou, contos para a melancolía da ánima en recoñecemento a quen foi un mestre da exploración señardosa do ser. El confiaba na maxia das historias que transmitía, soñaba con que emocionarían por sempre aos que o lesen, aínda cando el non estivese entre nós. Entendeuno ben Luciano Rodríguez, tamén el un soñador. Ambos sabían, como sei eu agora e sabemos todos, que os soños ben soñados se acaban convertendo en realidade.

17 poetas do 21

Había xa un certo tempo que non se publicaba entre nós unha antoloxía ambiciosa na que se compendiara o melloriño do momento poético actual. É certo que periodicamente vén luz este tipo de obras, pero tamén que nos últimos anos non se fixera aínda unha escolma epocal ampla, contrastada e que puxese ao día o máis representativo das promocións que comezan a entrar na madureza.

Novas_de poesía. 17 poetas é o título da selecta editada pola tamén creadora Ana Gorría para a colección Valumbo da Fundación Uxío Novoneyra. Nela reúnense case unha vintena de voces dadas a coñecer na pasada década que representan un vitral posible de boa parte do máis salientable do noso viveiro lírico destes lustros.

A escolma vai precedida dun longo estudo introdutorio de Gorría no que tracexa unha moi informada e rigorosa panorámica das circunstancias e condicionantes nas que a realidade poética galega estivo a desenvolverse nos últimos anos.

Para esta precisa caracterización axudouse das opinións dun grupo escolleito de analistas e/ou críticos literarios que responderon diversas cuestións sobre o momento poético galego: Xosé María Álvarez Cáccamo, Arturo Casas, Luís Cochón, Camilo Valdehorras, Helena González, María Xesús Nogueira e eu respondemos ese cuestionario que logo foi intelixentemente decantado por Gorría ata lograr debuxar un mapa diagnóstico dos puntos fortes e as fraquezas do noso subsistema poético e as súas tanxentes con outros (sub)sistemas propios e alleos.

Á parte, Gorría achega tamén unha sintética pero moi elaborada poética de cada un dos creadores escolmados, conseguindo en breves liñas resumir a atmosfera e vontade autorial que rodea a cada un deles.

Veñen logo os textos dos dezasete poetas escolmados que se anuncian no propio título do libro. Comparecen en versión bilingüe galego-castelá —tamén é así para o texto prologal, impecablemente vertido por Alejandro Tobar—, unha translación que realizou en todos os casos a propia Gorría, agás coa poeta Rosa Enríquez, que preferiu optar pola autotradución.

As autoras e autores escolmados foron Lucía Novas, Baldo Ramos, Antía Otero, Xavier Lama, Daniel Salgado, Elvira Riveiro Tobío, Mariña Pérez Rei, Dores Tembras, Olalla Cociña, Mario Regueira, Xiana Arias, Oriana Méndez, a xa amentada Rosa Enríquez, Diana Varela, Carlos Fontes, Branca Novoneyra e Gonzalo Hermo.

Para a escolma destes nomes tivéronse presentes as preferencias dos estudosos e críticos consultados por Gorría. En todo caso, alén de ausencias posibles, non pode negarse que ofrecen un mostrario vizoso da pluralísima variabilidade estética e temática da escrita lírica galega da primeira década do novo milenio, que se estende ata hoxe mesmo.

A obra péchase cunhas moi completas “Notas bio-bibliográficas” sobre os poetas (tamén bilingües mercé, outra volta, aos bos oficios de Tovar) e adórnase cunhas fermosas capa e cuberta deseñadas por Anxo Pastor.

Novas_de poesía. 17 poetas é un volume para regalar(se) nestas datas que xa chegan e isto por varias razóns: a) é unha mostra ampla, representativa e de innegable valor textual, pois xunto a poemas xa éditos reúne moito material inédito cedido, ex professo, polos autores para a presente antoloxía; b) as páxinas liminares de Ana Gorría achegan un moi suxestivo panorama sobre a nosa encrucillada poética recente, abrindo vías analíticas e propoñendo lecturas novas; c) a materialidade da edición fai desta obra un obxecto máis que logrado, elaborado con sumo gusto tanto no eido da ilustración coma da maqueta e xogo tipográfico; d) o feito de ofrecernos máis de dous centos de poemas en versión bilingüe favorece que poidan abeirarse a esta mostra tanto lectores galegos coma casteláns e hispanoamericanos e, aínda que o xuízo sobre a propia tradución dos poemas merecería comentario á parte, abonda por hoxe saber que este traballo a axudar á visibilización da nosa literatura noutros espazos.

Por tanto, inmellorable oportunidade a que nos ofrecen estas Novas_de poesía. 17 poetas para se familiarizar coas creacións dun bo feixe de poetas deste tempo para os que Ana Gorría e a Fundación Uxío Novoneyra idearon un continente máis que propicio.

[Publicado nos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños, 15-12-2013]

Epístolas e literatura prerrexurdimentista

Quero dar noticia hoxe dunha publicación que entendo está a pasar bastante desapercibida e coido que merece ben máis atención. Estou a referirme ao volume Correspondencia habida entre Xosé María Álvarez Blázquez e Isidoro Millán González-Pardo, decimo primeira entrega dos Cadernos Ramón Piñeiro que edita o centro homónimo.

E considero que non se lle está a facer xustiza a esta obra editada polo profesor e estudoso Luís Cochón Touriño porque, alén de recuperar un valiosísimo epistolario cruzado entre os persoeiros que se anuncian no propio título e que proporciona moi interesantes informacións sobre temas tan necesitados sempre de novas achegas como o mundo do noso romanceiro, a literatura dos Séculos Escuros, os traballos etimolóxicos, toponímicos e antroponímicos, entre outros, amais de todo iso, digo, neste libro exhúmanse tres parlamentos en galego editados en 1849 ata hoxe descoñecidos na Historia da Literatura Galega, que pasan así a arrequecer o sempre exiguo caudal textual da nosa escrita prerrexurdimentista.

Estes retallos de conversas en galego permanecían esquecidos entre as páxinas do libro en castelán Aaaaaaa! El Carnaval o el simpar romántico, novela editada en Pontevedra da autoría do avogado José Ramón Franco. Tanto do autor coma da obra nada se sabía, polo que o exergo levado a cabo por Rosario Álvarez resulta máis que proveitoso, xa que grazas a este (que bebe directamente dos datos previamente manexados por Álvarez Blázquez que ficaran ata hoxe inéditos) sabemos algo máis das circunstancias e intención da obra, así como da traxectoria do seu autor.

Alén diso, esta Correspondencia habida entre Xosé María Álvarez Blázquez e Isidoro Millán González-Pardo conta tamén cun clarificador prólogo de Xosé María Álvarez Cáccamo (“Unha longa conversa de amizade e cultura. Correspondencia entre Isidoro Millán González-Pardo e Xosé María Álvarez Cáccamo”) e un zumarento apéndice no que se inclúen misivas cruzadas entre Álvarez Blázquez, Ramón Piñeiro e Millán sobre temas tan espiñentos como a renuncia ao seu posto de académico na RAG por este último ou certa polémica habida entre os dous primeiros.

Todo o anterior figura puntualmente introducido, anotado e/ou disposto polo editor, Cochón Touriño, responsable da reprodución diplomática do rico epistolario que se recupera, así como tamén da correspondente “Nota de edición” e dos índices onomástico e cronolóxico de cartas.

Por tanto, insisto en que un libro no que se nos descobren textos (case) ‘perdidos’ do Prerrexurdimento non debería pasar sen pena nin gloria. Nin a nosa literatura nese tempo está sobrada de mostras que admirar nin nós como comunidade identificada podemos deixar de congratularnos polos avances na mellora do coñecemento do noso patrimonio histórico, razóns que xustifican a positiva consideración deste volume, a súa divulgación e a súa análise.

Parlamento das Letras: Xosé María Álvarez Cáccamo

A escrita de Xosé María Álvarez Cáccamo é como o bosón de Higgs: materia esvaradía, pero necesaria. Máis de trinta anos de poesía ao carrelo, centos de textos diversos, multiversos e universos. Quasares de radiofrecuencias líricas en clave de clavicordio, ecos das praias das furnas, arquitecturas de cinza, documentos de sombra, fulgurantes lugares de abatemento, buguinas das idades tristes con e sen mares fragmentarios, memoria d@s amantes en alba, pregos de cargo e descargo, incendios luminosos e mañás irrecoñecibles, espellos calidoscópicos, almanaques implacables, aves de paso, deus@s da ira, mandorlas versais, estratos profundos, ardoras da tribo, impías galernas e sempre, sempre, sempre procura incesante dun nadir ancoradoiro. Poesía de densificación extrema, anana branca supermasiva a estourar radial en versos metasurreais, culturalistas, obxectuais, neovangardistas, visuais e todo canto canto cantabile é.

Outramente, a máscara do poeta revira por veces, faise logos subatómico mutable, impredicible, que adopta, poño por caso, forma narrativa microtopofánica ou memorialística ou criticoliteraria ou sociolingüística ou dramática ou circular ou, outramente.

A palabra de Xosé María Álvarez Cáccamo reverbera, irradia o espazo xerminativo do ser, crea a ultrarrealidade ubérrima e sagra dun cosmos paralelo que nos explica a tod@s nós-outr@s, es@s que atoutiñantes vagamos na busca do verme de luz que deitan respostas como as que seguen.

—¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

Logo dun limiar adolescente como autor de poemas editados na revista escolar do instituto Santa Irene de Vigo, que coordinaba —ou asesoraba— o profesor Méndez Ferrín, os meus primeiros textos poéticos algo maduros apareceron no ano 1973 —tiña eu 23— en Poesía Hispánica de Madrid, publicación que dirixía o poeta José García Nieto. Chegaron alí por mediación de Camilo José Cela, amigo do meu pai desde os tempos da nenez. Aquela amizade quebrou no momento en que foi publicamente revelado, logo da morte do ditador, o ofrecemento dos seus servizos como delator político que o novelista de Iria Flavia fixera na inmediata posguerra ás autoridades fascistas. En 1977, e logo de frecuentes colaboracións con poemas en revistas literarias do ámbito hispánico, apareceu o meu primeiro libro, Laberinto el clavicordio, que publicou Edicións Castrelos, empresa dirixida polo meu pai, Xosé María Álvarez Blázquez. Aquí remata definitivamente o meu tempo de escritor en castelán.

En 1981, na entrega monográfica —e única— da revista Coordenadas. Poesía galega actual, que coordinou Xulio Valcárcel, foi acollido o meu primeiro poema galego publicado. Ao longo dese mesmo ano e en resposta á solicitude de Gustavo Luca de Tena, director do xornal La Hoja del Lunes de Vigo, comecei o meu labor de crítica con comentarios das novidades poéticas do momento. Praia das furnas, editado en 1983 por Xerais, editora que dirixía daquela Xulián Maure, foi o libro de poemas co que me estrei na lingua de nós.

—¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?

Creo que os meus libros mellor acollidos pola crítica e talvez tamén máis apreciados polos lectores foron O lume branco (1991) e Calendario perpetuo (1997), cos que aínda hoxe me sinto especialmente identificado. O lume branco alcanzou a sorte de dúas novas edicións, logo da primeira en Espiral Maior. Foron a versión catalá de Xulio Ricardo Trigo e Júlia Cortés (premio Cavall Verd de tradución poética) e a francesa de Marie-Line Heslon e Suso Pensado. Calendario Perpetuo obtivo o Premio da Crítica de Galiza en 1998. O complemento de traducións e premios probabelmente serviu para fortalecer a dirección positiva da recepción crítica e lectora.

Sei que non debo queixarme da desatención que puidese afectar a outros libros meus. Os procesos da recepción son independentes da intención e dos desexos do autor, quen debería aceptar coa mesma serenidade a valoración propicia e o diagnóstico analítico desfavorábel, sempre que non medie agresión descualificadora. Non hai queixa, pois, senón só recoñecemento de certa decepción, que non alcanza nivel de desacougo, fronte á acollida —que esperaba máis activa— do meu libro de relatos A luz dos desnortados (1996) e de Un home impuntual (2011), un conto ilustrado destinado ao público adulto que, desafortunadamente, foi incluído nunha colección de literatura infantil. O rigor e a inercia das taxonomías dificulta a apertura receptiva da práctica multixenérica dos escritores. O poeta que se interna no discurso narrativo ten dificultades para ser visibilizado como autor de novelas e relatos.

—¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

Escribo sempre no meu estudo. Necesito silencio e soidade. Utilizo rotuladores Pilot de tinta de cor violeta. Tomo notas a man en folios soltos e fago primeiras versións de poemas en cadernos de papel cuadriculado que vou numerando sucesivamente desde hai décadas. Pero tamén escribo directamente na pantalla do ordenador, cada día máis. Xa non me levanto da cama polas noites, como facía de mozo, para fixar na escrita unha imaxe sedutora ou unha idea rotunda que se me aparecían de súpeto no entresoño. Aproveito, en cambio, aquelas propostas que me entrega o soño e que consigo reter na memoria para escribir, inmediatamente despois do almorzo, poemas fundamentados na verdade onírica. Non son quen de decidir se os costumes que conforman o meu ritual de escrita son hábitos singulares ou manías. Talvez se trate só de hábitos moi comúns.

—Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?

Síntome sempre moi ben situado nas antoloxías nas que me xuntan cos meus compañeiros e compañeiras de xeración, a dos 80. Pero tamén me topo moi a gusto na compaña das voces posteriores ás nosas, entre outras as de Marta Dacosta, Estevo Creus, Yolanda Castaño, Olga Novo, Rafa e Miro Villar, Martín Veiga, Olalla Cociña… ¿E quen non querería figurar a carón de poetas como Luz Pozo, Avilés de Taramancos, Bernardino Graña ou Méndez Ferrín?

—Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?

Non é labor doado para un escritor o coñecemento e verbalización dos seus propios procesos. Mesmo así, presentarei algunhas liñas dun autorretrato evolutivo que en grande medida se alimenta das notas que os analistas descubriron na miña obra. Así o rumbo de clarificación expresiva cuxo inicio sitúa Arturo Casas no meu libro Cimo das idades tristes (1988). A diversificación temática e a alternancia dos rexistros intimistas e políticos —perspectivas do eu en indagación memorística, maiormente elexíaca, e do nós colectivo para o discurso poético de axitación e denuncia— conforman tamén direccións progresivamente asentadas no curso da miña historia persoal. Desde hai algúns anos e incitado por algunhas solucións ensaiadas en Vento de sal (2008) ando na procura de formatos poéticos máis breves e de dicción máis quebrada e fragmentaria que a habitual na miña escrita anterior. Pero a longa ladaíña oratoria e coral de A boca da galerna (2011) bate abertamente contra esa pretensión de certa rotundidade lapidaria.

—¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Regreso con arrítmica frecuencia á conversa cos poetas que en momentos decisivos da miña vida alimentaron a miña visión e hoxe continúan a fornecerme claves de discurso e a provocarme emoción, entre eles os autores dos Cancioneiros Medievais Galego-Portugueses, Juan dela Cruz, Quevedo, Rubén Darío, Antonio Machado, César Vallejo, Neruda, Luis Cernuda, Lorca, Manuel Antonio, Pavese, Saint John Perse, Ezra Pound, Ginsberg, Pessoa, Eugénio de Andrade, Herberto Helder, Celso Emilio, Álvaro Cunqueiro, Iglesia Alvariño, Avilés de Taramancos, Blanca Varela, Alejandra Pizarnik, Antonio Gamoneda, Méndez Ferrín, Xavier Baixeras, Miguel Anxo Fernán Vello, Pilar Pallarés… Alén deste listado aberto de referentes nutritivos, moitos outros poetas, ensaístas e narradores de hoxe e de sempre, lidos por vez primeira ou periodicamente frecuentados, constitúen unha compaña reconfortante cuxo detalle nominal faría ilexíbel esta resposta.

—¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

Falta normalidade: presenza suficiente dos nosos libros nos escaparates e nos andeis das librerías, circulación fluída e natural dos mesmos entre as mans dunha sociedade lectora galega non constituída preferentemente por escolares e profesorado, escritores e críticos, políticas de apoio e difusión por parte da administración, canles axeitadas para a visualización pública da literatura galega. Fáltanos, pois, a paisaxe da normalidade lingüística e cultural, máis ameazada hoxe por causa do rearme centralista dos gobernos de Galiza e de España.

Como lector, a min sóbranme a hipervaloración de certos discursos poéticos atonais que se expresan en verborrea hermética de mal disimulada base libresca ou daqueles outros que asentan a súa proposta nunha ollada inxenuísta e elemental adobiada con chiscadelas de pretendida sorpresa provocativa. A carón destas dúas liñas de escola, que non me interesan, conviven hoxe en Galiza voces e rexistros variados, moi atractivos, densos e necesarios.

Sobra tamén o exceso promocional de produtos narrativos febles e de consumo que con frecuencia desvían a atención que se debería prestar ao texto literario concibido como proposta para unha recepción activa e enriquecedora.

—Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?

Como sei que o tempo comeza a esgotarse desde o primeiro minuto, nunca me culpabilicei por todo aquilo que non dei ou non darei feito. E, fiel a certa tendencia natural a aceptar o argumento da miña existencia tal e como se foi organizando, conseguín perdoarme a min mesmo case todo o que xa deixei escrito.

—¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?

Na resposta á pregunta sobre as eivas e o prescindíbel nas nosas letras ficou apuntada algunha valoración do presente literario. Unha consideración restrinxida ao panorama textual colectivo de hoxe permite apreciar un bo nivel xeral de calidade, con algúns autores e obras que sobrancean por riba do horizonte medio. Como en todas as literaturas do mundo. A normalidade do discurso literario galego contrasta coa situación anormal do contexto sociocultural e político.

—Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

Parabéns e grazas pola intelixente actividade do discurso analítico e difusor que desenvolve Criticalia e que colabora ao soño —que conseguiremos realizar— dese necesario estado de normalidade cultural.