Poética madurecida

Intérnome na lectura do Libro das abandonadas de Xosé Luís Franco Grande coa seguranza de atopar nel a dicción temperada de quen canta con anos do mellor oficio. Vou na procura das faíscas que a luz calma da veteranía imprime adoito á escrita e dou ben pronto con elas.

Os versos de Franco Grande fanse aquí un estuario melancólico, delta dolorido que recolle as augas todas das refugadas pola vida e o amor. Tres seccións poéticas e unha cauda. A terna, dedicada a “A abandonada filla do mar”, “As abandonadas viúvas de vivos” e “As amantes abandonadas”. A coda, “Tres inscricións para gravar nas campas de Gaspara Stampa, Mariana Alcoforado e Marylin Monroe”, tamén elas, nun ou noutro sentido, mulleres ás que deixaron.

Ábrese este Libro das abandonadas con dúas citas de Rainer Maria Rilke. A primeira do poema cabezaleiro das Elexías de Duino, xustamente centrado na figura da escritora do Cinquecento veneciano Gaspara Stampa, quen logo dun tórrido romance de tres anos co conde Collaltino di Collalto, foi abandonada por este e acabou emparellando cunha francesa. Tal desatendemento é do que se laia nas súas Rime (1554), “solingo totorella in secca rama”, como lembra Franco Grande no soneto que lle dedica nas “Tres inscricións…”, pechando así a estrutura esférica deste libro.

Mais non só Rilke, senón, sobre todo, Rosalía é a voz que ecoa nas febras deste volume. E non só porque as súas viúvas de vivos dean nome a un bloque enteiro do libro, como o dá La hija del mar a outro, tamén porque a súa negra sombra e todo o desamparo que destilan tantos poemas de Follas novas teñen o seu espello en homenaxe nestas páxinas de Franco Grande.

“A abandonada filla do mar” é un doído canto á orfandade, á nena que perdeu o norte vital nte a ausencia da proxenitura. Perplexa, sen respostas para tanta dor que a súa inocencia non provocou, interroga á vida para coñecer os porqués e magóase do triste destino, da sombra ominosa desa non presenza que sempre a acompañará.

Da súa parte, “As abandonadas viúvas dos vivos” recunca no tema migratorio e a desaparición dos maridos alén mar. As heroicas mulleres, desabrigadas e sen aconchego amoroso, teñen de facer fronte á vida persoal e familiar en soidade, mais non se resisten a clamar ao mar, interrogándoo polo paradoiro e estado do compañeiro, nunha sorte de nova barcarola ou mariña que reitera a angustia da distancia e a incerteza.

Doutra banda, “As amantes abandonadas” profunda na dor que trae á muller a ruptura co amante, ese baleirado da esperanza, abatida polo apagamento dun amor que, ao final, se sabe non correspondido, unha farsa na que el traizoou o agarimo dela, que vive lacerada pola lembranza da paixón, mais sabedora de que non hai camiño de volta ante tanta iniquidade, tanta falsidade e ingratitude del.

Por remate, as “Tres inscricións…” supoñen unha coroa ou epítome de non poucas das liñas principais que os poemas previos foron desenvolvendo. Alén da circunstancia evocada de Gaspara Stampa, á que xa me referín, acoden aquí a imposible vivencia do amor da monxa do XVII portugués Mariana Alcoforado, quen namorou do Marqués Noël Bouton de Chamilly tras velo desfilar a cabalo e, logo dun breve encontro, perdeu con el todo contacto, devecendo o resto dos seus días polo seu amor imposible, que expresou nas xeniais Cartas portuguesas. Igualmente, os versos dedicados a Marylin preséntannola como unha muller tantas veces emparellada pero, no fondo, incomprendida e soa, descoñecedora do amor auténtico.

Podería estenderme para gabar a mestría no dominio dos metros e fórmulas de Franco Grande, o seu inesgotable repertorio léxico ou a súa habelencia para a suxestión a través da imaxinería do poema, mais abondará aquí dicir que é a obra madurecida de quen domina por igual estética e mensaxe.

Se a todo o dito se lle suma a primorosa presentación do poemario disposta por Teófilo Edicións (co libro envolveito nun estoxo para xoias e todo impreso en elegante negro con letras en prata e cinta de lectura púrpura), penso que non ficará dúbida da pertinencia de facerse con este Libro das abandonadas, literatura que tanto move cordial coma reflexivamente e todo un obsequio para os sentidos, óllese por onde se olle.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 27-8-2017]

Ramón Lugrís, galego europeísta

Hai intelectuais que, polo seu propio carácter e proceder, tamén si pola xenuína proxección do seu ideario, acaban por ficar nas marxes da corrente central da historial cultural dun país. Ese feito revélase como especialmente ingrato cando estamos a falar de persoas que moito iluminaron os camiños e que impulsaron decote as angueiras a prol desa cultura e do territorio que a acolle. Entendo eu que este é o caso de Ramón Lugrís, sobre o que agora se publica un libro máis que necesario.

Ramón Lugrís. Sempre Galicia, sempre Europa é a novena entrega da colección Texturas Internacionais que publica o Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional (igadi).

Coordinado por Xosé Luís Franco Grande e Xulio Ríos, este volume achega materiais diversos arredor da figura do xornalista e escritor ferrolán Ramón Lugrís, falecido o pasado 2 de decembro en Ciudad Real á idade de oitenta e tres anos.

Prologado polos editores Franco Grande e Ríos, o libro ábrese cunha longa entrevista que ambos os dous realizaron a Lugrís e que fora adiantada, nunha versión ben máis reducida, en Grial no 2012. Seguindo o fío das preguntas dos entrevistadores, Lugrís vai contando no preto de medio cento de páxinas deste diálogo moitos pormenores da súa vida nos primeiros anos, da súa formación universitaria e o espertar galeguista na Compostela dos 50, así como o posterior traslado a Londres para traballar na bbc e logo a Nova York como tradutor da onu, entre outros destinos profesionais. Tamén dá conta do seu labor como estudoso da obra de Vicente Risco e das súas relacións con Ramón Piñeiro, Gonzalo Rodríguez Mourullo, Franco Grande e outros intelectuais e escritores que protagonizaron a Galicia do medio século pasado.

A seguir, o libro recolle catro ensaios que abordan a vida e a obra de Lugrís con olladas complementarias: “No principio foi Ramón Lugrís”, da autoría de Franco Grande, quen comenta dúas conferencias de Lugrís inéditas en gran medida; “A iso das catro da tarde. Un bypass na tradición galeguista”, asinado por Carlos Baliñas Fernández, quen lembra como coñeceu a Lugrís cando chegou á Universidade de Santiago alá polo ano 1954 e describe a cidade xacobea que daquela lles tocou vivir; “Carta a Ramón Lugrís cincuenta anos despois”, na que Rodríguez Mourullo repasa o ambiente galeguista dos 50 para dar a súa versión da desavinza que entre el e Piñeiro medrou e que tivo en Lugrís un pacificador comprensivo; e “Tralas pegadas de Ramón Lugrís”, ensaio ben amplo de Miguel Barros no que analiza a fondo varios artigos de Lugrís para caracterizar o seu pensamento político e as súas posicións respecto de palpitantes conflitos internacionais do seu tempo.

O volume remata cunha abondosa escolma de artigos do propio Lugrís intitulada “Apuntes británicos (e outros)”, case unha vintena de textos escritos entre o 2009 e o 2011 recollidos, a maioría, das páxinas do semanario A Nosa Terra e, algúns outros, do web igadi.org.

Péchase a obra cun caderno fotográfico onde se reproducen fotografías de Lugrís cando neno por Ferrol coa súa familia, outras do mozo universitario en Compostela e moitas do xornalista e tradutor profesional que en Londres, Nova York e outros lugares traballou para a bbc, efe ou Nacións Unidas con amigos e colegas como Eduard Punset ou Fernando Pérez-Barreiro Nolla, entre outros.

Moi oportuna a aparición deste Ramón Lugrís. Sempre Galicia, sempre Europa, que chegou a ver impreso pero non distribuído o propio protagonista, pois un primeiro exemplar da obra foille entregado no despacho de Rodríguez Mourullo en Madrid poucos días antes do seu pasamento, razón pola cal o coñecemento xeral deste volume resulta unha acaída homenaxe póstuma que moito merece un intelectual fondamente galego e europeo do que tanto cómpre aprender.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 7-2-2016)