Manuel Antonio carta a carta

Case parece mentira que dun clásico como Manuel Antonio, tan lido e gabado, aínda non tivésemos en circulación todos os textos que produciu. Logo de múltiples edicións, traducións e sisudas monografías analíticas seguiamos sen coñecer, polo fino, a integridade da obra poética, descoñeciamos gran parte da escrita en prosa e apenas se sabiamos da metade da correspondencia. Así as cousas, o labor levado a cabo por Xosé Luís Axeitos na edición da súa Obra completa como publicación da colección Clásicos da Academia conveniada coa Fundación Barrié de la Maza é, con certeza, loable, pois hai un antes e un despois no coñecemento profundo do mundo literario manuelantoniano mercé aos seus esforzados traballos.

No seu día saudei con ben a aparición dos volumes dedicados á Poesía e á Prosa. Non quero deixar de facelo agora na saída da terceira e última entrega, centrada no Epistolario, sobre a que quero chamar a atención xustamente hoxe, que se fan os cento quince anos do nacemento do rianxeiro.

Abondaría un dato para decatármonos da importancia deste rescate epistolar: das 237 cartas que se coñecían ata agora do Rianxo na edición que hai trinta e cinco anos dera a luz Domingo García-Sabell pasáronse agora a 421, case o dobre.

E non só no cuantitativo se produciu un decisivo avance, senón tamén no cualitativo, pois hai agora un elenco de máis de sesenta interlocutores, con misivas que van dende novembro de 1911 (cando o futuro autor era aínda un escolar de apenas once anos) ata a derradeira de xaneiro de 1930, poucos días antes do seu pasamento. Son, estas, cartas nas que un pode percorrer moitos dos socalcos vitais e autoriais de Manual Antonio, coñecer a progresión na súa formación, o trato con outros escritores, os proxectos propios e colectivos nos que participou, a relación que mantivo con revistas e xornais, os posicionamentos ideolóxicos e socioestéticos que defendeu. En fin, que este Epistolario ha resultar, por forza, o viveiro documental ao que terán de se achegar os futuros biógrafos e estudosos do poeta, que aparece iluminado dende novos ángulos a través deste súa faceta como epistológrafo.

A magnífica edición do profesor Axeitos enriquécese coa inclusión dunha “Introdución” que sitúa perfectamente a circunstancia epistolar do autor, á que engade unhas nótulas contextualizadoras ao comezo da correspondencia de cada ano que guían a lectura das cartas na súa circunstancia biográfica, sociohistórica e doutro tipo. A maiores, o volume inclúe tamén un “Álbum” fotográfico con instantáneas en moitos casos inéditas e reproducións de manuscritos, o que engade valor documental ao conxunto, pois eran ben poucas as imaxes que ata o presente coñeciamos do persoeiro.

Por remate, este Epistolario insire tres índices (cronolóxico, de interlocutores e temático), moi útiles para situar temporalmente os feitos e localizar transversalmente os temas de interese. Secasí, a disposición primeiro de toda a correspondencia activa (a escrita por Manuel Antonio) e só despois toda a pasiva (a recibida por el) dificulta grandemente o seguimento do diálogo epistolar entre autores, pois é enfastioso en extremo andar saltando dunha páxina a outra para rexistrar as respostas e retruques que emisor e destinatario se dan en cada caso.

Moi boa nova, por tanto, a da publicación deste Epistolario como volume terceiro da Obra completa en edición de Xosé Luís Axeitos, a quen hai que lle agradecer desvelos e traballos por devolvernos a imaxe máis integral posible dun poeta que ha seguir acendendo, e por moitos anos, unha estrela nova en cada constelación.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 12-7-2015]

Radiocrítica 1-12-2014

Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o luns día 1 de decembro en Ames Radio (107.2 FM, accesible on line aquí). Nesta ocasión falei con Nazaret López de Somnámbulos, de Suso de Toro (0:20); Manuel Antonio. Obra completa. Poesía, en edición de Xosé Luís Axeitos (10:25); Valente Vital. Ginebra, Saboya, París, de Claudio Rodríguez Fer, Tera Blanco de Saracho e María Lopo (15:20) e Pasen e miren, de María Canosa e Dani Padrón (20:30).

a                                                   Audio 1

Manuel Antonio de corpo enteiro

Xosé Luís Axeitos é un dos investigadores galegos que máis ten contribuído á recuperación de obras e autores de noso nos últimos lustros. Grazas a el coñecemos moito mellor a Frei Martín Sarmiento, Rafael Dieste, Luís Seoane ou Lorenzo Varela, por citar só algúns dos escritores dos que se ten ocupado con decidida afección.

Pois ben, nunca se agradecerá o suficiente o labor de rescate e exhumación que lle debemos ao profesor Axeitos, mercé ao cal temos, por fin, un Manuel Antonio verdadeiramente integral.

Certamente, que un clásico entre os clásicos como o poeta rianxeiro padecese durante tanto tempo o ter en mercado edicións da súa obra incompletas e non fixadas con rigor científico amosa a anemia que, máis veces do que debería, mirra os estudos literarios galegos.

Nesa angueira de devolvernos o retrato textual de corpo enteiro de Manuel Antonio o académico Axeitos edita un volume coa súa Obra completa. Poesía na colección Clásicos da Academia, conveniada no pasado pola RAG coa Fundación Barrié.

Grazas ás súas investigacións de anos, este libro reproduce a totalidade dos versos galegos coñecidos do rianxeiro, éditos e inéditos, pois tamén destes últimos hai mostras nesta obra imprescindible, amais de catro composicións finais noutras linguas (tres en castelán e unha en francés).

A edición de Axeitos ofrece tamén unha moi informada “Introdución” na que se dá conta da procedencia, estado e natureza dos materiais, ao tempo que se xustifican os criterios desta impecable edición filolóxica.

Canto á reprodución e transcrición de orixinais propiamente ditas, debe subliñarse que o aparato a pé de páxina disposto por Axeitos revela detalles ecdóticos decisivos para a comprensión da secuencia e enfoque creativos do poeta, ao tempo que enriquece toda esta visión con non poucas fotografías dos orixinais transcritos e nótulas que vinculan os textos coa correspondencia do escritor ou outras circunstancias da súa biopoética.

Como xa sucedera no seu día cando Axeitos publicara a Poesía galega completa (1992) para Sotelo Blanco Edicións, esta nova revisión do conxunto da súa produción amósase como fundamental e non me cabe dúbida ningunha ao afirmar que aqueles que desexen ler a Manuel Antonio sen restricións deberán beber, a partir de agora, nesta Obra completa. Poesía coa que Xosé Luís Axeitos dá cabo ao proxecto que iniciara hai agora dous anos ao publicar unha primeira entrega coa Obra completa. Prosa que fica, así, idealmente complementada.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 30-11-2014]

A supernova Manuel Antonio

De cando en vez —moi de cando en vez— a investigación literaria en Galicia sorpréndenos coa descuberta de materiais que permanecían ignorados, extraviados ou, simplemente, non eran accesibles. Cando iso sucede prodúcese unha revelación, unha sorte de impacto meteórico que combustiona iluminando o noso ceo literario co seu fulgor.

Pois ben, recentemente ten acontecido un deses estouridos. Mais non se trata dunha pirotecnia calquera, non vaian pensar. Neste caso pódese dicir, sen medo a errar, que estamos ante a contemplación dunha supernova exhumatoria que case nin eramos quen de imaxinar. Refírome á publicación da nova Obra completa do escritor rianxeiro Manuel Antonio, da que apareceu o primeiro dos cinco volumes que se proxectan (dedicado nesta ocasión á Prosa) nunha moi coidada edición que inaugura a colección Clásicos da Academia da RAG.

O responsable desta histórica publicación non é outro que o estudoso secretario da amentada institución, o profesor Xosé Luís Axeitos, auténtica auctoritas na biobibliografía do poeta vangardista, sobre o que leva publicado ducias de traballos.

Grazas á cesión dos fondos manuelantonianos que obraban na Fundación Barrié de la Maza (coeditora desta opera omnia), Axeitos puido descubrir case unha corentena de escritos en prosa do autor de De catro a catro, amais dunha trintena de traducións debidas á súa pluma.

Reinterpretando a Manuel Antonio

A poesía de Manuel Antonio, a case un século de distancia, segue agochando escuros ancos que talvez nunca deamos iluminado.

A esa angueira aplícase Fidel Vidal no ensaio O sol da tristeza. A figura do pai na obra de Manuel Antonio, na que, axudado das teorías psicoanalíticas para a prospección literaria, realiza unha revisión da poética do rianxeiro na que a figura paterna —tamén si a materna— e a revisión da interpretación de coñecidos símbolos da escrita do autor de Catro a catro, como o do mar, o vento ou a viaxe, son reconsiderados nunha nova clave na que o paso do Tempo, a morte, a soidade e a liberdade tamén adquiren sentidos alternativos e trazan inesperadas relacións.

O libro conta, amais, cun prólogo asinado polo especialista Xosé Luís Axeitos e un epílogo debido a Manuel Fernández Blanco. Tanto un coma o outro axudan a calibrar a valía da achega de Vidal e fan patente o anovador da súa esexese.

Poderá coincidirse ou non coa lectura que dos versos de Manuel Antonio fai Fidel Vidal. Agora ben, do que non pode dubidarse é da coherencia interna das propostas interpretativas e do suxestivo da proposta, que convida a revisitar con novos ollos unha obra sempre enigmática.