O día que Díaz Castro regresou a Madrid

Nada novo digo se lembro, máis unha vez, que a comunidade galega residente en Madrid leva décadas sendo unha das máis amplas e importantes da diáspora de nós. A intensa actividade que toda unha pléiade de asociacións, centros e casas galegas desenvolven naquelas terras confirman o que digo.

Foi precisamente a petición dunha das máis recoñecidas plataformas das que falo, a Federación de Asociacións Galegas de Madrid (FAGAMA), que o pasado sábado tiven a fortuna de me poder dirixir ás galegas e galegos da capital do Estado nun acto que tivo lugar na Casa de Galicia. Ás doce do mediodía, e tras a recepción na que actuou o Grupo de Gaitas Xuntanza de Alcobendas, impartín a conferencia ‘Xosé María Díaz Castro: unha viaxe circular’, na que tiven a oportunidade de achegar aos asistentes algúns dos principais socalcos da biobibliografía diazcastriana.

Acompañáronme na mesa de oradores o delegado da Xunta en Madrid e director da Casa de Galicia, Xosé Ramón Ónega López, conterráneo de meu como oriúndo das terras de Pol, quen me honrou presentándome con moi gabanciosas palabras.

Tamén antes e despois das miñas palabras interviron Ovidio Cadenas Queipo, presidente de FAGAMA, e mais Fernando Gómez Rodríguez, secretario da mesma. O primeiro congratulouse polo evento e agradeceu a axuda prestada a FAGAMA pola Casa de Galicia como institución que, amablemente, cedía o espazo para a actividade, a primeira que se celebrou en fin de semana en toda a súa historia. O segundo foi o encargado de presentar, moi documentadamente, a traxectoria de Uxía Senlle e mais Sérgio Tannus, quen actuarían tras a miña alocución.

Debo dicir que, segundo despois me confesou o propio Ónega López, o acto foi o primeiro que se desenvolveu integramente en galego naquela sala de principio a fin, pois o habitual é a alternancia bilingüe. Mais a xenerosidade dos non poucos asistentes non galegos obrou o milagre e o público foi quen de seguir a intervención atentamente.

O peche musical do acto puxérono, como avancei, os amigos Uxía e Sérgio, quen ofreceron un breve concerto, ‘Meu canto’, no que nos agasallaron cun repertorio que incluíu a musicación dalgúns temas da tradición oral e outros nos que vibraron as letras de Rosalía, Curros ou Manuel María. A actuación de ambos os dous foi brillante, intensa e moi sentida, sendo arroupados polo público asistente con fortísimos aplausos, pois a contaxiosa emoción que foron quen de transmitir conseguiu que este acompañase, ledo, os retrousos en máis dunha ocasión.

A xornada rematou cun xantar de fraternidade no que houbo tempo para departir sobre Díaz Castro e outras cuestións. Perfecto cabo para un día de cultura e literatura galegas na nosa Casa en Madrid, territorio ao que tan vencellado estivo vitalmente o autor guitiricense, como tentei pór de relevo.

Vaian dende aquí os meus parabéns para todos os amentados, tamén para Rosa Figueroa e Ana Rodríguez Barrena, da Casa de Galicia, quen xunto cos amigos dirixintes das distintas sociedades agrupadas baixo a bandeira de FAGAMA lograron facer deste día unha auténtica festa da palabra e da Terra. Saudiña!

Derrubando mitos

A estas alturas da película, un xa decidiu que gañou o dereito a gastar o tempo no que lle pete, así que onte me propuxen firmemente crear a miña propia e exclusiva illa literaria e arremuiñarme nun cómodo sofá impedimentado do último número de Jot Down, esa magnífica revista que Ángel Fernández e Ricardo J. González botaron a andar hai tres anos e que é, hoxe por hoxe, un auténtico oasis de bo periodismo e mellor literatura.

Non vos creades, a cousa non foi doada. Antes de poder fincarlle o dente ás case trescentas páxinas deste sétimo número do ‘Contemporary Culture Magazine’ houben de abrir unha morea de paquetes de libros atrasados (doce, concretamente), co resultante de máis de medio cento de títulos amoreados pola mesa do despacho adiante e, polo mesmo, un novo continente de celulosa ameazando con facer rebentar os xa de por si adiposísimos andeis da biblioteca. Mais non vos asustedes, teño preguntado por estas cousas aos entendidos e estes tranquilizáronme ao me informar de que cada metro cadrado da placa do piso resiste media tonelada de peso, así que coido que o veciño do primeiro está a salvo, de momento, de que un día lle apareza na casa sen previo aviso a tomar o café.

En fin, que en vistas de que o día estaba malo para navegacións de portas a fóra, que me importan pouco os prolegómenos do Mundial de Fútbol e que todo parece abondo frívolo en liñas xerais, conxureime comigo mesmo para non desperdiciar a ocasión de recuperar as vibracións da lectura de calidade, servíndome como escusa o exemplar da Jot Down co que me fixera o venres á tarde na presentación nos locais de Follas Novas en Santiago, un acto, préstame dicilo, memorable, pois souberon facelo inesquecible os dous presentadores de altura que o perpetraron: Julián Hernández, un siniestro total de extrema lucidez oratoria, e Juan Tallón, o perdedor máis exitoso que na vida teño coñecido e un dos tipos que Wilde profillaría de boa gana.

Como xa podedes supoñer, a lectura de Jot Down tróuxome problemas. Engarrei de mala maneira nas súas páxinas. Esa cousa de lle dedicar un número enteiriño a desmontar os mitos foi un anzol demasiado refinado para un padal coma o meu, así que cando me dei de conta tragara xa varias ducias de planas ata as galaxes e na casa comezaron a temer pola miña saúde, que nin aceno fixen de querer xantar, eu, que son de Mondoñedo a torta e o pan, como reza a cantiga.

En horas de lectura febril acabei por concordar con Félix de Azúa en que os mitos se redefinen e desdebuxan co pasar dos anos; que iso de que en España é onde mellor se come é unha soberbia ‘chorrez’, como diría o meu compadre Alfonso González e tan ben exemplifica Ernesto Filardi; que Hemigway era, en realidade, un inventor de paxaradas e que París non agochaba, precisamente, unha festa, como advertiu Jordi Bernal; que ten toda a santa razón José Antonio Montano en afirmar que non poucos cantautores son un tostón de moito nabo; que nin en Galicia a chuvia é arte nin cae tanto o ceo a cachos como nos queren facer crer e se resiste a aceptar Juan Tallón; que, aínda que Kiko Amat non aprecie a concordancia pois pensa que o que escribimos os críticos non é relevante, leva a de gañar cando pon en solfa o sacrosanto canon literario e outras zaragalladas do oficio; que, tras do glamour que zumega Hollywood, é moito o esterco humano que nel se acocha e destapa Diego Cuevas; que a memoria nos tende trampas que nos fan idealizar a infancia e a mocidade, como revela Yolanda Gándara, ou que a precariedade non te fai máis creativo, como afirma Paula Corroto, entre outras constatacións que, xunto ás palabras de tan dispares e interesantes entrevistados como Elena Anaya, Berto Romero, Johnny Cifuentes e Sergi Pàmies, me acompañaron ata agora mesmo que escribo estas liñas, pasadas as tres da madrugada, aínda coa imaxe das fotografías vintage da revista (todo en branco e negro e a plana enteira) titilándome nos ollos.

Ao final vai ser verdade iso que levan séculos a pregoar os británicos: my house is my castle. Para min, coa compaña dos meus e esta atractiva nova entrega de Jot Down, a sentenza faise certa. A ver se o gozo continúa e me asiste tamén cando me dea por abrir as tres caixas de manuscritos que teño que ler como xurado de varios premios literarios que haberá que xulgar nos vindeiros días. Malo será.

Crónica de Baires (II)

Baires é coma un dragón durmido. Se te deixas arrastrar pola corrente, acabará por devorarte, o que, neste caso, vale tanto como dicir que te obviará. Sabedores de que o movemento se demostra andando, a delegación galega que este ano participa nos eventos que xiran arredor da Feira do Libro da cidade —unha das dúas mellores de Hispanoamérica e tamén unha das mellores do mundo— multiplicou os seus esforzos nestes dous últimos días.

O venres 25 foi o Centro Lalín o que acolleu a esta delegación para que o Terzo da Fala tivese unha intensa e emotiva reunión na que a literatura e o idioma, a vivencia migratoria e o sentimento de galeguidade foron os eixos principais arredor dos que xirou a conversa que, da parte arxentina, estivo presidida por Gisela Barbeito e, da banda galega, contou coa asistencia do Secretario Xeral de Cultura Anxo Lorenzo, a Subdirectora Xeral de Bibliotecas Cristina Rubal, a membro do Gabinete de Cultura da Secretaría Xeral María Barallobre, o Presidente e Director do Pen Clube de Galicia Luís González Tosar e mais Xabier Castro Martínez e o periodista Luís Pousa.

Xa pola tarde, e tras a presentación por parte de María del Carmen Porrúa do novo número da revista valleinclanesca Cuadrante e doutros textos do stand galego da Feira, tivo lugar na Sala Roberto Artl un acto musical e literario verbo de Díaz Castro no marco da xornada de literatura e cultura galegas que a delegación galega levou á Feira e que incorporou tamén unha presentación de diversas publicacións diazcastrianas preparadas por González Tosar, Pousa mais eu baixo a moderación de Lorenzo, nun acto que rematou coa soberbia actuación de Xardín Desordenado.

Na xornada do sábado 25 achegouse a delegación ao Centro Galicia novamente, onde, entre outras cousas, recuncouse na idea do acto literario-musical, que contou con recitadores dos textos diazcastrianos como os amentados Pousa, Castro ou González Tosar con intervencións de Lorenzo e Peleteiro como máximas autoridades do encontro.

De por parte, varios destes eventos tiveron como inmellorable colofón a actuación do trío Xardín Desordenado (Marlene Rodrigues, Santiago Ferragud e Isaac Garabatos), quen espallaron coas súas imantadoras melodías os acordes poéticos de varios poetas de noso entre os que, xaora, non faltaron os de Díaz Castro.

A cosmópole do Sur foi sabendo, así, da nosa literatura, da fala de noso, da cultura que ao mundo regalamos. Ogallá o futuro nos depare novos e vizosos froitos desta unión arxentino-galega que tanta historia xunta nos fixo xa andar e, de seguro, seguirá a facernos camiñar.

Crónica de Baires

Escribo estas liñas dende ese territorio singular que o patriarca don Ramón Otero Pedrayo non dubidou en alcumar cosmópole suramericana. Buenos Aires, Baires para os porteños, acolle estes días diversas iniciativas que procuran a difusión e coñecemento da figura de Xosé María Díaz Castro entre a colectividade galega da capital arxentina e non só.

Nese empeño de divulgar a biopoética diazcastriana no día de onte tiven a honra de participar nun acto no Colexio Santiago Apóstol onde, tras ser recibidos polo responsable da Delegación da Xunta en Arxentina, Luís González Tosar (en calidade de escritor galego-arxentino e especialista en Díaz Castro), Anxo Lorenzo (como representante institucional) e mais eu puidemos dirixirnos ao público asistente (autoridades, docentes e, sobre todo, alumnado deste particularísimo centro bilingüe galego-castelá en pleno pulmón da América do Sur) para achegarlles a vida e obra do autor homenaxeado este ano co Día das Letras Galegas.

Logo da entrega dunha distinción (a Rosa dos Ventos, concedida polo alumnado do propio centro) a González Tosar como importante persoeiro da comunidade galego-arxentina e dunha memorabilísima actuación musical do grupo Xardín Desordenado (isto é, Marlene Rodrigues, Santiago Ferragud e Isaac Garabatos, quen interpretaron temas de Rosalía, Darío Xohán Cabana, Xosé María Álvarez Cáccamo e unha versión extraordinaria de “Ai, capitán” de Díaz Castro), tiven a fortuna de asistir xunto coa restante delegación galega (os amentados e aínda outros representantes culturais e institucionais como Cristina Rubal, María Xosé Barallobre e Xabier Castro Martínez) a unha visita guiada ás instalacións do centro, no que se custodian materiais de gran valor documental e histórico-artístico e cultural, como, poño por caso, algún cadro orixinal de Castelao e mais Seoane e aínda outros efectos destes dous xenios literarios.

Tras desta mesa redonda diazcastriana nas dependencias do Colexio Santiago Apóstol (sito nas dependencias da ‘cuadra’ que o Centro Galicia rexenta no popular barrio Balbanera), a tarde deparounos unha moi agradable e enriquecedora visita á sede da Academia Arxentina de Letras, onde puidemos facer entrega dalgunhas publicacións sobre Díaz Castro e outros autores que dende agora figurarán tamén na magnífica biblioteca desta institución que atesoura máis de 130.000 volumes.

A xornada rematou coa visita ao Museo da Emigración (MEGA) en Chacabuco (guiada polo  bibliotecario Miguel Chiloteguy) na fregresía de San Telmo e un outro acto na Federación de Asociacións Galegas de Arxentina, onde o presidente da mesma, o grovense Francisco Lores, presentou o volume Manuel Lueiro Rey (1916-1990). A liberdade ferida editado agora baixo o selo bonaerense de Alborada, evento no que participamos, a canda Fernando Lores (prologuista da obra) os citados Anxo Lorenzo, Luís González Tosar e mais eu.

Intensa e proveitosa xornada na que puidemos achegar a distintas persoas de ben distintos ámbitos a maxia da palabra diazcastriana, facendo patria literaria nunha cidade e uns espazos imprescindibles para ben comprender a nosa historia sociocultural e artística.

O cegoñal de Cunqueiro

Un amigo de meu mindoniense, Francisco Marful, fíxome un galano que hoxe quero compartir cos que por Criticalia pasades. Trátase dunha postal inédita enviada por Álvaro Cunqueiro a Bernardino Vidarte (Bos Aires, 1910-Mondoñedo, 1981).

A postal, que podedes ler se clicades nas imaxes para as ampliar, foi remitida por Cunqueiro o 7 de marzo de 1940 dende o Hotel Reina Victoria de Madrid a Mondoñedo, nun tempo no que o escritor residía na capital como redactor do ABC. Os asuntos dos que trata mesturan o cotián persoal coa alusión a persoeiros significados das letras daquel momento. Da súa lectura dedúcese que Cunqueiro tentaba axudar a Vidarte —o seu vello e fidel amigo, cofundador con el da Oficina Lírica do Leste Galego— na reparación dun vehículo ao que lle faltaba un cegoñal que malamente se daba atopado, nin sequera por terras francesas.

Agora ben, entre o máis interesante do texto desta postal de estilística telegrafada está a mención a Eugenio Montes, tamén grande amigo de Cunqueiro, prologuista meses máis tarde de Elegías y canciones, o libro que publicaría a Editorial Apolo de Barcelona e que constitúe a primeira achega literaria de relevo do de Mondoñedo tras o estourido da Guerra Civil.

Doutra parte, a nota que “lleva para Portugal” o chofer de Montes semella referirse á procura no país veciño do esquivo cegoñal que, ao que parece, debía ser abondo difícil de conseguir.

Canto á visita que anuncia Cunqueiro a Mondoñedo para a Semana Santa e á súa causa, esta non pode ser máis nidia: “Así exíjelo (sic) el corazón”.

En efecto, a fins dese mesmo ano, concretamente ás 12 da mañá do 18 de decembro, Cunqueiro contraería nupcias con Elvira Josefa María de los Remedios González-Seco Seoane en Mondoñedo, no oratorio familiar que as tías desta tiñan na rúa Bispo Sarmiento. A piques, por tanto, do casamento, é comprensible que desexase achegarse ata a súa cidade natal.

Alén das felicitacións a parellas amigas (Elena e Andrés), a última alusión de relevo da postal —e tamén a máis graciosa— ten que ver co físico do escritor: “He engordado dos kilos. Hermosísimo ejemplar raza”. Pode pensarse que é este un detalle menor. Nada máis errado. Cómpre saber que Cunqueiro librou do servizo militar por estreito de peito e que esa imaxe súa de escritor repoludo da última época non se corresponde coa do rapazolo que, con apenas dezanove anos, pesaba 60 quilos medindo 1’82 cm. e frecuentaba periodicamente a báscula da Farmacia de Martínez (fica documento do que afirmo). Daquela: dous quilos máis non viñan nada mal para quen debía encher axeitadamente o traxe de voda pouco despois. Un exemplar extraordinario da raza, si, desa raza que produce xenios das letras irrepetibles, mesmo cando se trata de pór unhas liñas postais a un amigo que se lembra e quere na distancia sabéndoo na cidade benamada.