Alifano, poeta en prosa

Un amigo meu lembroume un día unha sentenza de Stevenson na que teño remoído dende hai tempo e que coido expresa perfectamente o sino híbrido dos tempos literarios: a prosa é a forma máis difícil da poesía. Creo que esta máxima ben podería subscribila Roberto Alifano (General Pinto, Argentina, 1943), un dos mellores ensaístas da América hispánica, pois a súa prosa é unha sorte de poesía non versal na que a forza e a harmonía das palabras reborda liricidade pura.

Narrador, poeta, ensaísta e xornalista, Alifano leva nos xenes o don da palabra, non en van é descendente por vía materna do moi célebre Guiseppe Tomasi di Lampedusa, autor da memorable Il Gattopardo.

Candidato ao premio Nobel e ao Cervantes en diversas ocasións, Alifano ten sido distinguido cos máis prestixiosos premios literarios tanto arxentinos coma chilenos ou mexicanos e é un dos máximos especialistas na vida e a obra de Jorge Luis Borges.

Amigo de Pablo Neruda, Nicanor Parra, Jorge Edwards e a práctica totalidade dos escritores arxentinos de relevo das últimas décadas, Alifano é tamén un destacado tradutor ao que debemos versións das Fábulas de Stevenson ou da poesía de Hermann Hesse.

Prestaríame —e moito— poder determe a falar da súa magnífica poesía (aí o está, poño por caso, a recente Con el correr del tiempo. Obra poética, 2011) ou a súa suxestiva novelística (lectura imprescindible: Tirando manteca al techo, 2010, sobre o primeiro gran playboy internacional, Martín Máximo Pablo de Álzaga Unzué, alias “Macoco”), mais hoxe conformareime con recomendar o seu último volume de ensaios breves, Tiempo adentro. Otra silva de varia lección (Amerian Editores, Buenos Aires, 2014), obra maxistral na que se conteñen moitos dos temas e presenzas recorrentes en non pequena parte da escrita do autor.

En Tiempo adentro sabemos das andainas máis humanas do mito Borges, o secreto do fascinio de Hitchcock, as xemas máxicas de Louis Armstrong, a sabedoría apodíctica de Chesterton, a xenialidade de Shakespeare, a paixón mariña de Neruda, a prospección clarividente de Wells, o ser xenuíno de Miller, o humor ácido de Quevedo e moitas outras circunstancias definitorias e personalísimas que nos devolven un outro retrato das máis grandes voces da literatura universal.

Mais Alifano non desatende tampouco a escrita reflexiva, o artigo de pensamento sobre temas perennes como o pasar do tempo, o amor, a dúbida, os paradoxos, o humor, a (des)esperanza, en fin, as utopías e contrautopías todas que cobran na súa ollada novos sentidos, decote iluminadores.

Ler a Alifano é deixarse ir nun carrusel estilístico onde as citas son avelaíñas que adornan o aire dos períodos, onde os parágrafos brillan como mecanos de engrenaxe perfecta na que todo flúe entre adxectivos medidos e poderosas imaxes que crean atmosferas propicias cunha economía de elementos prodixiosa.

Este Tiempo adentro. Otra silva de varia lección fai bo o dito de que algunhas comparanzas ofenden: lendo a prosa solar de Roberto Francisco Alifano os astros menores palidecen.

[El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, 26-4-2015]

 

25 anos de espírito PEN

[Para o amigo Miro Villar,

polo que el e eu sabemos]

aA poesía é o gran milagre do mundo, dicía Luís Pimentel. O mundo é un gran poema milagroso, digo eu. A palabra, as palabras son a arxila esencial que une vontades e acompaña os espíritos no fragor dos traballos e dos días.

Foi esa singular comuñón pola verba a que experimentaron os asistentes á VI Bienal Literaria en Compostela o 2 e 3 de outubro na Cidade da Cultura. O Gaiás santiagués deixouse habitar por animais literarios que quixeron celebrar o XXV Aniversario do Centro PEN Galicia, a entidade que organizou o encontro no que participaron poetas, narradores e outros axentes culturais tanto galegos coma foráneos nunha concelebración interxeracional onde as pontes literarias se transitaron amablemente.

E esa foi a unción pola palabra que fixo que tres astros do firmamento literario como son Nélida Piñón, Xosé Luís Méndez Ferrín e Manuel Rivas compartillasen unha mesa de clausura na que as complicidades revoaban arredor dos relatos orais e onde Piñón fixo boa a súa ascendencia cotobadense recoñecéndolle un papel decisivo na simbólica da súa escrita e Rivas pronunciou un máxico e entrañable discurso de recepción na academia dos afectos á súa amiga carioca. Da súa parte, Méndez Ferrín lembrou como o PEN internacional estivera ao seu carón cando en 1972 botou dous anos na cadea (Penal do Dueso) pola inquina franquista. Un triángulo de tanta altura literaria que, coma un imantador buraco negro da palabra, acabou por mergullarnos a todos os que vivimos o momento nun océano de luz e letras, unha reunión histórica que, quen sabe, talvez non sexa doado que se repita, pois ben poucas veces tres púlsares escintilan por xunto para iluminar a galaxia toda e espaventar tantas sombras da orfandade.

Velaí foi a inesquecible coda. Mais as xornadas comezaran xa o día anterior coa sesión de apertura e os discursos de benvida de Beatriz González Loroño, Directora-Xerente da Fundación Cidade da Cultura, María Ángeles Antón Vilasánchez, Concelleira de Cultura e Patrimonio en Compostela, Luís González Tosar, Presidente do Centro PEN Galicia e mais Xesús Vázquez Abad, Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Eles foron os primeiros en poder ver o magnífico traballo videográfico que, para ocasión, creou Xabier Castro Martínez, Director do PEN galego, unha peza na que se leva a cabo unha sintética historia en imaxes do que foi a andaina do noso PEN neste último cuarto de século e que podedes ver ao final deste post.

As sesións propiamente literarias comezaron a última hora da mañá do xoves 2 coa mesa redonda “Narradores xornalistas hoxe”, xuntanza que moderou Xesús Fraga na que interviñeron Camilo Franco, Santiago Jaureguizar, Luís Pousa e Juan Tallón, todos eles, en efecto, xornalistas e narradores, que, con posturas complementarias que abriron un fértil diálogo en contrapunto, debateron sobre a difícil e complexa maridaxe de periodismo e ficción, un matrimonio para algúns imposible e para outros inelutable.

Á tarde dese mesmo día un recital poético-musical deunos a oportunidade de oír na voz dos Xardín Desordenado (Marlene Rodrigues, Santiago Ferraguz e Isaac Garabatos) os versos de Díaz Castro, Novoneyra, Álvarez Blázquez, Blanco-Amor, Manuel María e Rosalía de Castro e tamén de escoitar os recitados dos novos valores da nosa lírica representados por Alba Cid, Berta Dávila, Gonzalo Hermo, Mario Regueira e Dores Tembras, entre os que oficiou como experimentado guieiro Román Raña, unha asemblea poética que arrequeceu coas palabras da profesora da Universidade de San Petersburgo Elena Zernova, quen non quixo faltar á cita e deixou para os que alí estaban a regalía de escoitar en ruso “Penélope” dando conta da tradución a este idioma de Nimbos. Do saber facer de todos puiden gozar en primeira liña, pois honreime presentándoos.

A primeira xornada da Bienal rematou coa intervención do poeta e ensaísta arxentino Roberto Alifano, quen nos convidou a revistar a “Borges e o xardín de conversas que se bifurcan” nunha animada conversa co seu presentador, Luís Alonso Girgado, na que repasaron os principais episodios da literatura non só de Borges, senón tamén Julio Cortázar, Adolfo Bioy Casares, Francisco Luís Bernárdez e moitos outros.

O segundo día comezou na sesión matutina coa mesa “25 Anos do PEN Galicia: Novelistas”, na que, moderados por Inma López Silva (tamén ela narradora), participaron Marilar Aleixandre, Alfredo Conde, Víctor F. Freixanes e Bieito Iglesias, que fixeron un balance dos pros e contras que viviu a prosa galega nos últimos tempos e onde se cuestionou a vitalidade da novela, os camiños do seu futuro e os pasos que nos trouxeron ata aquí.

Pola tarde, unha última mesa de “25 Anos do PEN Galicia: Poetas” proporcionounos a ocasión de escoitar a radiografía lírica destes lustros que realizaron o poeta e editor Miguel Anxo Fernán-Vello, a poeta e ensaísta María do Cebreiro e mais o poeta e libreiro Modesto Fraga. O tríade, magnificamente conducido polo profesor e crítico Luciano Rodríguez, abordou os avances e desacertos da nosa poesía recente dende ancos ben diversos: a taxonomía xeracional de discurso (meta)teórico de María do Cebreiro, a conxunción da visión do editor de Espiral Maior e creador que achegou Fernán-Vello e a praxe e vivencia como poeta deste tempo de Fraga.

O remate regalounos o amentado encontro con Piñón, Méndez Ferrín e Rivas, broche de ouro desta VI Bienal Literaria en Compostela na que conviviron poetas e narradores, xornalistas e estudosos, galegos por nacenza e por querenza, confrades de letras todos que durante dous días irmandaron o seu camiñar, enchoupándose do espírito PEN para lembrarnos, máis unha vez, que o milagre da vida é a poesía e existir sen a palabra é un vivir demediado. Por iso xuntanzas coma esta son tan necesarias en tempos prosaicos.

a