Salvaxemente humana

Hai lustros que sigo con atención a escrita de Medos Romero. Mesmo tiven a honra de prologar un seu libro e non foron poucas as ocasións nas que comentei obras por ela publicadas. Fun vendo, xa que logo, como a súa poética arboraba, pulando con forza nos gromos novos, facendo rexos os máis vellos, estendendo con forza as raíces dun canto no que o persoal e o colectivo se dan a man.

Da creación de Romero deixei escrito nalgún lugar que nela, aos poucos, “as sombras foron gañando terreo ao mesmo tempo que as palabras se espían e a aquel rendear primeiro do Tempo, ese feliz amarse en por si, sucedeunos o peso da derrota, o melancólico lenzo das madrugadas, toda unha seitura dos tristes, un pozo de feridas que non estiña, mapa de corpos imposibles e ausencias eternas que rematan na ansia do lóstrego, a depredación, devastación e aniquilación definitiva da materia e a vida”.

Tamén é así en E o sol era Ela, no que é ben doado descubrir as trabes mestras da súa poética, que ela mesma cifrou nalgunha ocasión: “A terra, a muller, a dor e a beleza son (…) as raíces das que se nutre toda a miña poesía, esta árbore verbal que un día naceu e que vai medrando libro a libro e da que unha nunca sabe que é o que vai quedar co paso do tempo”. Mais recoñece na súa escrita igualmente “a situación da muller na sociedade actual, con ese grave problema de que aínda moitos homes se cren donos de nós e non cesan de agredirnos para recordarnos que mellor mortas que libres, independentes e donas dos nosos destinos”. E, por suposto: “a dor como o actor principal de toda a miña obra. A dor axudoume a ser unha muller máis forte e máis valente e co tempo sacou o mellor de min”.

Xustamente esta vivencia da dor, a esgazadora perda da figura materna, a orfandade que esta xerou, é o motivo principal de E o sol era Ela, un libro difícil, mancado, no que a poeta se refuxia nun tan simbólico coma real bosque dende o que sente, magoadamente, os días e a súas feridas. Porque, como ben di unha das citas cabezaleiras deste libro debida a Lacan, dunha ferida o que importa é a cicatriz. E lañas, moitas lañas, son as que supuran neste libro, inzado de renuncias, de soidades, de abatementos.

 Ante tanta saudade, tanta tristura ontolóxica, tan só a unción panteísta é quen de dar sentido ao ser; velaquí un excelente poema que o certifica: “Adiviñei a lagoa entre bidueiros, o val, o azor,/ a lúa que caía nun precipicio./ Tamén os meus doces paxaros,/ a natureza nai que entrara de raíz/ polo cordón umbilical/ -como nos cadros de Frida Khalo-,/ sangue bombeando a vida, zume fresco, dor,/ unha dor inútil que xa non me pertencía./ Tan só a natureza impoñía a súa presenza./ E toda dor era rebatida de vez”.

Así as cousas, o papel da poesía, a necesidade do dicir, faise tamén alquimia complexa, efluvio inicuo que é preciso liberar: “O poema veleno é, bilis e dor do meu corpo de nena”. Porque os límites da dor, a fondura das feridas, e o tamaño das cicatrices son inconmensurables: “Canto amor precisaría a miña salvación?/ Canta tenrura pode acadar esta doenza?/ Canto dominio de meu esixiría coa firmeza do abandono?/ Cantos milagres resistiría eu despois da febleza?/ Canta luz precisarían os meus ollos para a mudanza?/ Canta xenerosidade debo de acadar/ para serenarme e non doerme máis,/ nunca máis de min mesma?/ Canta procura debo de conquistar/ para deixar de castigarme así, desta maneira?/ Canta?”.

Hai, pois, un recoñecemento explícito dunha perda irreparable: a da nai que todo o sandaba, que restituía a orde do Cosmos e facía que todo fulgurase: “E o sol só era Ela/ enchendo a casa de luz,/ coa súa faciana firme,/ termando do seu sorriso/ cara a min”. A memoria desa eiva non deixa outra que: “Elevar o espírito á pureza suprema,/ ter nacido así, soa, extrema./ Ficar neste lugar de sombras,/ nesta espesura imposible./ Ser ao fin salvaxemente humana”, versos cos que remata este libro co que Medos Romero alcanza a plenitude poética.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 26-12-2021]

Aldaolado, outra cousa

Hai xente que aínda coida que a poesía é un éter inconsútil que só unha sagra especie de elixidos é quen de convocar nos seus arcanos máis profundos. Para quen así pensa, ser poeta supón ter recibido un don, encarnar os designios do divino destino e andar os días deste mundo imbuído da alta misión dos profetas.

Acabo de escribir o anterior e xa estou escoitando as gargalladas de Lucía Aldao e María Lado. Mellor aínda: é máis que probable que lles estropease o gintonic —ou o colacao, que sei eu— facendo que o chimpasen da boca ao chan ante tanta panocha meliflua do oficio dos vates da nación. Cagan por tal. E fan ben. Convén aprender delas. Mellor nos iría.

E vén isto a conto do seu primeiro libro en dueto: Ninguén morreu de ler poesía. Porque si, morrer a xentiña mórreuvos de moita cousa rara de Deus, pero, ata onde sabemos, ninguén tumorou aínda por ler a Rosalía ou a Cunqueiro ou a Luz Pozo Garza ou a Manuel Antonio ou a Luísa Villalta ou a Pimentel. A ver, algún fato puido indixestar lendo a Campoamor, pero é que hai xente que as merece e punto.

Esta miña columna ha de lela (se é que alguén a le) persoal do máis diverso. Pois ben, as persoas que esteades ata os orellos da poesía de salón, da poética enlevada e transcendente, da estética de cartón pedra e cantería de granito secular, tendes neste libro a vosa kriptonita para acabar con tanto supermán de saldo poético.

Porque Aldaolado saben moi ben onde empeza a poesía e acaba a babecada; que os amores ausentes son os máis presentes; que a raíz de toxo é un noxo; que aos lorquianos adolescentes mortos acáelles un bo cover; que os canivetes todos teñen cara A e cara B; que o santoral facebookiano mexa por nós; que a poesía non é innovación, pero pode ser revolución; que o temible non é where you did sleep last night, o terrible é o veleno noctívago; que calquera tempo pasado foi pretérito e máis nada, por moito que arrinquemos os sangumiños saloucando polas bolas do dragón, o Delorean, o Xabarín, os Casio, Atari, Tigretón e Colajet; que os amores de EXB… vaia por Deus; que os faros da beiramar aluman mesmo cando están apagados, máis aínda, iluminan, sobre todo, cando son cegos; que as cousas que verdadeiramente pagan a pena na vida son as que se fan cando ninguén nos ve ou as que o Amor guía; que o pracer dun bo collage dadaísta self made non ten nin punto de comparación co narcisismo insufrible dos selfies; que, en fin, Aldaolado ten o público que se merece, pois por algo son “atractivas e talentosas!”.

E agora a nota erudita para os pescudadores do dato miúdo (esta parte pódena obviar os que teñan claro que, como din as autoras, onde estea un cubata que se quite un soneto): Ninguén morreu de ler poesía recolle textos xurdidos dende o 2006 ata hoxe. Algúns van coasinados e os máis deles rubricados por cadansúa autora. Hainos estritamente inéditos e outros avanzados en libros delas ou obras colectivas. Non poucos son letras de poemas-canción e outros versos recitados nos espectáculos cos que, como dúo poético, levan percorrido toda a xeografía galega dende o 2005.

Humor, música, metapoesía. Velaí o misterio da iconoclasta trindade aldeoladiana. Escrita que, como elas advirten, reivindica a dadallada. Unha lírica alternativa, que presta poñer na porta do frigorífico. E tecerlle un tapete. E chantala derriba da tele. Alguén dá máis?

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 8-11-2020]

Diáspora do ser

Escribín unha vez, tendo ben presente a memoria do gran poeta Xosé María Díaz Castro, que existe un lugar no mundo onde todo se derruba en luz, onde o Tempo desorballa os prados, as estrelas arden sobre o medo e o mal e treman as bágoas nos budios escuros. É unha xeografía escolleita por un anxo e salvada nalgún intre de amor desesperado. Existe e chámase Guitiriz. Nesa terra entretécense fías de soños e de palabras e o leite, o centeo e a luz da aurora nutren o berce dos poetas para que oian pacer canto hai.

Desa chaira privilexiada provén tamén a voz de Ana María Barral, nada no lugar de Portovello, en plena landa guitiricense, campías de herba sen fin con ovellas salferindo o verde, eidos de feraces milleirais e soutos nos que se pousan todos os outonos.

Da súa man chégannos os Versos do desasosego, que veñen constituír o seu primeiro poemario publicado, pois con anterioridade apenas se dera á luz algúns textos ocasionais na revista cultural betanceira A Xanela.

Versos do desasosego ábrese cunha cita inicial de Fernando Pessoa e o seu Livro do desassossego, que revela a un tempo a orixe, en homenaxe, do título de Barral e tamén a razón de ser da súa escrita: “Se escrevo o que sinto é porque assim diminuo a febre de sentir”.

E como lle acontecía ao Bernardo Soares pessoano, tamén en Barral se desexa ser outra; mellor aínda, ancéiase que o mundo e as cousas, que o Tempo cruel fose outro e non pasase, inmisericorde, debelándoo todo. “Vivir é ser outro”, escribiu o xenio portugués. Tamén para Barral é así, tal como anuncia no poema limiar ao libro: “as pedras que me lastran a alma/ quero ceibalas nestas páxinas”.

O medio cento de composicións que conforman a obra ancoran en realidades e sentires que marcaron a lume os días de Barral: a lembranza da feliz e calma infancia ida, a admirativa consideración dos proxenitores, o alento salvífico do amor, o fastío e o baleiro vital de certo presente, a beleza lenitiva do mar e, sobre todo, o poder esconxurador de todos os males que a palabra agocha.

Desfilan, así, por estes versos, a memoria da “montaña asolagada nas meixelas doces/ dos nenos que fomos,/ das cereixas que perdemos”, mais tamén o “tempo de faros e auga,/ claros litorais bailando xeográficos e lixeiros,/ vidros de colores estelares”. Por descontado, os “xeroglíficos que nos xorden das entrañas”, esa “vertixe que rebenta en cores,/ en cráteres de caos,/ salitrosos” e todo un tecer de “caricias/ lentamente,/ a deslizarse ata a eclipse/ que nos corta estas desordes/ e nos estrangula a carne”.

Nestas coordenadas, o valor substantivo do feito poético adquire relevo metafísico e, fronte ao “desamparo/ no tecido do universo”, déitanse os “versos/ no centro da diáspora do ser,/ no estraño,/ no sangue que vertes sen ninguén mirarte;/ no loito de todos,/ no silencio desta loita que respira contra o nada”.

 A poética de Barral aliméntase de fontes xurdias e, alén da esperable e evidente homenaxe ao poeta maior da súa tribo, Díaz Castro (inevitable lembrar “Penélope” tras ler os versos contidos en “Galicia de tea e grilos solitarios”), abebera tamén noutros mananciais. Así na voz salgada de Manuel Antonio (léase o poema “O tempo puido ser noso”); no Cunqueiro que pende en que pende Penélope pensativa, que en Barral se volve un “perdo espellos pulsacións perdo”; na melancolía eterna das tardes do Lugo de Pimentel, que aquí son un “Lugo espectro/ nun xaneiro cruel de mans frías/ e abrentes empapados en sombra”; e en millenta outras imaxes e metáforas que recordan a Novoneyra, Manuel María ou Rosalía, entre moitas outras voces de noso.

O poema “Epílogo” destes Versos do desasosego clama pola maxia sandadora das palabras: “Tecede palabras/ que engulan as arañeiras da ansiedade./ Palabras para o silencio da fuxida./ Palabras/ que nos acariñen a alma”. Ben haxa. E que mellor esconxuro para espaventar todo mal que a lectura de verbas tan fermosas e sentidas coma estas coas que se estrea en libro Ana María Barral, lumieira guitirica que desexamos ver brillar moitas outras veces.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 25-10-2020]

Un outro ollar

O silencio fala cunha intensidade clarividente. Para quen sabe ollar, unha imaxe suspendida no tempo comunica infinitamente máis que o frémito inconexo de moitos discursos fútiles que nos rodean.

Esa esencia icónica alimenta Nenas medrando, o libro de poesía visotextual que asina Silvia García para Chan da Pólvora, un mapa de miradas das que abrollan os versos como negativo verbal dos instantes fotográficos capturados.

Nenas medrando recolle un feixe de dúas ducias de instantáneas de época nas que figuran retratadas diferentes nenas. As imaxes, que a autora foi adquirindo aquí e acolá en mercadiños ou a través de internet nun curioso afán coleccionista, van acompañadas de cadanseu poema a modo de écfrase; isto é: unha proxección verbal da representación visual de partida.

O diálogo intermedial entre verso e fotografía achéganos aquí a infantes que posaron para a fotografía codificando mudamente todo un mundo interior que cómpre adiviñar nas olladas, na proxemia, na quinésica, mesmo nos contextos da sonoridade suxerida ou da paisaxe habitada. Todas esas linguaxes non verbais, mais en boa medida corporais, permiten intuír posibles pensamentos, futuribles das protagonistas, ata incomodidades da propia crianza ou maduración.

A autora, nun revelador ultílogo, informa de que a idea deste proxecto xurdiu da contemplación das fotos que Lewis Carroll tomou de Alice Lidell, a nena na que se inspirou para a súas arquifamosas Alicia no país das marabillas e Alicia do outro lado do espello. Nesas imaxes Alice aparecía case sempre anoxada, como se a situación lle desagradase enormemente e se vise obrigada a posar. Pois ben, esa idea da infancia forzada serviu de fío a García na procura doutras instantáneas de nenas nas que tentou descubrir “a incomodidade de medrar, un tempo prolongado no que cada quen sente que abanea, unha incomodidade da que se pode falar e crea eco”.

Revelar o que cala unha nena, enxergar a rebeldía latente que se agocha tras dunha situación desacougante, é o punto de fuga no que semellan converxer esta vintena longa de visopoemas. Neles os retratos ‘falan’ para nos contar desas pequenas con “toda a incomodidade/ xunta/ e/ na punta dos pés/ as uñas medrando”; ou desas rapaciñas cun desexo que se cifra en “fuxir dun cuarto pequeno/ ser ousada/ esperar a vida/ como as cereixas”. Noutras ocasións é a dúbida do futuro do porvir incerto a que inqueda ás escolantes: “igual no futuro/ non hai pupitre nin sorriso/ que espere”. Pero a rebeldía pula decote na loita por un mañá venturoso: “todas as liñas do chan están para que as salte/ con coidado/ o meu avó leva as contas/ e anímame na traxectoria”. Velaí o vagalume da esperanza, a ilusión que palpita nas pupilas das cativas onde a vida “parece un tempo simple/ espreitando/ que todo acabe de mudar/ e que o mundo/ deixe de desbocarse”.

Suxestiva proposta a que nos regala Silvia García con estas súas Nenas medrando, extensión do valioso traballo que esta canguesa leva anos desenvolvendo no eido das artes plásticas, tanto no seu quefacer no CGAC como, actualmente, sendo docente da Facultade de Belas Artes de Pontevedra, mais tamén nas landas da poesía, nas que se dera a coñecer hai tempo como autora distinguida nos certames literarios organizados pola Universidade de Vigo.

O corpo como territorio radical, a complexidade dos procesos de maduración e as lembranzas das primeiras andainas vitais conforman os vértices nos que asenta a poética indagadora desta obra de Silvia García, que nos desafía a un outro ollar, a descubrir o envés da realidade nas epifanías fotográficas destas Nenas medrando.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 11-10-2020]

O libro dos afectos

Nobelo de luz é o título co que a profesora e dinamizadora cultural Charo Golmar se estrea como poeta da man de Edicións Fervenza.

É este un libro dos afectos, pois todo arredor del devén irradiación pura do amor: amor á familia, ás amizades, á profesión docente, ás nenas e nenos, amor á paisaxe, á memoria, ao cosmos, á vida.

En Nobelo de luz está a lembranza benemérita do pai, Xesús Golmar, galeguista represaliado tras a Guerra Civil, que representa o acubillo do lar, a alba do amencer, o facho a alumear recordos que terman das almas dos seus, que son gueiro e faro, voz ergueita que ensina o camiño, o compromiso coa terra, a herdanza da educación compartida, liberadora, universal.

Mais neste libro está tamén a maxia dos nenos que encheron e enchen a vida de Golmar como mestra. E, entre todos eles, fulgura a ánima dun cativo moi especial, un meniño autista, que é disfásico e que ten que coser no ar das mans e nos vagalumes dos ollos todas as mensaxes que aniñan no seu peito e que o seu trastorno específico da linguaxe non lle deixan verbalizar.

A voz da poeta fúndese coa deste neno, vai cosida na súa propia pel, e o río encorado dos sentimentos flúe para dicir xuntos o que a represa das palabras retén no neno: que a vida ten bicos e aloumiños, a apertas a presadas, tamén soños que voan ata o ceo e mares da agarimo.

O verso de Golmar adiviña a palabra tras da non palabra, aprende a linguaxe dos silencios que son mensaxe clamorosa na mornura dos dedos, na esperanza da mirada, no ronsel dos sentimentos. É entón cando a poeta, tal un corpo aberto, se mimetiza co ser do neniño para proclamar: “Serei a súa voz/ neste relato/ de neno diferente,/ de veleiro varado/ en mar aberto.// Voarei cal pomba mensaxeira,/ para achegarlle ao mundo/ os seus devezos”.

E velaí como o nobelo de luz vai debandándose e despréndese del unha sedela vital que eclosiona para agasallarnos coa capacidade de superación e o intenso amor á vida que demostra no seu día a día o meniño.

Mais o pequeno devece por medrar para ser libre e pronunciar as palabras máis fermosas, pregoar e non ser silencio, deixar de ser apenas eco dunha sombra para voar “ata onde a fala/ non precisa de sons/ nin de argumentos/ para expresarse/ na linguaxe/ dos afectos”. Velaí como a ollada dun neno tan especial nos ensina a contemplar o mundo doutro xeito.

Todo este carrusel de emocións e sentimentos que debuxa con nubes de palabras Charo Golmar cristaliza nos pinceis de Amalia López Brea ‘Luchi’. Alí onde Golmar tece pensamentos e sentires Luchi espella corpos e formas, luces e contraluces, vagalumes de cor que todo o inundan. Ler a Golmar no pincel de Luchi é asistir ao diálogo cordial dun arco da vella de artes transfundidas que se arroupan e complementan, que se ollan no espello da cordialidade creativa.

A maior abondamento, Nobelo de luz conta tamén cun emotivo soarego: as palabras liminares do escritor Xosé Luna, que se unen ao impecable labor editorial de Fervenza para regalarnos un volume fermoso onde as haxa, ideal para agasallar tanto a xente miúda como máis medrada.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 19-7-2020]