Unha ducia de galegas

Nesta semana na que celebramos o Día dos Namorados, presta especialmente saudar a aparición dunha antoloxía na que amor e muller van de mans dadas: Amor en femenino.

A selecta asínaa o profesor Maximino Cacheiro, quen xa a publicara en galego no 2006 e ve agora como toma corpo a súa edición en castelán na Editorial Manuscritos en tradución de Ánxeles Penas.

Amor en femenino reúne case unha ducia de poetas con versos que cantan o amor. Rosalía de Castro é a voz primeira e fundacional e, tras dela, diversas autoras das xeracións que foron sucedéndose no pasado século: Pura Vázquez, Luz Pozo Garza, María do Carme Kruckenberg, María Xosé Queizán e Helena Villar Janeiro entre as máis experimentadas; Ánxeles Penas, Marica Campo, Pilar Pallarés, Ana Romaní e Marta Dacosta entre as autoras máis recentes.

Como é doado deducir, as visións do amor e as poéticas ensaiadas son ben diversas, pois trátase de creadoras con estéticas complementarias, froito de camiños autoriais tamén diferenciados e de etapas literarias igualmente diverxentes. Doutra parte, a escolma que do conxunto da produción de cada autora leva a cabo Cacheiro tamén direcciona nun sentido determinado a lectura e a visión do amoroso e o poético en xeral, o que imprime aínda un selo máis persoal á proposta que se ofrece.

Secasí —e malia a diferente extensión da obra antologada en cada caso—, o libro resulta un mostrario posible de abordaxes amorosas en verso por parte dalgunhas das escritoras máis recoñecidas dos últimos cento cincuenta anos. Certamente, haberá quen detecte ausencias notables, mais esta é unha antoloxía de autor, Maximino Cacheiro, e, polo mesmo, unha selección de voces que provén dunha peneira crítica coa que pode coincidirse ou non, pero que, á fin, debe respectarse por ser da enteira responsabilidade do editor.

O libro conta cun prólogo de Camiño Noia e unha nota da tradutora. O primeiro é un apuntamento abondo sucinto e panorámico, mais o texto de Penas revela procesos e decisións sobre o seu óptimo traballo de traslado poético que todo degustador literario agradecerá.

Editado con pulcritude e limpidez, este volume ofrécenos os versos maiores da Rosalía de Cantares gallegos e Follas novas e, ao seu carón, a escrita dos 90 codificada no Livro das devoracións de Pilar Pallarés, Das últimas mareas de Ana Romaní ou Crear o mar en Compostela de Marta Dacosta, pasando por outros títulos imprescindibles como Códice calixtino de Luz Pozo Garza, Despertar das amantes de María Xosé Queizán, Amor deshabitado de Ánxeles Penas ou Pedinche luz prestada de Marica Campo.

Xeneroso aplauso merece esta valiosa antoloxía, á que poida que non deba demandárselle máis, pois non é pouco o que ofrece. Porén, postos a pedir, seguro que lle terían vido ben actualizar algúns datos biobibliográficos, sopesar a posibilidade de incorporar novos versos escritos polas autoras nos últimos doce anos e talvez incorporar unha sintética ficha autorial pensando no público castelán, que ao mellor non coñece tanto algunhas destas voces para nós referenciais.

Moito debe agradecerse o esforzado labor de Ánxeles Penas, mercé á cal o lectorado castelán poderá achegarse á escrita dunha ducia de galegas (once poetas e a prologuista) que no seu día, felizmente, puxo por xunto o tamén poeta e ensaísta Maximino Cacheiro neste Amor en femenino, tan apetecible dende a mesma cuberta deseñada por Antonio Fernández Heliodoro.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 17-2-2019]

Efervescencias poéticas

Dei gorentoso remate á lectura de Punto de ebullición, antoloxía de poetas galegos das últimas xeracións publicada no prestixioso selo hispanoamericano Fondo de Cultura Económica a través da súa filial madrileña.

Punto de ebullición é unha escolma bilingüe na que os orixinais galegos son vertidos ao castelán pola tamén poeta Miriam Reyes (Ourense, 1974), unha das voces máis recoñecidas da escrita peninsular do novo milenio.

Videopoeta e artista multimedia, Reyes deixou os eidos ourensáns con oito anos para marchar a Venezuela, onde estudou Letras na Universidade Central. Regresou logo a España e, tras residir en diferentes cidades, acabou instalándose en Zaragoza. Dende alí deu a coñecer algún dos poemarios máis suxestivos dos tres últimos lustros, como Espejo negro (2001), La bella durmiente (2004), Desalojos (2008), Yo, interior, cuerpo (2013) ou o moi recente Haz lo que te digo (2015), publicados en ben afamados selos: Hiperión, Bartleby, DVD Ediciones.

Responsable da elección, tradución e prólogo desta “Antología de la poesía contemporánea en callego”, Reyes achega ao lector en castelán quince poetas que escolma entre os creadores da Xeración dos 80, a Xeración dos 90 e aqueloutros que se revelaron a mediados da década pasada.

Decididamente interxeracional, politemática e mulitestética, Punto de ebullición observa, exquisitamente, o equilibrio xenérico e incorpora propostas de oito escritoras e sete escritores, abondo diverxentes na súa aposta autorial e aos que, de querer verlles algún punto de contacto, talvez só podería sinalárselles a súa patente vontade de anovar e abrir novas landas para a poética de noso.

Xosé María Álvarez Cáccamo, Chus Pato, Pilar Pallarés, Manuel Rivas, Lois Pereiro, Antón Lopo, Xela Arias, Ana Romaní, Manuel Outeriño, Xabier Cordal, Olga Novo, María do Cebreiro, Yolanda Castaño, Olalla Cociña e Daniel Salgado son, cronoloxicamente dispostos, os quince nomes dos que se espigan textos, todos eles tomados de libros xa coñecidos, agás un poema de María do Cebreiro que se publica por vez primeira aquí.

Reyes salva con oficio o difícil transo de verter a unha lingua outra a palabra poética. Neste sentido, máis alá de consideracións de matiz perfectamente discutibles (poño por caso, se é fiel ao noso “balbordo/ da escuma” o “murmullo de la espuma” e similares), cómpre subliñar o coidado labor de acomodación da responsable da escolma, quen ofrece ao público castelán unha lectura da escrita orixinal non só respectuosa, senón moi ben axeitada.

Canto ao prólogo, ha cumprir tamén coas expectativas de quen, dende outras coordenadas culturais, queira coñecer o curso da poesía galega de 1975 ata os nosos días, pois as principais liñas de forza deste camiñar son salientadas con acerto pola editora. Secasí, para min son de especial interese os breves pero moi ben perfilados parágrafos dedicados a caracterizar a poética dos diferentes autores antologados, onde Reyes amosa ser unha poeta de moi fino espírito crítico.

Unhas nótulas biobibliográficas mínimas pero moi informativas completan esta selecta que arredonda as trescentas páxinas, onde cada poeta achegou arredor dunha decena de textos, un libro editado con sumo gusto polo Fondo de Cultura Económica mercé ao deseño de (sobre)cuberta de Armando Hatzacorsián e as fotografías de (sobre)capa de Miguel Saavedra.

Punto de ebullición. Antología de la poesía contemporánea en gallego é un moi loable mosaico que cómpre agradecerlle a Miriam Reyes, ourensá de raíz, que non esquece a verba matricial e a regala, plural, a quen pola súa voz queira coñecernos.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 5-7-2015]

Diario Cultural de Díaz Castro

@s amig@s do Diario Cultural da Radio Galega emitiron o día de San Xoán un especial dedicado á figura de Xosé María Díaz Castro, o poeta guitiricense ao que a Real Academia Galega decidiu dedicar o Día das Letras Galegas do 2014.

Con tal motivo, Ana Romaní, Xiana Arias e mais Anxo Quintela recuperaron unha batería de entrevistas realizada hai agora un par de anos, cando se cumpriu o cincuentenario da publicación de Nimbos, título referencial da poética do autor.

Claudio Rodríguez Fer, Pilar Pallarés, Xosé Manuel Salgado e o que escribe intervimos para dar o noso parecer sobre da traxectoria vital e literaria do escritor, salientando a súa importancia e o indiscutible papel protagónico que o autor de “Penélope” ten na nosa literatura da pasada centuria.

Clicando aquí accederes á páxina na que poide escoitarse o corte coa gravación completa, sen dúbida un excelente aperitivo do que ha ofrecer o ano Díaz Castro.

Linguas galladas

Se un pregunta ás nosas autoras e autores por aquilo que, ao seu parecer, falta no circuíto literario no que se moven, a práctica totalidade responde, indefectiblemente, que unha das eivas maiores se atopa na falta de visibilidade do seu quefacer alén da nosa comunidade.

Por iso, precisamente, non cansarei nunca de aplaudir a aparición de todos aqueles traballos destinados a dar a coñecer a nosa literatura fóra das nosas fronteiras lingüísticas naturais, servíndose da poderosa vía da tradución como vehículo co que conducir a arte da palabra de noso ata os lugares máis diversos.

Así acontece coa moi recente publicación de Forked Tongues, o volume preparado pola profesora da Universidade de Santiago Manuela Palacios González para a editorial Shearsman Books no que se recolle unha ben representativa antoloxía de poetas galegas, vascas e catalás traducidas ao inglés por escritoras e escritores irlandeses.

Forked Tongues naceu no marco dos encontros anuais que a Federación Galeusca leva a cabo de xeito rotatorio nas nacións que aglutina (Galicia, Euskadi e Catalunya). Foi concretamente na xuntanza que o pasado ano tivo lugar en Barcelona cando a profesora Palacios, a demanda de diversas escritoras e escritores destas tres nacionalidades presentes nas xornadas, se comprometeu publicamente a levar adiante a confección dunha escolma da escrita destas tres literaturas que se vertese ao inglés para aproveitar, como lingua franca internacional que de facto este idioma é, o seu potencial divulgativo.

O resultado dese compromiso é o presente Forked Tongues, no que colaboraron algunhas das máis importantes autoras éuscaras (Itxaro Borda, Miren Agur Meabe, Castillo Suárez e Leire Bilbao) e catalás (Vinyet Panyella, Susanna Rafart, Gemma Gorga e Mireia Calafell), amais de cinco das nosas máis recoñecidas poetas: Pilar Pallarés, Chus Pato, Lupe Gómez, Yolanda Castaño e María do Cebreiro.

Evitarei aquí manifestarme sobre a polémica, tan vella coma os camiños, de se están todas as que son ou se, pola contra, deberían estar outras ou máis das que están. Abonde con dicir que están as que a antóloga creu representativas do noso momento literario e, xaora, as que gozan da súa preferencia lectora e crítica.

Prefiro ocupar estas liñas salientando o valioso traballo que unha ducia de tradutoras e tradutores irlandeses (M. Harmon, L. Shaughnessy, A. Le Marquand Hartigan, M. Medbh, M. O’Donell, C. de Fréine, C. P. MacCarthy, S. Connolly, P. Bushe, M. O’loughlin, P. Meehan, K. Payne e T. Dorgan) realizaron insuflando vida na lingua de Shakespeare aos versos das nosas autoras e das súas irmás vascas e catalás. Porque o labor deste colectivo engadiu un plus ao puramente translacional: o que proporciona a visión dun pobo que, coma os nosos, vive a estrañeza de ter a lingua gallada á que alude o título do propio volume.

En efecto, as irlandesas e irlandeses, como moi ben expresou Eavan Boland no seu libro The Lost Land, tamén falan, coma nós, “with the forked tongue of colony”, a lingua gallada do colonizado que ten que loitar por facer sobrevivir o seu idioma materno baixo a presión da fala do colonizador.

É por iso que a comprensión global dos versos das escritoras galegas, vascas e catalás deste volume adquire nova dimensión ollada dende Irlanda, o que, necesariamente, acaba por reflectirse na música, o sentido e a esencia dos textos traducidos.

Forked Tongues ábrese cun moi documentado e informativo prólogo titulado “Women Poets in Translation. An Introduction” no que a profesora Palacios dá conta tanto das relacións socioculturais que unen Galeusca e Irlanda coma, xa particularizadamente, da traxectoria de todas e cada unha das poetas traducidas. Segue logo a edición dos textos, bilingüe galego/vasco/catalán-inglés e, por remate, un compendiado apéndice biobibliográfico sobre autoras e tradutores.

Así pois, cómpre saudar con ben este Forked Tongues en edición de Manuela Palacios, unha das nosas máximas especialistas nas relacións literarias galegoirlandesas que foi quen de materializar aquí o difícil reto de dar voz ás nosas poetas nun mercado e nunha lingua para os que, en non poucas ocasións, viñemos resultando un tanto invisibles.

[Publicado nos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños, 19-8-2012]

Na pupila do kraken

Tras un longo silencio de máis dunha década, a profesora e ensaísta Pilar Pallarés regresa á actualidade literaria coa publicación de Leopardo son, poemario ilustrado por Alfonso Costa e lucidamente prologado por Eva Veiga, que ve luz da man da referencial Espiral Maior.

De estrutura tripartita (“Femme Lazare”, “Crisálidas”, “Leopardos”), as distintas seccións que compoñen o libro van tracexando unha singular viaxe de resurrección, cénit amoroso e desenlace disolutivo, nunha sorte de sístole-diástole poética na que o amor, o rexurdir vitalista e a esperanza teñen de tentar disipar as sombras da morte, o desamor e as tiránicas cinzas nas que o pasar do tempo defunta os soños.

Entre Borges e Rilke, con Gamoneda e Carver, tamén si cos nosos Manuel Antonio ou Xohana Torres, Pallarés vai creando un universo de resistencia no verso, un cosmos de saudades de amor no que se procura o acougo da noite “na pupila do kraken e o silencio das fosas abisais”, unha harmonía existencial tras o témero descenso aos infernos.

[Publicado no xornal Faro de Vigo, 8-3-2012]