Venturosa recolleita

A obra ensaística en xeral e filolóxica en particular —quer na súa faceta (socio)lingüística quer na súa dimensión (crítico)literaria— de Ricardo Carvalho Calero só pode cualificarse cun adxectivo: ciclópea. Ducias, centos de artigos, conferencias, discursos, pregóns, nótulas, recensións, proemios e estudos introdutorios súmanse á vintena longa de libros de ensaio que en vida publicou.

Pois ben, este titánico labor analítico, desenvolvido durante máis de medio século arredor dunha abraiante variedade de asuntos lingüísticos e literarios galegos e publicado en revistas e xornais, libros colectivos, folletos, anuarios e outros volumes, foi escasamente escolmado e reeditado ata hai ben pouco, malia teren transcorrido xa tres décadas dende o pasamento do insigne ferrolán.

Por iso a compilación de ensaios Ricardo Carvalho Calero: a ciencia ao servizo da nación, a cura de quen é unha das máximas especialistas na biobliografía do autor —e, como ela mesmo recoñece, discípula súa—, a profesora e investigadora María Pilar García Negro, constitúe unha venturosa recolleita, que pon ao alcance de todas as persoas interesadas case medio cento de ensaios breves do intelectual, entre os que non faltan traballos referenciais dedicados a persoeiros ou materias esenciais como Rosalía, Curros, Pondal, Castelao, Otero Pedrayo, Risco, Cunqueiro, Seoane, o bilingüismo, o feminismo e o galeguismo, entre moitos outros.

Esta segunda edición de Ricardo Carvalho Calero: a ciencia ao servizo da nación (a primeira aparecera no 2010) foi revisada e acrecentada por García Negro, quen actualizou os seus textos de presentación e engadiu interesantes apéndices para completar unha obra que, polo valor da escrita antologada, a amplitude de temas abordados, o extenso abano temporal abranguido e o impecable tratamento e reprodución dos textos seleccionados, resulta un volume de consulta imprescindible para coñecer a fondo o Carvalho Calero “traballador incansábel das letras galegas”, “servidor conspicuo da Galiza” ao que lle acae, con toda xustiza, a consideración de que “nada galego lle foi alleo”.

[Faro de Vigo, 21-5-2020]

Teatro reunido de Manuel María

Falar de Manuel María é falar dun dos poetas máis coñecidos e recoñecidos da literatura galega do último medio século e, nese sentido, sobra calquera recordatorio. Mais o que talvez se lembre menos do que debería é que o de Outeiro de Rei foi tamén un interesante narrador, un laborioso articulista e, sobre todo, un entregado dramaturgo, faceta esta última que adoita pasarse por alto e na que agora me gustaría determe.

Dáme a escusa a aparición da súa Obra teatral completa, editada, introducida e anotada por unha das súas mellores coñecedoras: a profesora da Universidade da Coruña María Pilar García Negro, quen dispuxo esta magna obra de máis de setecentas páxinas para a Fundación Manuel María de Estudos Galegos, responsable da súa impresión.

Poida que aos menos versados os sorprenda saber que Manuel María escribiu máis dunha trintena de obras teatrais. Foi esta unha querenza que cultivou dende a primeira hora, pois con tan só vinte e oito anos publicou Auto do taberneiro, ao que seguiron unha morea de títulos e que rematou coa aparición no 2001 da peza Auto do Alugado ou O encanto de Raboces, cando tiña xa setenta e dous anos, un texto, por certo, que ideou expresamente para que fose representado polo grupo de teatro Coto do Faro de Nois, en Foz.

Entre un e outro foron xurdindo esas tres decenas de obras de innegable valía non só polo que respecta á súa propia traxectoria autorial, senón tamén por seren pezas fundamentais na vertebración histórica do noso teatro de Posguerra, Transición e Democracia.

Quen lea este teatro escrito por Manuel María descubrirá ben pronto trazos definitorios comúns coa súa obra poética e ensaística, nomeadamente a notoria implicación crítico-social, o afondamento nas circunstancias histórico-simbólicas que nos definen como nación e, tamén si, o reflexo das vivencias persoais que o foron conformando como autor e como individuo. En palabras da editora: “todo un universo psíquico-sentimental, en paralelo a un decorrer histórico da Galiza nun tempo decisivo. Soidade, amor, esperanza no futuro, patriotismo, peso da censura, españolización crecente, represión da lingua e combate pola súa normalización, abandono do campo, emigración, movimentación social, recuperación da historia específica da nación”.

Toda esta produción —na que sobrancean as fórmulas do auto e, en menor medida, a farsa e o entremés— recóllese nesta Obra teatral nuns casos para volvela pór en circulación ou actualizala, mais en moitos outros constitúe unha auténtica recuperación, pois non poucos títulos foran publicados en edicións venais ou de escasa circulación, por veces mesmo fóra do noso territorio ou en suplementos de prensa ou editoriais hoxe desaparecidas, polo que a súa compilación adquire un valor documental e de consulta innegable.

De todas estas cuestións dá cumprida noticia García Negro na luminosa introdución que dispón ao volume, onde non só explica o porqué da edición, senón que tamén traza unha certeira síntese arredor da restauración do xénero teatral na inmediata Posguerra e incide na importancia desta escrita como autobiografía literaria e espello histórico.

O volume complétase coa reprodución, en apéndices, dun texto redactado por Manuel María para a celebración do Día Mundial do Teatro o 27 de marzo de 1994 (un auténtico manifesto en defensa da nosa dramaturxia), dous amplos e rigorosos artigos a propósito de “O Teatro de Manuel María” (asinado este pola propia editora) e “Os primeiros autos de Manuel María no contexto do teatro galego dos anos 50 e 60” (da autoría de Henrique Rabuñal), amais dunha ben larga “Escolma bibliográfica sobre o Teatro de Manuel María”, responsabilidade de Camilo Gómez Torres.

Cumprimentos para a Fundación Manuel María por promover esta destacada publicación, ás deputacións de Lugo e A Coruña e mais á Xunta de Galicia por axudar á súa execución e, sobre todo, parabéns á súa editora María Pilar García Negro polo excelente labor levado a cabo na actualización, recuperación e posta en valor desta parte fundamental da grande obra do inesquecible Manuel María.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 2-12-2018]

 

A luz de Rosalía

Os grandes escritores precisan sempre de brillantes eséxetas. Rosalía de Castro, grande entre as grandes, ten na profesora e investigadora María Pilar García Negro (Lugo, 1953) unha das súas máis destacadas analistas, incansable divulgadora das excelencias da súa obra, da fondura do seu ideario, da complexidade do seu vivir. A ela debemos a edición Rosalía de Castro. El caballero de las botas azules. Lieders. Las literatas (2006), a monografía O clamor da rebeldía. Rosalía de Castro: ensaio e feminismo (2010) ou o recente Cantares gallegos, hoxe. Unha lectura actualizada de Rosalía de Castro (2013).

A esta nómina de estudos rosalianos imprescindibles engade agora a ensaísta lucense a coordinación do volume colectivo No tempo de «Follas novas». Unha viaxe pola literatura universal, moi interesante achega que se incorpora ao catálogo de Alvarellos Editora.

Unha vintena de estudosos asedian a escrita dun tempo ―as décadas que van dos sesenta aos noventa do XIX e aínda o ronsel dos primeiros anos do XX― para ofrecer unha proposta de lectura do máis suxestiva: pequenos ensaios de literatura comparada nos que, en paralelo ou partindo da obra de Rosalía, se pon en relación esta coa produción doutros grandes das letras da época.

Deste xeito, Marica Campo contrapón lecturas de Camilo Castelo Branco e Rosalía e xemelga esta última con Jacint Verdaguer; Teresa Barro fai que a Cantora do Sar dialogue con Frances Harper; Kathleen N. March conéctaa con Harriet Beecher Stowe; Xosé Luís Axeitos con Alphonse Daudet; María Jesús Lorenzo Modia con George Eliot; Elvira Sanz Gómez con Henrik Ibsen; a propia García Negro, axudada nos oficios de tradución por Eduardo Álvarez, vencéllana a Guy de Maupassant; Carmen Fernández Pérez-Sanjulián preséntaa a carón de Eça de Queirós; novamente García Negro vincúlaa a Leopoldo Alas ‘Clarín’ e a Emilia Pardo Bazán; Celia María Armas García faina próxima a Marchesa Colombi; Anxo Angueira paralelízalle os pasos con Arthur Rimbaud; Xoán Ignacio Taibo dispona con Liev Tolstoi; Andrés Pociña e Aurora López fana parente autorial de José Martí; Carlos Callón vea en Júlia Lopes de Almeida; Pilar Pallarés lembra a súa identidade con Emily Dickinson; Luís Cochón escribe sobre Christina Rossetti e ela; Francisco Rodríguez reflexiona sobre a ideoloxía rosaliana e a de Oscar Wilde e, como epílogo, Carlos Negro recorda as homenaxes poéticas de Manuel Curros Enríquez á autora de Cantares gallegos.

A este amplo e esforzado retablo de traballos sobre literatura comparada ―que van acompañados da reprodución e/ou tradución dos textos que se poñen en relación― súmase aínda a moi ampla escolma de poemas comentados de Follas novas coa que García Negro adorna a soleira deste volume, análise de case unha trintena de composicións e dos seus peritextos que amosa, máis unha vez, a acuidade coa que é quen de desvelar os significados profundos da escrita rosaliana a profesora da UDC.

Como en toda obra colectiva hai colaboracións de moi diverso xorne e, se ben algunha dela toma o texto como pretexto ata o punto de case esquecer o referente rosaliano e algunha outra concreta gasta unha prosa pedante e insufrible que debía ter evitado, o certo é que o conxunto loce a gran nivel e acaba por resultar un atractivo vitral de escolas e voces literarias nas que figuran algunhas das mellores plumas occidentais a carón de quen é tamén, por dereito propio, unha escritora universal: Rosalía de Castro.

Excelente labor o de María Pilar García Negro tanto na faceta de editora do volume coma na de ensaísta no mesmo, cualificativo que pode moi ben estenderse ao xeral dos traballos que no libro se integran, un exemplo de que a luz da literatura rosaliana pode, e debe, ollarse no resplandor dos seus iguais, os máis fulgurantes astros das letras de toda parte.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 21-6-2015]

 

Radiocrítica 15-6-2015

Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o luns día 15 de xuño en Ames Radio (accesible on line aquí). Nesta ocasión falei con Juan Luis Silva da novela O viaxeiro radical de Xerardo Quintiá (0:50); da escolma Un bosque novo. Antoloxía da poesía gaélica contemporánea, traducida por Carmen Rodríguez Alonso (7:07); do volume colectivo No tempo de Follas novas. Unha viaxe pola literatura universal, coordinado por Pilar García Negro (13:18), e do relato A rula, o peluche e a nena, de Paco Martín (18:14).

Audio I

Arredor de Prisciliano

Milenio e medio máis tarde, a figura de Prisciliano segue a constituír todo un referente espiritual, histórico e social para @s galeg@s do século XXI. O seu pensamento e doutrina enraizaron con forza na nosa comunidade, o que explica que tanto tempo despois o seu exemplo siga a espertar interese.

Sabedor desta realidade, o teólogo e ensaísta Victorino Pérez Prieto reuniu no volume Prisciliano e o priscilianismo. Da condena á rehabilitación un grupo de especialistas sobre deste mitificado persoeiro que abordan diferentes aspectos da súa vida e obra.

O primeiro deles é, xustamente, o propio coordinador do libro, quen no artigo “Que podemos dicir hoxe de Prisciliano?” resume as teses fundamentais do seu recente libro Prisciliano na cultura galega. Un símbolo necesario (2010). Fai, así, repaso dos principais episodios vitais do personaxe, dende a súa incerta orixe ata a súa decapitación en Tréveris (385), pasando polos seus anos de formación, o tempo pastoral e o seu enfrontamento coa cúpula papal por mor das súas prácticas reformistas e anovadoras. Agora ben, tan interesantes coma estas informacións son outros capítulos de maior elucubración por parte de Pérez Prieto, páxinas nas que tenta responder complexas preguntas como ¿onde descansan os restos de Prisciliano? ou ¿que escribiu, exactamente?

Seguen ao traballo de Pérez Prieto os artigos de María José Bravo Bosch verbo das cuestións xurídicas e legais do proceso eclesiástico incoado contra Prisciliano (“Tréveris: proceso y muerte de Prisciliano”); a análise da pegada altomedieval das súas doutrinas e ensinanzas en tratadistas e grupos relixiosos como os tardopriscilianistas, sabelinos, adopcionistas e mesmo luteranos que estuda Andrés Olivares Guillem en “Tempora si fuerint nubila. Prisciliano a través de los tiempos medievales”; os ecos da presenza de Prisciliano e o priscilianismo en obras e autores da cultura lusa revisados por Ricardo Ventura (“Prisciliano e o priscilianismo en Portugal”) e a conexión por filoxenia existente entre Prisciliano e Rosalía de Castro así como o seu exemplo a prol do igualitarismo xenérico destacados por Pilar García Negro en “Prisciliano, o priscilianismo e a as mulleres”.

En suma: un proveitoso volume este Prisciliano e o priscilianismo. Da condena á rehabilitación para todas aquelas persoas interesadas en coñecer, de primeira man, cal é o actual estado da cuestión no que á máis alta investigación sobre o mundo do priscilianismo se refire, unha valiosa publicación que tivo a fortuna de verse acollida no seo de Biblos Clube de Lectura, quen agora a dá ao público na ben coñecida Colección Mandaio.

[Publicado no xornal dixital Galicia Confidencial, 14-9-2012]