Letras escolleitas

Traspasada a soleira do aninovo, acáelle facermos reconto do que o ano vello nos deixou literariamente, separar o gran da palla e gardar no celeiro o mellor e mais madurecido froito.

No eido da narrativa, o 2015 que se nos foi agasallounos con media ducia de títulos sobresalientes. É o caso desa homenaxe ao mundo dos libros, a liberdade e os soños que Manuel Rivas nos lega en O último día de Terranova. Tamén da historia de descubrimentos que mergullan nun pasado ilusionado e afinca nun presente rabudo que Antón Riveiro Coello debuxa en Os elefantes de Sokúrov. Evidentemente, o Eros e a Política que gobernan a revolución bolxevique de Inesa Armand e Lenin na Ostrácia de Teresa Moure, intensa alegoría de nós. De igual maneira, a memoria colectiva do Vigo que foi e que é e mais a peripecia familiar inzada de escuros segredos que Fran P. Lorenzo asina en Cabalos e lobos. Tamén si, a recreación do feraz universo trobadoresco que Manuel Portas deseña en Lourenço, xograr, avolto territorio de pugnas monárquicas, tiranías clasistas e amores non só corteses. Por remate, igual as Interferencias de Manuel Seixas, recuperado para a escrita pública tras un longo período de silencio que ve a luz ao final do túnel con este seu poderoso relato sobre a identidade e o destino.

O verso tamén brillou con forza o pasado ano. Fulgurou na (meta)poética dixital de Fran Alonso no seu vivificante Poetic@. Ardorou nesa cartografía hibridada entre o emotivo e o cognitivo que debroca na intuición pura en Zonas de tránsito de Ramón Neto. Espellou na estética disidente e subversiva de Elías Portela e o seu Bazar de traidores. Irisou en O que precede a caída é branco de Oriana Méndez, himno á esperanza silandeira, ao rumor rebelde do océano que agarda polo tsunami operario. E, xaora, eclosionou na epifanía cosmogónica, a revelación da raíz que tradea a poesía skáldica de Manuel Rivas en A boca da terra.

O teatro de noso vive horas difíciles, escasas. Emporiso, a calidade da súa escrita dramática está salva. Confírmao a metafísica sinfónica, o menos é máis contra o capitalismo cínico e hipócrita que berra Santiago Cortegoso en Smoke on the Water. Tamén as imaxes imantadoras, as personaxes agónicas e o fatum irremediable que todo o arrastra en Ela, piedade dos suicidas (Baía), do poliédrico Xavier Lama.

Houbo ceifa abondosa tamén na agra do infantoxuvenil. De entre o moito sementado, préstame espigar o onírico de imaxinación desbordante co que María Solar inzou O meu pesadelo favorito. Tamén o terror albo que arrepía en A neve interminable, de Agustín Fernández Paz, mestría na arquitectura do relato ao servizo de poderosas pulsións. Por descontado, a recuperación do noso acervo lendario na recreación versal e a refacta relatística de Antonio García Teijeiro e Antonio Reigosa en Lendo lendas, digo versos.

Ano de seca, ano de seda. Así foi para deixarnos páxinas farturentas coas que seguírmonos acompañando neste 2016 que agora escomezamos e ao que haberá que lle pedir, ao seu tempo, que renda non menor proveito.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 3-1-2016]

Chamar por un alustro

Teño escrito xa nalgunha ocasión que a poética de Oriana Méndez surrealiza os períodos, oniriza un discurso fragmentario, de pulsión iterativa e sintagmática non adoita, creando unha airexa cósmica, unha fulguración telúrica de cifra críptica e densificación simbólica extrema que blindan os poemas ata facelos comunicantes nunha emisión de onda dificilmente perceptible para oídos lectores non acostumados. Reitérome nestas palabras tras a lectura de O que precede a caída é branco, libro co que se fixo acredora do XVII Premio de Poesía Concello de Carral e que agora publica Espiral Maior.

Os versos de Méndez nesta nova entrega esculcan nas fisura do continuum social, escaravellan nas físgoas do sistema procurando osíxeno. Toda unha teoría da revolución palpita nesta verba larvada, que denuncia e se volve acusatoria contra os adoradores de Milton Friedman e o feroz capitalismo especulativo.

A loita continúa, como escribiría Rodríguez Fer, e Méndez eríxese cronista desa devastación proletaria dos arrabaldes, aquí non do norte, do sur, (peri)olívicos, tanto ten que o campo de batalla se chame Samil como Arealonga ou Campo de Granada, en todos latexa “a pantasma que percorre/ aquí sendo unha persistencia/ de granito/ no estómago/ na calor enferma/ rotas as aves”.

As sombras amigas chámanse Termidor, xacobinos, o delirio de Louis Antoine de Saint-Just e o Adrian Johnston que reivindica Zizek. Porque tamén O que precede a caída é branco é, á súa maneira, unha ontoloxía, unha dialéctica da teoría materialista aplicada tanto aos suxeitos coma ao colectivo, unha sorte de fenomenoloxía filosófica existencial na que, con Anna Akhmatova, se sabe ben que “Nin un salmo se oe/ no enterro dunha época”, por iso hai que “agardar o termo/ da guerra, un campo final de xirasois/ queimados” e, mentres tanto, percutir pertinaces como o mar en Traba e volvelo todo sabas de séculos, tempo cósmico: “a escuma na zaranda, esa rede/ salobre segando as linguas/ a onda recibida/ Traba avanza ata a memoria/ dos barcos/ O salto cara a atrás/ os sopros as moléculas do tempo”.

Nesta revolución en curso, nesta subversión pendente e irredenta, a palabra é redoma na que a fábrica reclama a memoria, a visión lúcida do horror que debe refugarse, “ao acordo/ en San Simón, incenso en follas/ abouxándonos a medula/ de cinsas”. Cómpre incendiar a memoria, facela brasa ardente que e deixar que agrome a voz do cambio soerguéndose dende os eidos da devastación: “A nosa voz, a vosa, florece/ nos cascallos, en que lugar/ se non podería medrar este,/ o idioma dos prados que/ perderon as costuras que/ se deslindaron/ as pradeiras rotas esvaecidas/ entre os fíos”. A actitude é transparente, non cabe vacilación: “ser contra o firme/ o casco da egua/ cando chama/ por un alustro de nervio”.

E hai, claro, desamparo de ourizos, e baleiros para a meditación entre as ventás e tardes pardacentas de xofre en goma, pero todo conduce a unha mesma mandorla poética: “Entrar no tempo, avanzar cara/ ao comezo das imaxes/ inverter/ o sentido do camiño/ non escribir sobre o pasado, tan só/ unha escritura que tenda/ ao núcleo”, unha cartografía que sexa quen do comezo e a fin das cousas, unha escrita de “mulleres coa fenda rosaliana/ entre os límites”, unha espiral que sabe das aves de marzo de Cáccamo, a cegueira de Ramos, a cicatriz de Veiga, o Vigo de De Carlos, os arrabaldes paternos, os cabalos de Lorenzo, as placas tectónicas da Historia de Pato, a disolución de Cordal, a iconoclastia de Lema e así vorazmente.

O que precede a caída é branco é un manual de esperanza silandeira, de rumor de río rebelde que ha inzar en grande urro cando a epifanía social se materialice. Para esa revolución a empatía está servida.

[El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, 22-11-2015]