Letras en ronsel

Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.

O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.

Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.

Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.

Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.

Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-1-2015]

O achado de Manuel Núñez Singala

A colección Costa Oeste da Editorial Galaxia recupera O achado do castro, peza teatral de Manuel Núñez Singala que publicara no seu día orixinariamente Sotelo Blanco Edicións e que, dende a súa aparición en 1991, gozou dun rotundo éxito entre o público lector e os profesionais e amateurs da escena, que a representaron en innúmeras ocasións.

O achado do castro é unha comedia na que o humor o é todo, unha historia que, pulando por riba do anacrónico e profundando na súa esencial hilaridade, nos retrotrae á Roma histórica da man duns personaxes arquetípicos que se comunican nun galego inzado de latín macarrónico e que se enlean en enredos cómicos cheos de equívocos e confusións que producen no lector/espectador unha clara empatía e doado recoñecemento.

O texto orixinal —que para esta nova edición apenas se se puxo ao día normativamente e rexistrou mínimos axustes nas indicacións escénicas— foi representado por vez primeira na primavera de 1983 no Instituto de Bacharelato Basanta Silva de Vilalba, onde o estreou un grupo de estudantes daquel centro entre os que se atopaba, xustamente, o propio autor e aínda unha súa irmá e outros amigos e amigas destes.

Dous peculiares ladróns, absolutamente antitéticos, parella prototípica de parvo e listo, de gordo e fraco, case que ao Laurel and Hardy pero de época; dous soldados que son case que neutrais observadores dunha imaxinaria ONU do pasado e que se limitan a rexistrar o acontecido e sentenciar cara ao público o resumo do que vai configurándose; Carmiñae e Manolitus, par central da obra e tolos namorados ao Romeo e Xulieta, filla ela do Emperador e el de Arpexia, a máis raposeira comerciante do Imperio, que teñen diferenzas sobre a conveniencia da unión dos seus fillos; Citrón, sabio dócil aos caprichos dun emperador gordo, decadente e vulgar, adulador e compracente co seu césar pero, no fondo, escéptico e descrido de todo o que pasa ao seu redor; e, finalmente, un escravo negro, espelido e irónico, que achega a visión sanchopancesca a todo o despropósito no que se manexan os personaxes.

Se por algo se caracteriza este O achado do castro é, abofé, pola efectividade irresistible da súa vis comica, o próximo e natural dos parlamentos, a capacidade para conseguir que obviemos os reparos respecto da inxeleza da estrutura, caracterización actorial e acabado estilístico en aras do innegable arrastre que producen as confusións, trasacordos e desatinos duns personaxes que son tan auténticos coma imposibles.

Tras case un cuarto de século entre nós, O achado do castro de Manuel Núñez Singala segue a ser unha óptima aposta para a representación escolar, amateur e xeral e, tamén si, unha moi recomendable lectura para todos os que queiran pasar un anaco verdadeiramente divertido cunha historia lixeira pero ben construída.

[Galicia Confidencial, 12-9-2014]

Radiocrítica 22-9-2014

Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o luns día 22 de setembro en Ames Radio (107.2 FM, agora accesible on line aquí). Nesta ocasión falei con Nazaret López sobre Liña azul, de David Pobra (I, 00:50),  O achado do castro, de Manuel Núñez Singala (I, 5:40), Ana xa chegou, de María Canosa e Dani Padrón (II, 2:10) e Boca de gárgola, de Mariña Pérez Rei (II, 5:25).

Audio I                   Audio II