Blues para Miguel Anxo Fernández

“A memoria, ademais de teimuda, sempre retorna”. Velaí o sólido perpiaño no que asenta o edificio narrativo de Blues para Moraima, a máis recente novela de Miguel Anxo Fernández, inserida na colección Literaria da Editorial Galaxia

Blues para Moraima é unha novela de tinturas políticas por canto a escusa argumental que desenvolve ten como ancoradoiro último feitos acaecidos durante a Guerra Civil, aínda que logo o corazón da narración devale a tempos ben máis recentes. É tamén, por tanto, unha novela histórica, ben que dun tempo próximo, neste caso o do remate da Transición, e, polo mesmo, un momento complexo no que comezan a evidenciarse os moitos acertos pero tamén os non poucos fíos soltos que o tránsito á Democracia deixou nunha cosedura que arrastraba abondo tecido ruín herdado da (Pos)Guerra.

De por parte, esta é tamén unha ficción moi cinematográfica, pois tanto a súa estrutura en capítulos-secuencia coma a alusión explícita a recursos da sétima arte (fundidos, planos, flashbacks, flashforwards, tomas) fan evidente esta filiación, aínda máis notoria polo feito de ser o personaxe central de Alfonso o dun veterano e moi reputado cineasta galego de fama internacional que, tras medio século exiliado nos EE.UU., viaxa a Galicia para axustar contas co pasado, chamado, precisamente, por outro director da televisión pública do país que está a preparar un documental arredor da súa vida e obra.

Ben lonxe de calquera exercicio saudoso, Blues para Moraima confórmase como un trepidante thriller que, como tal, formula un enigma inicial que ten que desvelarse ao longo da novela, pois as interrogantes sobre lutuosos episodios represivos do falanxismo bélico deitan demasiadas sombras que cómpre disipar. Neste sentido, o arrinque da historia, co propio narrador contando o seu enterro (si, leron ben, a súa incineración) asolaga no desconcerto o lector ao tempo que o convida ao desafío de seguir lendo para tratar de comprender como un feito aparentemente imposible ten a súa razón de ser.

Por tanto, a proposta que nos traslada nesta ocasión Fernández participa dun hibridismo subxenérico notable, que integra sobre unha base de relato crónica páxinas memorialísticas, capítulos epistolares, fragmentos de guións e mesmo prosas líricas (poño por caso, o moi poético remate da obra, toda unha homenaxe fordiana de evocación heroica, que inclúe unha chiscadela de ollo celsoemiliana abondo erótico-telúrica e, tamén si, un cruzar tanxencial co Rivas Style de saxos nebulosos).

Toda esta amálgama de rexistros arquitecturiza circularmente, cun ir e vir de prolepses e analepses, de accións que avanzan en paralelo en tempos distintos e sempre cunha concreción en capítulos breves, que dosifican a intriga e logran un ritmo narrativo de extraordinaria fluencia, apostando sempre pola intensión e os diálogos de vertixe, realísimos de tan recoñecibles.

Certamente, o libro é tamén un circuíto de vasos comunicantes que se retroalimenta espellando trazos e aires que pertenceron a Carlos Velo, Eduardo Blanco-Amor, Celso Emilio Ferreiro, Xosé Suárez e outros emigrantes e exiliados galegos a América, aquí acrisolados literariamente no fascinante personaxe de Alfonso, en moitos sentidos un arquetipo no que emblematiza a dignidade ética dos que se viron obrigados ao desterro para permanecer a salvo das miserias do Réxime.

Blues para Moraima é un poderoso thriller de ambientación histórica e implicacións políticas, unha narración de estilo depurado e máxima eficiencia, inzada de páxinas afortunadas, vívidos diálogos e relanzos líricos aos que pon acaído contrapunto o logrado retrato de personaxes e a fina caracterización de ambientes.

Coido que non me equivoco se afirmo que, xunto a O espido de Gina e algúns dos relatos de Capitol, última sesión, está aquí o máis ambicioso Miguel Anxo Fernández visto ata o de agora, un narrador que con este libro abre novos horizontes á súa andaina creativa.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 11-6-2017]

Milagres de celuloide

A narrativa de Miguel Anxo Fernández ten un nesgo ben recoñecible tanto no temático coma no estilístico. Episodios dos tempos da invasión napoleónica, aventuras detectivescas do infatigable Frank Soutelo e mais evocacións dos tempos áureos do celuloide son os tres vértices do triángulo no que ancoran, vez tras vez, moitas das súas tramas. De igual maneira, o contar directo, sen saltos temporais nin complexidades na voz narrativa, alíase cunha estética de selección vocabular nada requintada que dota as súas historias dunha transparencia manifesta para o lectorado.

Un deses acordes é o que toca de novo Fernández en O espido de Gina, un enredo nunha imaxinaria vila galega dos anos 60 do pasado século no que enfronta a moral conservadora e retrógrada dun crego chapado á antiga co devezo de modernidade e progreso do dono dun cinema. A carón de don Nemesio (o cura) e Atilano (o exhibidor cinematográfico) un terceiro personaxe de enlace: Dousreás, o singular taberneiro do Café Moderno, ‘pastor’ desoutra ‘parroquia’ alén a beatería dos fregueses e a fascinación soñadora dos cinéfilos: a tropa etílica. A canda estes tres personaxes, outros secundarios que contribúen a completar o elenco e soster a narración, como o enigmático motorista Manfredo, a fermosísima vendedora de billetes Mariví, o impenitente proxectista Valboa ou Lambón, o aparvallado ‘sobriño’ do sacerdote.

O espido de Gina é, pois, unha comedieta na que se suceden as falcatruadas que os da Igrexa fan aos do cinema e viceversa mentres os seareiros, expectantes, comentan as xogadas no bar.

Non insistirei en como esta escrita de Fernández homenaxea o Cinema Paradiso, fai chiscadelas de ollo á Ilustrísima casariana e demais porque sei que o lector avisado se decatará do asunto. Tamén non cómpre que recorde a marcada ascendencia do Don Camilo de Giovannino Guareschi, pois entre os que isto len ha de haber tamén cinéfilos abondo.

Aos moitos (e moi fieis) seguidores de Fernández cómpre advertirlles que O espido de Gina se serve de arquetipos na caracterización, que estrutura por adición con liñas de doada adiviñación diexética e que non oculta a súa compracencia nas estampas anecdóticas e de comicidade inxel, unha orquestración que lle sería cara ao Chevallier de Clochemerle, mais que o escritor do Carballiño ten ensaido, con máis acabado pulso, noutros lugares.

A colección Literaria de Galaxia aposta por esta novela que nos retrotrae á Posguerra e a súa parroquianidade mísera chea de días grises e relixiosidade atafegante que só a gran pantalla era quen de espaventar un algo. Mesmo a voz en off que nos relata a historia, tan Bienvenido Mr. Marshall ela, favorece certa lectura en clave social dun tempo e unha realidade nas que o humor e o amor eran outros milagres.

Hai que aplaudir que o autor de Capitol, última sesión recunque aquí na súa declarada cinemanía como bo profesional do ramo, pois non cabe dúbida de que a maxia que entre proxectores se alquimia é materia que coñece de sobra para argallar unha historia como a presente, que se explica por si mesma e á que non lle acaen os peritextos que a preceden (a cita inicial de Veleiro-Alemparte) e a rematan (a listaxe de películas e emisións televisivas citadas), engadidos gratuítos.

O espido de Gina é un curioso enredo narrativo escrito cunha ollada que favorece a súa decodificación fílmica, pois moitos treitos poderían soster un guionado suxestivo, o que confirma a Miguel Anxo Fernández como un novelista na que a forza do visual funciona como pedra de toque dunha arquitectura propia.

[Faro de Vigo, 4-9-2014]

Radiocrítica

Dou comezo hoxe a unha nova sección do Criticalia á que decidín chamar ‘Radiocrítica’. Nela irei recuperando as emisións que se inseriron no espazo de comentario de libros de Ames Radio (107.2 FM).

En conversa coa xornalista Nazaret López e baixo o control técnico de Juan Luis Silva, en luns alternos co bo amigo e investigador Xosé Antonio López Silva, trazo unha panorámica do máis salientable, para o meu gusto, entre os títulos recentes e, cando a actualidade así o demanda, comento tamén outro tipo de circunstancias literarias.

Desta volta, na emisión do 11 de novembro, quixen determe en textos de Manuel Álvarez Torneiro, Berta Dávila (Parte I, 7’), Olalla Cociña (I, 8’15), Xavier Seoane (I, 9’20), Luís Rei Núñez (I, 9’50), Miguel Anxo Fernández (I, 12’30), Manuel Veiga (II, 0’45), Raúl Dans (II, 2’10), Xosé Ramón Pena (II, 3’25), Suso de Toro (II, 4’15), Valente (II, 5’), a revista Oink! (II, 6’15), Ramón Caride Ogando (II, 9’20) e Antonio García Teijeiro (II, 10’).

http://www.goear.com/embed/sound/57b0470

http://www.goear.com/embed/sound/68ceb01

Agardo que esta nova sección sexa do voso agrado. Boas (radio)lecturas!

Frank Soutelo de novo por terras galegas

Nos últimos anos pódese dicir, sen medo a esaxerar, que a novela negra galega alcanzou a maioría de idade. Tanto polo número e calidade dos seus cultivadores coma polos títulos publicados este xénero narrativo demostrou gozar dunha saúde envexable. Sobre todo, e isto é ben importante, porque esta oferta se ve correspondida por unha demanda estimable que é, sen dúbida, das máis notables do noso mercado literario.

Pois ben, un dos autores que con maior fortuna leva vivificado esta modalidade narrativa entre nós é Miguel Anxo Fernández, quen logrou xa un dos requisitos que catapultan á perenne memoria dos lectores unha traxectoria: referenciar un xenuíno detective, Frank Soutelo, que se asocia indisolublemente coa escrita do autor.

Soutelo levaba protagonizado ata o de agora catro novelas (Un nicho para Marilyn, 2002; Luar no inferno, 2006; Tres disparos e dous friames, 2008 e Lume de cobiza, 2011). Pois ben, a todos eles vén sumarse a máis recente aventura do investigador, Bícame, Frank, onde o sabuxo radicado nos USA ten de resolver un intricado caso en terras galegas, os eidos dos seus devanceiros, a onde xa chegara tamén na súa anterior aventura, Lume de cobiza.

Cambados e outras terras da contorna arousá son o escenario das pescudas de Soutelo nunha trama que asegura intriga e entretemento e que conta con todos os ingredientes adoitos nesta fórmula xenérica: crítica social, profusión de descricións gastronómicas, guía turística de lugares e patrimonio…

O distintivo no caso de Fernández é facer do seu detective un erudito da sétima arte e, sobre todo, un devoto lector da nosa literatura, especialmente da poesía do gran Cabanillas, a obra do cal xoga un papel decisivo na resolución deste caso.

A manifesta autorreferencialidade da entrega, onde se alude a personaxes e casos doutras anteriores (velaí como aquí regresa o Sugar Jones de Un nicho para Marilyn ou a Dalia Maxino de Lume de cobiza) contribúe a fortalecer a arquitectura macrotextual da serie, o que resultará un atractivo engadido para os seguidores de Soutelo, peculiar detective para o que o bourbon, as mulleres fermosas e o jazz son tentacións insuperables.

Deixarei para outro día o estenderme nas miñas dúbidas sobre a verosimilitude de certas pasaxes, pois coido que Bícame, Frank é un produto que responde, con ben, ao que pretende: intriga, entretemento e dicción imantadora. E aí, abofé, Miguel Anxo Fernández sempre cumpre.

[Publicado nos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños, 1-9-2013]

Parlamento das Letras: Miguel Anxo Fernández

Miguel Anxo Fernández é o noso particular Totó e toda a súa escrita trae os mellores recendos da vella sala de proxección do Cinema Paradiso.

Porque entre imaxes, entre cámaras, foi avanzando a vida deste filmaniófilo do Carballiño, dacabalo sempre entre a lectura e os visionados, ata establecer un contínuum que fai da súa prosa un artefacto cinematográfico no que cada plano, cada secuencia, cada escena compoñen unha vívida homenaxe aos soños que, como nos mellores filmes, deambulan polo seu maxín.

E cómpre dicir que os tales onirismos recuncan acotío no histórico antinapoleónico e liberador e, sobre todo, no noir do seu máis que xenuíno Frank Soutelo, investigador atípico e singular ao que lle corre polas veas tanta caña coma bourbon.

Porque, xa se sabe, Fernández non esquece os mestres e lembra perfectamente o que sentenciaba Hitchcock: existe algo ben máis importante que a lóxica: a imaxinación. A mesma coa que este carballiñés vive, intensa e literariamente, cada minuto.

—¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

Realmente a miña primeira publicación foi en prensa, un texto sobre cine no Carballiño, e pode que fora en La Región, alá por 1977 ou 1978 (andará ese artigo por algún lugar da casa…), e moi pouco despois comecei a publicar xa regularmente unha crítica semanal en La Voz de Galicia, delegación de Ourense. Con vinte e poucos anos… Despois fun publicando textos breves, igualmente sobre cine e o cineclubismo, en libros colectivos ó longo dos 70. O primeiro libro co meu nome na portada, para entendernos, foi un de fotografías antigas do Carballiño, O Carballiño, vellas historias, vellas fotografías. 1870-1970 (Xociviga, 1992). A ese seguiríanlle outros. O que é ficción, o comezo foi tardío, cos relatos de O sabre do francés, en 2002, a piques de facer 48 anos…

—¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?

Resposta nada doada. Estou moi satisfeito de O sabre do francés, polo traballo que me deu, pois por ser ficción histórica, precisou de moita documentación. Por sorte, pese a ser un principiante, tivo unha acollida crítica boa. Teño especial querenza por Capitol, última sesión, relatos arredor do cine, con algunha chisca de experiencias vividas. Paradoxalmente, non tivo a repercusión agardada e tampouco a crítica lle prestou demasiada atención. Non sabería dicir a razón… Despois, Un nicho para Marilyn, a orixe do sabuxo Frank Soutelo, que chegou avaliada polo premio García Barros e para o que, aínda así, houbo de todo, pese a ser un pequeno best-seller con máis de tres mil exemplares vendidos. O estigma de que a literatura de xénero xoga na segunda división da Literatura tocoulle só de lado… Con todo, non deixo de sentir unha certa condición de intruso na República das Letras. Veño do mundo do cine, do audiovisual, e non podo evitar sentirme así.

—¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

Non sei se responderei a isto de xeito atinado, pero teño unha máxima innegociable: escribo cando me peta e cando me sinto animado. Quero dicir que rexeito o modelo de escritor disciplinado, o de horario fixo, caian chuzos de punta ou teñas unha dor de moas… Outra cousa: nunca comezo unha historia se previamente non dou cun bo remate. Armo a sinopse de dous ou tres folios e despois “ráchoa” en parágrafos que serán os futuros capítulos. Como ves, nada orixinal.

—Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?

Ai, non, a isto non chego… Aínda non me fago á idea de pertencer a esta República, pese a ter catro novelas no lombo e dous volumes de relatos. Non se trata de baixa autoestima, nin moito menos. Tampouco de impostura ou falsa modestia. É que a figura do escritor sempre me pareceu de moito respecto, como inalcanzable. Os de aquí e os doutras linguas. Ás veces detéñome a reflexionar sobre a tipoloxía autorial. Hainos que poñen o seu ego como parapeto, outros amósanse gabanciosos desa condición. Tamén os hai que publican textos nos que non dou entrado, a risco de rematar con acidez de estómago. E, claro, hainos dunha calidade tal que me fan sentir un escritor amador. Por iso prefiro quedarme en sinxelo contador de historias, na procura dunha comunicación limpa e directa co lector. Finalmente, considerando a miña moi tardía incorporación á Literatura, non sabería onde colocarme. Segundo o criterio biolóxico (ou xeracional, se se prefire) son da metade dos 50, da mesma de Manuel Rivas, Suso de Toro, mesmo Reixa e algún máis, pero entenderás que nin me atreva a compararme con eles. Sentiríame coma o tipo que se coa sen pagar…

—Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?

Hummm… Regreso ao afirmado antes: son un contador de historias que usa a lingua propia porque nacín con ela nun contorno respectuoso e practicante. Fóra diso, son consciente de que rematarei tendo un oco cativo no negociado da literatura de xénero no noso país, apartado novela policial, por mor de Frank Soutelo. Iso é bo? Non teño reparo en sentirme moi a gusto se iso ocorrera. Hai quen persegue a Gran Novela Galega como un Santo Grial, pero a min bástame con que os meus lectores (poucos, moitos ou mediopensionistas…) gocen das miñas historias. Somos conxunturais, non o esquezamos. Escribimos sobre o noso tempo para o noso tempo. Sei (lei de vida) que á volta de pouco haberá exemplares de títulos meus nas chamadas librarías de vello ou “de lance” e tiradas de prezo; como sei tamén que dentro de 20, 30 anos, ninguén se acordará deste autor, así que non ando na procura da inmortalidade. Non me verás nesa teima, así que dou por seguro que nas Historias da nosa literatura, nunca terei foto nin miles de caracteres… Traxectoria? Foi un paso progresivo do ensaio e da investigación histórica cinematográfica ata a ficción, sen renunciar á alternancia en ambos campos.

—¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Son dos que leo dous, tres libros á vez, alternando, sen conflitos, ficción e historia e ensaio audiovisual. Na novela policial, son fiel a moitos autores europeos do momento (Petros Márkaris, Henning Mankell, Fred Vargas, Andrea Camilleri, Donna Leon…), tamén norteamericanos (Michael Connelly, James Ellroy…) e españois (Francisco González Ledesma, Andreu Martin…), e regreso puntualmente aos clásicos norteamericanos con Raymond Chandler, Dashiell Hammet, Ross MacDonald…. Nos últimos meses hai un libro ao que regreso de cando en vez: Nadie acabará con los libros, a conversa entre Umberto Eco e Jean-Claude Carrière, un libro que debería ser de lectura obrigada no Bacharelato, por exemplo.

—¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

Quizais se edita demasiado (aínda que son partidario de non coartar a quen queira publicar, que para iso, por fortuna, as Redes son unha canle perfecta, como a autoedición), pero non son un experto no tema. Boto de menos unha modernización “real” do sector editorial, vexo que teñen a autoestima polo chan, que non asumen a pertenza a un mercado que vai máis rápido ca eles e que non queda outra que someterse e asumir as leis da competencia. Quero dicir, ser agresivos e imaxinativos nos lanzamentos, facerse ver e facerse valer. Mesmo darlle un cambiazo ás edicións, demasiado antigas, quedáronse nos anos oitenta… Desanímame moito ver nos andeis como “resalta” o libro español fronte ao galego, pero non tanto por espazo (que tamén), senón por imaxes atractivas, deseños para o XXI, tipografías máis doadas, en fin. Certo que o acoso ao galego e a indiferenza das institucións (públicas como privadas, que tirar só contra a Administración é un tópico que cómpre virar), vai na súa contra, pero tampouco entendo, por exemplo, por que as editoras galegas non asumen o mercado noutras linguas, mesmo o español como alternativa para mellorar a conta de resultados. En fin, son as opinións dun profano, pero cústame entender tamén por que non temos axentes literarios e por que moitos dos nosos autores e obras non acceden a mercados máis alá do galego. Hai pendente unha revolución.

—Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?

O que teño moi claro é que nunca farei a Gran Novela Galega, iso seguro. Pero recoñezo que teño unhas cantas sinopses que me gustaría converter en novelas… de papel, que non me dou acostumado ao e-book. Seguirei con Soutelo (agora mesmo teño material para catro ou cinco títulos futuros), teño un par de novelas (unha comedia e un thriller rematados, pero inéditos) e unha novela histórica ambientada no século X, cando a invasión viquinga de Gunderedo, pero non dou atopado tempo para poñerme a ela, e iso que documentación teño abondo…

—¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?

Penso que estamos nun bo momento creativo, pero outra cousa é o mercado e a difusión. Nese eido os atrancos son moi serios. A lousa da crise trouxo como consecuencia serias convulsións no sistema editorial e, polo mesmo, unha depresión que é tan económica coma de autoestima. Un escritor galego parécese cada vez máis a un francotirador. O tema daría para moito, e non é o caso.

—Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

Recorrer ao mantra que percorre esta conversa: a necesidade de agarrar o boi polos cornos e levalo na dirección dos novos tempos, aparcando prexuízos clasistas, abeirando reservas estériles a algunhas prácticas do mercado, asumindo que o libro galego tamén é un produto e debe xogar coas súas leis, e mesmo potenciando a literatura de xénero (e máis de quiosco) para chegar a máis lectores. Son da opinión de que non hai cousa peor que o onanismo literario e as prácticas endogámicas. A saber se tamén haberá que combatelos…