17 poetas do 21

Había xa un certo tempo que non se publicaba entre nós unha antoloxía ambiciosa na que se compendiara o melloriño do momento poético actual. É certo que periodicamente vén luz este tipo de obras, pero tamén que nos últimos anos non se fixera aínda unha escolma epocal ampla, contrastada e que puxese ao día o máis representativo das promocións que comezan a entrar na madureza.

Novas_de poesía. 17 poetas é o título da selecta editada pola tamén creadora Ana Gorría para a colección Valumbo da Fundación Uxío Novoneyra. Nela reúnense case unha vintena de voces dadas a coñecer na pasada década que representan un vitral posible de boa parte do máis salientable do noso viveiro lírico destes lustros.

A escolma vai precedida dun longo estudo introdutorio de Gorría no que tracexa unha moi informada e rigorosa panorámica das circunstancias e condicionantes nas que a realidade poética galega estivo a desenvolverse nos últimos anos.

Para esta precisa caracterización axudouse das opinións dun grupo escolleito de analistas e/ou críticos literarios que responderon diversas cuestións sobre o momento poético galego: Xosé María Álvarez Cáccamo, Arturo Casas, Luís Cochón, Camilo Valdehorras, Helena González, María Xesús Nogueira e eu respondemos ese cuestionario que logo foi intelixentemente decantado por Gorría ata lograr debuxar un mapa diagnóstico dos puntos fortes e as fraquezas do noso subsistema poético e as súas tanxentes con outros (sub)sistemas propios e alleos.

Á parte, Gorría achega tamén unha sintética pero moi elaborada poética de cada un dos creadores escolmados, conseguindo en breves liñas resumir a atmosfera e vontade autorial que rodea a cada un deles.

Veñen logo os textos dos dezasete poetas escolmados que se anuncian no propio título do libro. Comparecen en versión bilingüe galego-castelá —tamén é así para o texto prologal, impecablemente vertido por Alejandro Tobar—, unha translación que realizou en todos os casos a propia Gorría, agás coa poeta Rosa Enríquez, que preferiu optar pola autotradución.

As autoras e autores escolmados foron Lucía Novas, Baldo Ramos, Antía Otero, Xavier Lama, Daniel Salgado, Elvira Riveiro Tobío, Mariña Pérez Rei, Dores Tembras, Olalla Cociña, Mario Regueira, Xiana Arias, Oriana Méndez, a xa amentada Rosa Enríquez, Diana Varela, Carlos Fontes, Branca Novoneyra e Gonzalo Hermo.

Para a escolma destes nomes tivéronse presentes as preferencias dos estudosos e críticos consultados por Gorría. En todo caso, alén de ausencias posibles, non pode negarse que ofrecen un mostrario vizoso da pluralísima variabilidade estética e temática da escrita lírica galega da primeira década do novo milenio, que se estende ata hoxe mesmo.

A obra péchase cunhas moi completas “Notas bio-bibliográficas” sobre os poetas (tamén bilingües mercé, outra volta, aos bos oficios de Tovar) e adórnase cunhas fermosas capa e cuberta deseñadas por Anxo Pastor.

Novas_de poesía. 17 poetas é un volume para regalar(se) nestas datas que xa chegan e isto por varias razóns: a) é unha mostra ampla, representativa e de innegable valor textual, pois xunto a poemas xa éditos reúne moito material inédito cedido, ex professo, polos autores para a presente antoloxía; b) as páxinas liminares de Ana Gorría achegan un moi suxestivo panorama sobre a nosa encrucillada poética recente, abrindo vías analíticas e propoñendo lecturas novas; c) a materialidade da edición fai desta obra un obxecto máis que logrado, elaborado con sumo gusto tanto no eido da ilustración coma da maqueta e xogo tipográfico; d) o feito de ofrecernos máis de dous centos de poemas en versión bilingüe favorece que poidan abeirarse a esta mostra tanto lectores galegos coma casteláns e hispanoamericanos e, aínda que o xuízo sobre a propia tradución dos poemas merecería comentario á parte, abonda por hoxe saber que este traballo a axudar á visibilización da nosa literatura noutros espazos.

Por tanto, inmellorable oportunidade a que nos ofrecen estas Novas_de poesía. 17 poetas para se familiarizar coas creacións dun bo feixe de poetas deste tempo para os que Ana Gorría e a Fundación Uxío Novoneyra idearon un continente máis que propicio.

[Publicado nos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños, 15-12-2013]

A propósito da poesía galega actual

O Boletín Galego de Literatura acaba de publicar un novo número, o que o achega paseniño ao medio cento de entregas nunha xa longa andaina de case un cuarto de século.

Nesta ocasión, a revista vai dedicada monograficamente á “Poesía galega. Perspectivas críticas e comparadas”, sendo coordinada polas profesoras María Xesús Lama e mais María Xesús Nogueira e ilustrada polo pintor lucense Antonio Murado, autor tanto da cuberta coma das imaxes interiores que acompañan os textos.

Imposible detallar nun post de extensión conveniente o contido e alcance da vintena de variadas contribucións das que se nutre esta entrega, que soborda con moito os tres centos de páxinas. Conformareime, pois, con chamar a atención sobre algúns estudos que me resultaron particularmente interesantes.

Quen queira ter unha visión integral da importancia e valores que adquiren os espazos rurais e urbanos na nosa poesía última faría ben en ler o excelente artigo que verbo deste asunto asina María López Sández (“A representación dos espazos rurais e urbanos na poesía galega actual: imaxinario territorial, localización e globalización”). De igual maneira, o colectivismo poético destes tempos ten cumprida análise nas palabras de Monserrat Pena Presas (“Os grupos poéticos galegos tras Letras da Cal: entre a resistencia e a anovación”), quen pon de relevo o papel sobranceiro que certas plataformas comunais xogaron no pulo dado á nosa lírica dende a afastada aventura de Letras da Cal ata a actualidade.

Tampouco deixaría eu sen ler a aproximación que ao complexo mundo do identitario nacional e a cuestión xenérica nas autoras irlandesas realiza Manuela Palacios González (“Escritoras irlandesas e nación: crónica dun desencontro”), grande coñecedora destas realidades por terlles dedicado con anterioridade diversas publicacións absolutamente referenciais.

 Noutra liña diverxente, aínda que complementaria, é imprescindible o coñecemento da moi documentada e rigorosa síntese que José Luis Forneiro ofrece do suxestivo tema “O romanceiro tradicional na Lusofonía e na Galiza”, do que o profesor da Universidade de Santiago é o máximo especialista, como o avalan os seus numerosos estudos e volumes sobre o mesmo e, sobre todo, a súa tese de doutoramento sobre o romanceiro en Galicia, traballo académico de cabeceira para todos os que queiran transitar por estes eidos filolóxicos con criterio e credibilidade científicos.

Para rematar, non quero pasar sen convidar tamén á consulta da entrevista que Lama e Nogueira mantiveron con Xosé Luís Méndez Ferrín, reveladora en moi diferentes sentidos, e recomendar a visita á sección de creación protagonizada por Emma Pedreira, unha das nosas voces poéticas recentes máis destacadas.

Balance máis que positivo, por tanto, o deste novo Boletín Galego de Literatura, mérito que corresponde, antes nada, ás súas coordinadoras, María Xesús Lama e María Xesús Nogueira, e tamén a todas e todos os que contribuíron cos seus artigos a botar luz sobre o vizoso e multiforme espazo poético galego actual dende ancos críticos e comparativos que o fan máis próximo e comprensible.

O Cunqueiro lucense

Co título de Viaje a Lugo. Páginas sobre la ciudad Alvarellos Editora recupera unha escolma de artigos de Álvaro Cunqueiro dedicados á cidade amurallada.

Editados e anotados por María Xesús Nogueira (quen tamén asina un estudo introdutorio, escrito en castelán, que antecede os textos), os artigos aquí reunidos, redactados en castelán e galego por Cunqueiro, pasan revista á historia, xeografía e diversos aspectos da cultura inmaterial lucense, como as afamadas feiras e festas do San Froilán ou a relación do autor con algún dos seus autores máis célebres (Pimentel e Fole, sobre todo).

Evidentemente, non figura compilada a totalidade dos escritos que sobre Lugo e as súas xentes publicou en vida Don Álvaro, mais si se inclúen neste Viaje a Lugo algúns dos artigos máis representativos desta temática, textos amais que, en grande parte, figuraban xa compilados en anteriores colectáneas, como O reino da chuvia (1992) de Mabel Mato, onde xa andaba impreso un cuarto do libro que agora ve luz.

Os devotos de Cunqueiro teñen neste Viaje a Lugo un interesante volume no que poderán gardar por xunto algúns dos seus textos máis emblemáticos sobre a cidade bimilenaria, a Lucus Augusti que tanto apreciaba o mindoniense e agora asoma dende a reprodución da moenia debuxada por Blas Lourés na cuberta desta moi coidada edición material de Alvarellos Editora.