Ánimas en pel

Non sempre sucede que os textos que se verten á nosa lingua ofrezan por igual interese ao lector de hoxe e calidade literaria. No eido da literatura infantoxuvenil este feito produce efectos aínda máis indesexables ca noutros, pois baixo o paraugas da educación en valores, a transversalidade, pluralidade, solidariedade e integración sociais fatígasenos moitas veces con subprodutos infraliterarios absolutamente infumables. Son o primeiro que defende a positiva existencia e inclusión destas realidades en calquera escrita, pero coido que tales temáticas non son incompatibles coa excelencia estética, o que parece que non todos acaban de comprender.

Afortunadamente, nada do que lamento ten que ver, nin de xeito remoto, con Almas de algodón, a tradución de Ànimes de cotó en pèl, o título co que a editorial valenciana Andana publicaba este relato de Enric Lluch no 2009.

Almas de algodón é unha historia protagonizada por Carlos, un rapazolo discapacitado intelectual que ten de repetir cuarto de primaria e se atopa coa dificultade engadida dunha mudanza de cidade e, polo mesmo, da traumática adaptación a unha nova escola e novas xentes.

Polo camiño van aparecendo outros personaxes fundamentais na narración: os seus compañeiros de aula Tareixa e Antón, os pais do propio Carlos, o misterioso ancián Tobías e outros.

Nada é doado para Carlos porque, como el di, “esquécenlle as cousas moi facilmente. Algunha vez pensou que, quizais, ten un furado invisible que conecta o cerebro coas orellas e, por este furado, escápanlle algunhas cousas que debe lembrar”. Pero coa axuda dos seus amigos, do vello Tobías, dos mestres e dos pais, Carlos conseguirá ir adaptándose e superar as dificultades máis perentorias para o razoable desenvolvemento do seu día a día, procurándolle benestar e felicidade.

O relato de Lluch é, por tanto, un precioso documento para facer reflexionar aos lectores novos a propósito da non discriminación, a valoración da discapacidade, a potencialidade do propio esforzo e das calidades persoais, a imaxinación como vía de coñecemento e de xeito de se enfrontar ao mundo, o pracer pola lectura, a importancia da familia ou o esencial do ocio construtivo.

Estas Almas de algodón chegan a nós da man de colección Árbore da Editorial Galaxia, pero, sobre todo, mercé aos bos oficios da súa tradutora, a investigadora e estudosa María Dolores Villanueva Gesteira, quen, como filóloga natural de Cotobade e profesora na UBA durante anos, coñece á perfección tanto a lingua de partida como a de chegada, o que asegura un traslado non só fidel, senón tamén intelixentemente adaptativo alí onde cómpre. Neste sentido, é moi agradecido comprobar como tanto dende o semántico coma dende o pragmático e fraseolóxico o orixinal foi vertido anosando fórmulas que nos fan a historia máis próxima e entrañada.

Para aqueles que non coñezan aínda a escrita de Enric Lluch (quen xa ten ao galego máis dunha ducia de títulos traducidos con anterioridade), recoméndolles este Almas de algodón, mostra acabada de como a boa literatura tamén sabe de valores.

A propósito das exposicións de Penzol e Del Riego

Hai uns días que tiña pendente unha visita á exposición que a Editorial Galaxia inaugurou para conmemorar o cincuenta aniversario do nacemento da Fundación Penzol: ‘Fermín Penzol. Unha obra para un país’, que pode visitarse dende o pasado 8 de xullo e ata o vindeiro 31 de agosto na Sala 1 do Pazo de Fonseca, en Santiago.

Digo que quería eu achegarme ata alí, pois non fun quen de poder facelo no día da inauguración. E ben que o sentín, porque un vello amigo tíñame dito que era cita á que non podía de xeito ningún faltar. E levaba razón, moita razón. Unha exposición soberbia, definitiva.

@s que vos animedes a acercarvos a esta exposición comisariada por María Dolores Cabrera Iglesias e Henrique Monteagudo e coordinada por Xosé Manuel Soutullo poderedes gozar (e nunca este verbo tivo máis sentido) non só contemplando paneis explicativos e vídeos documentais sobre Penzol —o que, xaora, tería xustificado sobradamente a exposición—, senón que tamén farán as vosas delicias os orixinais de libros e documentos da nosa historia literaria que poucas, moi poucas veces poden verse: pergameos do rei Afonso VII, incunables varios, exemplares auténticos das Festas Minervais de 1697, os cadros cos debuxos do Álbum de auto-caricaturas de Castelao, reproducións dos mapas de Fontán e Ojea, a Xeografía de Molina, o caderno manuscrito coa Égloga de Nicomedes Pastor Díaz, primeiras edicións de De catro a catro, Poemas do si e non, Cómaros verdes, Á lus do candil…, fotografías descoñecidas e pouco divulgadas con protagonistas da nosa literatura, cartas manuscritas de Cabanillas, Risco, Piñeiro… en fin, un auténtico festival de pezas únicas que todo amante da nosa cultura e da nosa literatura non é que non debera perdelo é que non pode perdelo.

A sala de exposicións alberga quince paneis nos que se vai dando conta da singradura biográfica de Penzol, o significado histórico da súa fundación e o legado da súa Biblioteca, que se ven complementados coa reprodución do que foi o despacho de traballo do bibliófilo e algúns outros efectos como un busto seu tallado en madeira ou a súa vella máquina de escribir, entre outros.

Mais se todas estas marabillas non vos deciden aínda a abeirar polo Pazo de Fonseca, lembrareivos que na Sala 2 poderedes visitar unha outra exposición non menos espectacular: ‘Francisco Fernández del Riego. Cos ollos do seu espírito. Centenario do nacemento 1913-2013’, esta comisariada por María Dolores Cabrera Iglesias e María Dolores Villanueva Gesteira e tamén coordinada por Xosé Manuel Soutullo coa axuda de Mercedes Rosón. Nela teredes acceso a outros moitos materiais singulares: documentos fundacionais de Galaxia, cartas con diversos autores, o mecanoscrito da referencial Historia de la literatura gallega (asinado, por certo, en 1947, aínda que a obra non vería luz ata 1951), numerosas instantáneas do laurentino con diversa xente de letras e, por suposto, un outro vídeo documental que completa a información dos varios paneis.

@s máis devot@s deben saber que están a disposición do público, gratuitamente, amplos programas de man despregables esencializando o espírito das exposicións e que, amais, Galaxia editou recentemente cadanseu volume a partir das mesmas: Fermín Penzol unha obra para un país e mais Francisco Fernández del Riego. Vigo dende o corazón de Galicia, magníficos libros-catálogo nos que figura recollida unha parte substantiva do que nos salóns de Fonseca se ofrece.

Neste tempo máis ou menos vacacional (asegún para quen, como diría o mestre Risco), @s de Compostela e @s que non o son teñen nestas exposicións unha proposta perfecta para se achegar á cerna da nosa capital histórica e deixarse engadar por esta regalía visodocumental que Galaxia fai pública para deleite de lector@s e amantes do patrimonio de noso.

Laurentino do Sur

Remato de ler, con grande agrado, Vigo dende o corazón de Galicia, o volume homenaxe que María Dolores Cabrera Iglesias e María Dolores Villanueva Gesteira prepararon para a Editorial Galaxia con motivo do centenario de nacemento do exemplar Francisco Fernández del Riego, a quen van dedicados a totalidade dos traballos deste libro, que tamén recolle algúns textos do escritor e intelectual laurentino.

Tras os saúdas de rigor ―peaxes institucionais tan obrigadas coma perfectamente prescindibles―, as editoras da obra dispoñen unha ampla e documentada cronobiografía na que non faltan as referencias bibliográficas adoitas e grande outro número de informacións complementarias, que axudan a debuxar o currículo de vida deste admirable persoeiro.

Seguen logo dúas ducias de colaboracións de distinta natureza, que se ocupan dos principais socalcos autoriais e profesionais do homenaxeado para completar un volume extenso que se achega ao cento e medio de páxinas con abondosa profusión de material gráfico (fotografías, reprodución de documentos, caricaturas…).

Como acontece adoito neste tipo de publicacións, os diversos artigos que o compoñen amosan desparella proporcionalidade e ambición e, a carón de moi lúcidas e rigorosas aproximacións, hai tamén outros de ocasión nos que os convidados a participar se conforman con testemuñar o seu coñecemento persoal do homenaxeado e, todo o máis, narrar algunha anécdota ou vivencia compartida.

Mais, como adiantei, o libro conta tamén con excelentes achegas e ‘semblanzas’, pero, como ha ser talvez abusivo nomealas todas, conformareime con sinalar aquí tan só algunhas das que espertan para min maior interese, caso dos retratos de Xurxo Martínez González, Xesús Alonso Montero e a súa irmá Ana María Fernández del Riego ou os ensaios de Xosé Luís Méndez Ferrín, Xosé Luís Franco Grande, Víctor Freixanes, María Xosé Queizán e Villanueva Gesteira, aos que habería que sumar aínda a emotiva “Abreviatura para un poema épico” do tamén chorado Xaime Illa Couto coa que se fecha a publicación.

É ben certo que xa se publicaron ao longo destes anos outros volumes nos que a figura de Del Riego fora xustamente visitada, mais non é menor verdade que o excelente labor de coordinación de Cabrera Iglesias e Villanueva Gesteira levou a feliz termo a elaboración dunha obra á altura do homenaxeado, que fica aquí moi dignamente honrado e rememorado entre tantas e tan valiosas contributos, aos que a súa escrita pon o ramo cunha pequena escolma de escritos de temática viguesa que xustifica o patrocinio do concello olívico nesta publicación.

Vigo dende o corazón de Galicia ―impecable na súa materialidade, moi oportuno na súa execución― ofrece unha magnífica oportunidade para aprender do maxisterio vital e humano dun mestre bo e xeneroso como foi Francisco Fernández del Riego, un laurentino anainado polos do Sur que representa unha das trabes de ouro da nosa cultura na última centuria.

[Publicado nos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños, 3-2-2013]

Na cerna da Trabe

Cada vez queda menos para que unha das nosas máis prestixiosas revistas culturais chegue ao cento de números publicados: A Trabe de Ouro, referente indispensable no ensaísmo de pensamento crítico que aí atrás tiraba do prelo a entrega correspondente ao primeiro trimestre deste ano.

Como en tantas outras ocasións, tamén desta volta a cabeceira dirixida por Xosé Luís Méndez Ferrín reúne un feixe de colaboracións de moi alto nivel intelectual, entre as se contan tanto artigos longos coma nótulas, recensións literarias, discursos, presentación de libros e aínda recuperacións textuais de obras inéditas.

O carácter interdisciplinar e humanista da revista explica a diversidade temática das súas colaboracións, que atinxen por igual a cuestións sociohistóricas (así na escrita de Enzo Traverso) que a realidades psicosanitarias (Marcial Gondar Portasany), políticas (Francisco Sampedro, Ricardo Castro Buerguer), semióticas (Carmen García Cela) ou sociolingüísticas (Francisco Fernández Rei). Mais é nas contribucións de tipo literario onde se concentra a maior parte das achegas da revista e é xustamente nelas nas que agora quero reparar sequera brevemente.

Alén do introito editorial co que se abre o número baixo o explícito título de “50 anos e Paz Andrade” —texto sen asinar que, porén, hai que supoñer da autoría da dirección ou do consello de redacción da revista—, esta A Trabe de Ouro contén unha moi rigorosa análise do Coloquio de 24 rústicos debida a Anxo Angueira, dobremente apreciable se se pensa que son case inexistentes os traballos previos nos que a célebre obra do Padre Sarmiento foi abordada dende o estritamente literario.

Do mesmo xeito, nas seccións “Acoutacións” e mais “Publicacións” poden lerse recensións críticas da novela de Manuel Rivas Os libros arden mal, do volume colectivo Celso Emilio fai 100 anos e do estudo biográfico levado a cabo por Xurxo Martínez González Luís Soto. A xeira pola unidade galega, debidas, respectivamente, a Xabier Cordal, María González Salpurido e María Dolores Villanueva Gesteira. Estes textos compleméntanse coa transcrición da alocución “Muller para lonxe, de Uxío Novoneyra” que o profesor Luís Cochón pronunciou durante a presentación dunha recente reedición daquel poemario do escritor courelao. A maiores, cumpriría engadir aínda o amplo ensaio sobre a narrativa do autor de Memorias dun neno labrego realizado por Newton Sabbá Guimarães en “A arte do conto em Xosé Neira Vilas” e, sobre todo, a exhumación de Canto en catro ao Conde de Andrade, poemario inédito de Valentín Paz Andrade que foi recuperado como primicia para a revista por Miguel Anxo Seixas Seoane de entre o legado do autor homenaxeado este ano polo Día das Letras e que agora figura tamén recollido na edición que Gregorio Ferreiro Fente fixo da súa Poesía completa.

Máis que interesante, por tanto, o conxunto de textos reunidos neste novo número da revista A Trabe de Ouro, emblemática cabeceira que con moi meritorio esforzo saca do tórculo Sotelo Blanco Edicións nunha bendada maridaxe coa aposta intelectual defendida polos seus responsables, que ben pronto ha de cumprir nada menos que dúas décadas de andaina. Sobran as palabras.

[Publicado no xornal dixital Galicia Confidencial, 5-7-2012]