Literatura galega en italiano e maxiar

Sempre me presta traer a estas páxinas noticia da tradución de obras literarias galegas a outras linguas. O motivo é duplo: dunha banda, entendo que pode ser unha información útil para aquelas persoas que, provindo doutros ámbitos culturais e idiomáticos, estean interesados en coñecer a nosa escrita; doutra parte, coido que este tipo de novas terían que axudar a que as galegas e galegos comprendamos mellor o valioso patrimonio que supoñen as nosas letras, polas que se interesa lectorado de todo o mundo, o que debería de enchernos de satisfacción e contribuír a aumentar a nosa decote depauperada autoestima.

Nesta ocasión satisfaime anunciar a aparición da tradución de tres voces fundamentais da poesía galega do pasado século: a versión húngara dos poemas de De catro a catro (1928) de Manuel Antonio e os Seis poemas galegos (1935) de Federico García Lorca e o translación ao italiano dunha ampla escolma da poética de Uxío Novoneyra.

Co título Horizontkoktél két hangra [Cóctel de horizontes para dúas voces] o tradutor e poeta húngaro Árpád Mohácsi reúne nun único volume o referencial De catro a catro do rianxeiro Manuel Antonio e mais os célebres Seis poemas galegos do granadino Federico García Lorca. Complementariamente, o libro incorpora tamén unha breve descrición sobre a linguas dos poemas asinada pola profesora Ildikó Szijj, que foi quen, xunto coa filóloga Réka Dorcsák, preparou esta edición bilingüe para Eötvös, o selo editor da Universidade Eötvös Loránd de Budapest, á que ambas están vinculadas.

Dáse a circunstancia, ademais, de que no caso dos versos de Manuel Antonio é a primeira vez que se trasladan á lingua maxiar, non así no caso de García Lorca, pois versións anteriores poden lerse no segundo volume das súas obras completas a este idioma (García Lorca összes művei, Magyar Helikon, Budapest, 1967, onde foron traducidos polos destacados poetas István Eörsi e Zoltán Jékely) e máis recentemente na revista en liña Újnautilus (onde os trasladou Attila Botár no 2013).

Esta ledicia de ver a Manuel Antonio e o García Lorca trasladados ao húngaro vese aumentada ao saber que Uxío Novoneyra pode tamén lerse agora en italiano mercé aos bos oficios tradutores do filólogo e poeta Marco Paone, quen en Poesie della chiara certezza. Antologia 1955-1999 reúne unha extensa escolma dos seus versos vertidos á lingua do Dante.

Xurdida a partir do traballo do Centro de Estudos Galegos da Universidade de Perugia e publicada por Aguaplano (casa editora na que o propio Paone dera a coñecer non hai tanto a Poesía última de amor e enfermidade (1992-1995) de Lois Pereiro), esta Poesie della chiara certezza antologa composicións extraídas de Os eidos e Os eidos 2 (1955 e 1974), Poemas caligráficos (1979), Muller pra lonxe (1986), Do Courel a Compostela (1988), Tempo de elexía (1991), Poemas da doada certeza i este brillo premido entre as pálpebras (1994), Onde só queda alguén pra aguantar dos nomes (1999) e Arrodeos e desvíos do Camiño de Santiago e outras rotas (1999).

Tan xenerosa recolleita en edición bilingüe vai precedida dunha sucinta mais diáfana análise da poética do courelao asinada por Paone (“Uxío Novoneyra: un poeta tellurico fra amore e libertà”) e unha “Bibliografia essenziale” na que figuran compendiadas valiosas referencias para que o público italiano saiba como navegar no caudaloso mar literario do autor.

Nova ben feliz, sen dúbida, esta de que a nosa mellor poesía alente noutros idiomas, proba evidente de que a vella fala da Gallaecia segue a ser lingua de reis da palabra.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 7-6-2020]

Loisista, sempre

Hai máis de vinte anos, poucos meses despois de el se nos ir, escribín sobre Lois Pereiro que os seus eran “poemas de amor e morte, esperanzados pero feros, arestados embates do corazón que sofre, que ama e loita contra a fatalidade dun destino adverso e destrutivo”, pero que, á fin, “ofrecen un alento solidario que cifra no amor á especie humana, no sacro valor da amizade, a salvación e superación do final biolóxico do individuo creador”.

Sigo pensando, no esencial, o mesmo que hai dúas décadas. Talvez porque a poesía de Pereiro lograra entón conmoverme fondamente, abraiado pola modernidade dunha escrita que xa daquela estaba nunha dimensión outra de todo o que ía publicándose.

En Pereiro aprendín o eclecticismo integrador de obras, nomes e culturas, que igual dialogaban con Carver que con Valèry, Dillinger e Chiapas, Octavio Paz e Rilke, os simbolistas e románticos alemáns e o Baghavad Gita, Sartre e Camões e aínda Joyce e Hölderlin. Todo para crear un mundo de persoal e inconfundible selo, no que tamén tiña cabida o ensaio e un afouto experimentalismo formal e temático.

A súa foi decote unha escrita “sudario de radicalidade e precisión lírica”, unha obra na que, como el deixou dito, “hai desolación, hai soidade, mais tamén hai desexos de vivir, hai amor. Non amor con maiúsculas. O amor que se vive habitualmente. E esa tenrura que sinto polas persoas que amo, que sempre permanece”.

Por iso, cando souben da aparición de Poesia ultima di amore e malattia (1992-1995), a tradución ao italiano do seu derradeiro e máis coñecido poemario, Poesía última de amor e enfermidade (1992-1995), regresou a min a lembranza do sismo interior que provocara a súa primeira lectura. E quixen volver lelo. E prestoume, moito, facelo a través da voz ventrílocua de Marco Paone, quen lle deu vida na lingua do Dante, el, que tamén é poeta ademais de excelente tradutor.

A Poesia ultima di amore e malattia (1992-1995) vén á luz no seo do Centro de Estudos Galegos da Universidade de Perugia, do que é director Paone. Foi alí onde se xestou este volume, que tirou do prelo Aguaplano (www.aguaplano.eu), responsable dunha edición exquisita, magnificamente impresa.

As composicións de Pereiro vertidas ao italiano acompañáronse de dous textos prologais de mérito. Dunha parte, o brillante proemio que baixo o título “Il ragazzo che scriveva dietro agli specchi” (“O rapaz que escribía tras os espellos”) asina Manuel Rivas, autoridade na biobibliografía do poeta, do que foi tamén grande amigo. Doutra banda, o precioso e preciso estudo introdutorio “Oltre la vita, oltre la morte” (“Alén da vida, alén da morte”) que rubrica o propio Paone, valioso guieiro para se aventurar na volcánica escrita do monfortino.

Como grato colofón, esta edición engade un capítulo coas traducións ao italiano das abondosas citas dos poemas de Pereiro, que incorporou ás súas composicións textos en francés, alemán, portugués, castelán e inglés, o que dá idea do cosmopolitismo da súa escrita e tamén do mérito do traballo de Paone, quen non só tivo que esforzarse por acomodar a complexidade semántica e retórica do autor, senón tamén as numerosas alusións e homenaxes, máis ou menos explícitas, que encerran os seus versos.

O resultado de todo este afán é unha óptima Poesia ultima di amore e malattia (1992-1995), que nos dá a alegría de ver trasladada a un novo idioma a escrita dun Lois Pereiro que xa fora antes traducido ao catalán, éuscaro, castelán, inglés e búlgaro.

Estou seguro de que en todas esas linguas os que o xa leron houberon de experimentar unha conmoción semellante á que agora vivirán os que o gocen en italiano, a mesma vibración que eu experimentei hai vinte anos cando visitei estes poemas por vez primeira, un estremecemento que me gañou sen reservas e que levo dende aquela como unha divisa: loisista, sempre.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 1-7-2018]

A Dorna de Minerva

Como as aves caprichudas que anasan o voo en inopinado arrauto, así chega unha nova entrega da revista Dorna, cumprindo coa súa errática periódica. É feliz a circunstancia, sobre todo, reitero, porque o derrego cenital que describe este estraño paxaro lírico é tan inconstante que cada nova aparición súa cómpre recibila coa éxtase do ornitólogo que descobre unha especie que cría extinguida.

E velaí como regresa confirmando unha realidade que levo anunciado ben veces e que agora xa é un feito: as máis brillantes fornadas poéticas dos Premios Minerva han de alimentar as nosas plataformas literarias nos vindeiros anos. Pois ben, da trintena de voces que sosteñen a trabe da que é a sección principal da revista, “Creación”, un número máis que considerable foron distinguidas nos galardóns composteláns do último lustro. Quitado os clásicos en vida (Arcadio López-Casanova), os autores asentados de longa traxectoria (Manuel Forcadela) e os que amosan xa unha coñecida andaina (Branca Novoneyra, Carlos Penela, Rosa Enríquez, Baldo Ramos, Cristina Ferreiro, Oriana Méndez), moitos dos restantes son produto da factoría Minerva: Afonso Traficante, Alba Cid, Antón Blanco Casás, Ismael Ramos, Jesús Castro Yáñez, Olalla Tuñas e Paula Antía Rey Baliña. Outras voces novas de interese certo serían as de Ana Cibeira, Arancha Nogueira, Arsenio Iglesias Pazos, Carlos Lixó, David Pobra, Jacobo Llamas, Marco Paone, Miguel Rual, Naír García, Nuno Pico, Xabi Xardón, Rafa Balado, Mercedes Leobalde e Pablo García Martínez, ás que daría cabo o sólido e recoñecido narrador Xabier López López.

A maiores, e como ben sendo habitual, Dorna incorpora unha moi interesante sección para as “Voces de fóra” na que, desta volta, Philip R. Davies e mais David Miranda Barreiro traducen do galés unha escolma de versos de Ifor Ap Glyn, rutilante vencedor do Coron no Eisteddfod nacional de Gales do 2013, gloria patria dos concursos daquela terra con raizames medievais, que coroa os vencedores co título de Prifardd (bardo principal).

Como remate desta nova Dorna (nada menos que a número 37), o bloque “Poéticas” favorece o diálogo creativo entre a prosa epistolar de Alfonso Pexegueiro e unha misiva lírica de Dores Tembrás, magnífico colofón para tan celmosa entrega, ilustrada con gusto discutible polas instantáneas de rotundo “Negrume” de Alberto Pombo.

A nave que capitanea Ramón Lourenzo e na que axudan Miro Villar como contramestre e Alba Cid, David Pérez González, Lorena López López e mais Mario Regueira como mariñeiría avanzada navega cos ciclos da lúa, mais non cabe dúbida de que, se ben os plenilunios son escasos, o seu fulgor é radiante.