Linguas galladas

Se un pregunta ás nosas autoras e autores por aquilo que, ao seu parecer, falta no circuíto literario no que se moven, a práctica totalidade responde, indefectiblemente, que unha das eivas maiores se atopa na falta de visibilidade do seu quefacer alén da nosa comunidade.

Por iso, precisamente, non cansarei nunca de aplaudir a aparición de todos aqueles traballos destinados a dar a coñecer a nosa literatura fóra das nosas fronteiras lingüísticas naturais, servíndose da poderosa vía da tradución como vehículo co que conducir a arte da palabra de noso ata os lugares máis diversos.

Así acontece coa moi recente publicación de Forked Tongues, o volume preparado pola profesora da Universidade de Santiago Manuela Palacios González para a editorial Shearsman Books no que se recolle unha ben representativa antoloxía de poetas galegas, vascas e catalás traducidas ao inglés por escritoras e escritores irlandeses.

Forked Tongues naceu no marco dos encontros anuais que a Federación Galeusca leva a cabo de xeito rotatorio nas nacións que aglutina (Galicia, Euskadi e Catalunya). Foi concretamente na xuntanza que o pasado ano tivo lugar en Barcelona cando a profesora Palacios, a demanda de diversas escritoras e escritores destas tres nacionalidades presentes nas xornadas, se comprometeu publicamente a levar adiante a confección dunha escolma da escrita destas tres literaturas que se vertese ao inglés para aproveitar, como lingua franca internacional que de facto este idioma é, o seu potencial divulgativo.

O resultado dese compromiso é o presente Forked Tongues, no que colaboraron algunhas das máis importantes autoras éuscaras (Itxaro Borda, Miren Agur Meabe, Castillo Suárez e Leire Bilbao) e catalás (Vinyet Panyella, Susanna Rafart, Gemma Gorga e Mireia Calafell), amais de cinco das nosas máis recoñecidas poetas: Pilar Pallarés, Chus Pato, Lupe Gómez, Yolanda Castaño e María do Cebreiro.

Evitarei aquí manifestarme sobre a polémica, tan vella coma os camiños, de se están todas as que son ou se, pola contra, deberían estar outras ou máis das que están. Abonde con dicir que están as que a antóloga creu representativas do noso momento literario e, xaora, as que gozan da súa preferencia lectora e crítica.

Prefiro ocupar estas liñas salientando o valioso traballo que unha ducia de tradutoras e tradutores irlandeses (M. Harmon, L. Shaughnessy, A. Le Marquand Hartigan, M. Medbh, M. O’Donell, C. de Fréine, C. P. MacCarthy, S. Connolly, P. Bushe, M. O’loughlin, P. Meehan, K. Payne e T. Dorgan) realizaron insuflando vida na lingua de Shakespeare aos versos das nosas autoras e das súas irmás vascas e catalás. Porque o labor deste colectivo engadiu un plus ao puramente translacional: o que proporciona a visión dun pobo que, coma os nosos, vive a estrañeza de ter a lingua gallada á que alude o título do propio volume.

En efecto, as irlandesas e irlandeses, como moi ben expresou Eavan Boland no seu libro The Lost Land, tamén falan, coma nós, “with the forked tongue of colony”, a lingua gallada do colonizado que ten que loitar por facer sobrevivir o seu idioma materno baixo a presión da fala do colonizador.

É por iso que a comprensión global dos versos das escritoras galegas, vascas e catalás deste volume adquire nova dimensión ollada dende Irlanda, o que, necesariamente, acaba por reflectirse na música, o sentido e a esencia dos textos traducidos.

Forked Tongues ábrese cun moi documentado e informativo prólogo titulado “Women Poets in Translation. An Introduction” no que a profesora Palacios dá conta tanto das relacións socioculturais que unen Galeusca e Irlanda coma, xa particularizadamente, da traxectoria de todas e cada unha das poetas traducidas. Segue logo a edición dos textos, bilingüe galego/vasco/catalán-inglés e, por remate, un compendiado apéndice biobibliográfico sobre autoras e tradutores.

Así pois, cómpre saudar con ben este Forked Tongues en edición de Manuela Palacios, unha das nosas máximas especialistas nas relacións literarias galegoirlandesas que foi quen de materializar aquí o difícil reto de dar voz ás nosas poetas nun mercado e nunha lingua para os que, en non poucas ocasións, viñemos resultando un tanto invisibles.

[Publicado nos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños, 19-8-2012]

Poetas nas Illas

Nos últimos tempos teñen sido varios os volumes nos que a literatura de noso foi vertida á lingua inglesa. Así sucedeu, poño por caso, coas amplas escolmas de Jonathan Dune (Anthology of Galician Literature, 2010) ou Antonio Raúl de Toro Santos (Breogán’s Lighthouse: An Anthology of Galician Literature, 2010). Nesta mesma liña, implementada coa achega de translacións gaélico-irlandesas, avanza To The Winds Our Sails, volume coordinado pola poeta Mary O’Donell e mais a profesora Manuela Palacios, que foi publicado pola prestixiosa editora insular Salmon Poetry.

O que O’Donell e Palacios propoñen fica ben definido no propio subtítulo da obra: Irish Writers Translate Galicia Poetry; é dicir, unha tradución de poesía galega realizada por escritoras irlandesas. E emprego o feminino deliberadamente, pois esta é unha tradución xenericamente marcada, onde as voces galegas antologadas foron mulleres e tamén as súas tradutoras se procuraron maioritariamente entre colegas das illas, nun intento de reivindicar a visibilidade da poesía de muller tanto na nación irlandesa coma na nosa propia.

Deste xeito, seleccionáronse de entre as poetas galegas vivas unha decena de nomes que representasen a pluralidade de xeracións e liñas de creación que na actualidade conviven no noso espazo literario. Así, xunto a veteranas de promocións precedentes como Luz Pozo Garza, María do Carme Kruckenberg e Xohana Torres, escolmáronse escritoras que se deron a coñecer principalmente a partir dos anos 80 do pasado século (Marilar Aleixandre, Ana Romaní e, un pouco máis tardiamente, Chus Pato e Luz Pichel) e, por remate, autoras que se revelaron ben andados os 90 e mesmo xa ultrapasado o milenio (María do Cebreiro, María Lado e Xiana Arias).

A Federación Galeusca

[De esquerda a dereita: Manuela Palacios, Cesáreo Sánchez Iglesias e Mercedes Queixas Zas]

Un ano máis —e xa van alá case trinta— a Federación Galeusca celebrou a súa xuntanza reunindo autores e autoras da Associació d’Escriptors en Llengua Catalana, a Euskal Idazleen Elkartea e mais a Asociación de Escritores en Lingua Galega. Desta volta, o tema sobre o que se debateu durante dous días (30 de setembro e 1 de outubro) foi “A tradución literaria: profesión e creación”, o que explica que estas xornadas, celebradas en Barcelona, transcorresen coincidindo no tempo co Día Internacional da Tradución.

Por parte da delegación galega asistiron ao evento o presidente da AELG, o poeta Cesáreo Sánchez Iglesias; a secretaria da asociación, a ensaísta Mercedes Queixas Zas; a profesora e tradutora Manuela Palacios e quen isto escribe.

No Ateneu Barcelonès —emblemático espazo que acolleu as sesións de traballo—, tiven a honra de debater co escritor e editor vasco Xabier Mendiguren e mais o xurista e asesor editorial Mario Sepúlveda sobre “A repercusión da edición dixital na práctica e os dereitos do tradutor”, mesa redonda na que se puxeron en común interesantes cuestións que afectan aos contratos entre tradutores e editoras aplicados ao ámbito dixital.

Pola súa banda, Manuela Palacios, recoñecida tradutora ao galego de textos ingleses e gaélicos, participou no acto “Lectura de fragmentos literarios na lingua orixinal e a tradución á lingua de chegada” cun recitado de poemas de Ana Romaní e María Lado, que leu tanto en galego como en inglés. Xunto á tradutora galega interviñeron tamén o escritor vasco Fito Rodríguez (que transvasou a Proust do francés ao éuscaro) e mais os cataláns Feliu Formosa (quen deu voz a Rilke e Trakl en catalán e alemán), Montserrat Abelló (que visitou en catalán e inglés a Sylvia Plath, Margaret Atwood e Anne Sexton) e Manuel Forcano (quen achegou dende o hebreo ao catalán a Iehuda Amikhai).

A mesma Manuela Palacios, xunto á narradora catalá Carme Riera e o poeta vasco Nicolás Zimarro, debateron na mesa redonda “Autotradución e tradución entre as nosas linguas e o castelán como lingua de mediación (ou non)”, faladoiro no que a tradutora galega deu a coñecer a súa experiencia como coordinadora do volume To The Wind Our Sails, antoloxía bilingüe galego-inglesa dos versos de Luz Pozo, María do Carme Kruckenberg, Xohana Torres, Marilar Aleixandre, Luz Pichel, Chus Pato, Ana Romaní, María do Cebreiro, María Lado e Xiana Arias.

Logo da preceptiva Asemblea Xeral da Federación Galeusca e a lectura da acta coas conclusións das xornadas, deuse remate ás mesmas, deixando así atrás dous días de vizosos parladoiros nos que os compoñentes das tres delegacións tivemos tempo para pór en común experiencias e pareceres sobre moi diversos temas de natureza literaria que nos preocupan por igual.

Agora, máis que nunca, encontros como este da Federación Galeusca abren esperanzadoras perspectivas para as letras de noso, fannos saber que as nosas inquedanzas son compartidas por outras literaturas irmás e convéncenos de que a loita a prol da causa da escrita propia non é unha angueira solitaria.