Letras en ronsel

Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.

O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.

Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.

Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.

Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.

Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-1-2015]

Libros que case ninguén le

Livros que nom lê ninguém é o título da compilación ensaística do crítico e investigador Isaac Lourido que publica Através Editora. Un volume inzado de interesantes propostas para o debate, que pon por xunto moito material dado á luz polo autor en moi diversas publicacións e foros que agora pode lerse formando parte dun todo relacional.

Dous grandes bloques precedidos dun “Prefacio” xustificativo conforman este libro, que se explica nas súas liñas mestras dende o propio subtítulo: “Poesía, movimentos sociais e antagonismo político na Galiza”.

En efecto, se nun primeiro momento Lourido aposta por trazar os “Mapas teóricos” que sustentan a súa visión do fenómeno literario galego, na segunda das seccións tira partido dese mapa conceptual para aplicalo a “Processos, práticas, trajetórias” concretos que son do seu interese.

Partindo das teorías polisistémicas de Even Zohar e a escola de Tel Aviv, tamén das achegas do campo literario de Bordieu e mesmo de referencias de Chantal Mouffe e outros, Lourido tenta caracterizar a nosa escrita como unha realidade cultural que funciona como un sistema, como un campo coa súa institución, o seu repertorio, produtos, habitus e demais terminoloxía propia destes marcos teóricos. Do que se trata, pois, é de determinar cal é o papel que a poesía xoga (ou pode ou debe xogar) nese sistema de sistemas; máis aínda, entende Lourido que o sentido do poético non pode menos que vencellarse a dinámicas como a do antagonismo político e o os movementos sociais. Daquela, deféndese unha filoloxía política, de resistencia cultural e, polo mesmo, o valor subversivo da arte.

Na segunda das seccións do libro Lourido leva toda esa aparataxe teórica á disección hermenéutica de determinados autores ou grupos literarios que son do seu interese; poño por caso: Lois Pereiro, Séchu Sende, Manolo Pipas e, moi particularmente, varios dos integrantes das Redes Escarlatas, recuperando recensións que xa publicara a propósito de poemarios de Xosé Luís Méndez Ferrín, X. Antón L. Dobao, Darío Xohán Cabana, Oriana Méndez, Chus Pato ou Gonzalo Hermo.

No haber deste Livros que nom lê ninguém (rótulo que resulta un magnífico imán para calquera capa) figura a claridade expositiva, o suxestivo das propostas, o valioso da recolleita de materiais dispersos, a acuidade das ideas. No debe, para min, a insuficiente concreción na aplicación do modelo teórico ao eido poético galego, o parcial das escollas de autores e títulos para o chequeo da validación científica das hipóteses que fornece ese modelo, a consideración substantiva só da “poesía da açom política” en detrimento de calquera outra posición dos axentes do sistema.

Isaac Lourido afirma que “Livros que nom lê ninguém aspira a entrar também no debate sobre a posibilidade dumha investigaçom militante ou ativista, que supere os límites marcados polo campo e a instituiçom académicas e capaz de producir, de forma análoga aos processos e práticas que son analisados, algum tipo de efeito transformador no seu campo social”. Moito me agradaría que a aspiración se cumprise. Sería un indicador inequívoco de que algo no noso ichó literario se move, unha ardora abisal que, emerxendo dos profundos, pula por se facer ver.