Closing Time

Imaxinade o día máis feliz das vosas vidas. Imaxinade que estades rodeados dos seres que máis queredes, sodes xente moza, acaban de darvos unha gran noticia profesional e todo vos sorrí, así que decidides facer unha festa para celebralo e, namentres ultimades os preparativos e agardades a que cheguen os convidados, a vosa vivenda salta polos aires froito dun atentado xihadista.

Velaí o punto de partida de Rewind, a última novela do camaleónico Tallón, quen sempre sorprende subindo a aposta e propoñendo un artefacto literario abondo arredado de todo o que ata entón asinara. Así acontece con esta historia, na que presta tanto a arquitectura coma o motivo narrativo: a visión da existencia como un poliedro impredicible no que o azar, a recursividade da memoria, a fraxilidade e a resiliencia conforman un imparable mecano que se (re)axusta a cada paso.

Narrado coa técnica do multiperspectivismo, o relato do sucedido ofrécesenos en seis capítulos e cinco voces: o primeiro e o último, dende o ángulo de visión do único supervivente do atentado, que define así unha estrutura circular do lembrado; os restantes, a través da ollada de coprotagonistas ou testemuñas da inmensa explosión que acaba co día perfecto dese pequeno grupo de estudantes de diversas nacionalidades nunha vivenda de Lyon un venres de maio dos primeiros dous mil.

Máis alá da actualidade da traxedia terrorista, Rewind é antes nada un exercicio filosófico, un repensar a existencia e as súas crises, un verse a un mesmo rexurdir (ou non) das súas cinzas, todo para tentar comprender ata que punto o presente se nos escapa, o pasado é volátil e ambivalente e o futuro unha entelequia da que non temos nin idea.

Somos un carácter esencial? En que medida resultamos mutables? Que determina a capacidade para reconducir as nosas vidas? A felicidade, a beleza, a esperanza, son conceptos vivenciables dun xeito minimamente unívoco? E o amor? E a amizade? Ante os personaxes desta novela ábrese un abismo: o dun atentado que lles revela a definitiva fraxilidade das súas vidas, a va ilusión de seguranza na que se crían instalados, como se protagonizasen un novo O gran Gatsby alleos ao drama brutal que se aveciña e que os obrigará a reinventarse, a ser outros sendo eles mesmos, porque, como anuncia a cita de Hemingway coa que principia o libro, o ser humano non está feito para a derrota; pode ser destruído, pero nunca derrotado. Ou sexa: que estamos programados para nos erguer tantas veces como caiamos. A maioría, claro está, pois en Rewind tamén aparece a negra sombra do suicidio. E a da pederastia. E a do incesto. E outras realidades ominosas que fan desta narración un puzzle témero, con ángulos mortos que as visións cruzadas mal conseguen iluminar, pois o lado escuro pode moito e as cicatrices están aí para recordarnos as feridas.

Escrita cunha prosa stiletto, de abraiante eficiencia, tal un reloxeiro semántico que dispuxese as pezas retóricas nunha engrenaxe de superior harmonía, Rewind aforra en diálogos o que gaña en trenzado espazo-temporal, economiza en descricións o que regala en imaxes palpitantes, brasas que perfuran no pensamento e fican ardendo ontoloxicamente máis alá.

“Ás veces —reflexiona nun determinado momento un dos personaxes desta novela— todo o que unha persoa inmensamente triste necesita é unha parede contra a que se derrubar”. Nese oco para respirar e recuperar o folgo, para tomar forzas e seguir a vida pulando por riba dun eterno Rewind sisífico é onde se sitúa o poder subversivo desta historia, moito máis esperanzada do que puidese parecer. A maxia de Tallón ten estas cousas e a música da súa prosa, como o tempo, garda as súas propias curas. Abonda con abrir as páxinas do libro e deixar que soe o “Closing Time” de Cohen.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 22-3-2020]

Gran Slam

 

Ler a Juan Tallón complica a vida. Demasiada sinceridade en vea. Quen se abisme nas páxinas da súa última novela, Salvaje Oeste, corre o serio risco de acabar sumido nunha crise de clarividencia. Non vos enganedes, non paga a pena: a ignorancia é a felicidade. A ver se vos vai dar por lelo e despois comprender perfectamente o mundo no que vivimos, decidir que habitamos no desequilibrio, que os ricos e poderosos abusan dos que non o son e que cómpre facer por cambiar as cousas.

Salvaje Oeste é unha traxicomedia, un vaudeville esperpéntico protagonizado por políticos, banqueiros, xornalistas, presidentes de clubs de fútbol e outra xentalla de bo, de moi bo vivir. Os seus temores máis secretos, os seus desexos irrefreables, as súas descomunais ambicións, mesmo as súas sórdidas e asemade elegantes adiccións son os móbiles que explican os atentados éticos nos que se enzoufan con total e delirante compracencia e, xaora, todo regalándose do mellor champagne.

O retrato dunha época e dun país cospe aquí un daguerrotipo velado, unha imaxe negra, negrísima, na que non compensa intentar albiscar claroscuros cando todo é, de tan mouro, luminoso. O poder quere poder, o carto ama o carto. O resto son filosofías moi entretidas para os tertulianos televisivos, os telespectadores crédulos e retwiteadores ociosos. Quen sabe, sabe, e quen non entende o código matrix no que vivimos instalados aforra facer o esforzo de intentar ler a obra e, se aínda así, é teimudo, que apañe paciencia, pois caerá do cabalo e a mancadura halle durar de por vida, tanta verdade transparentada acaba con calquera existencia feliz vendo pasar as sombras da caverna.

Podería escribir aquí que Tallón é un iconoclasta. Non o é, respecta certas imaxes simbólicas (por un bo perdedor, mata) e cultos (noli me tangere mea thermopolia, podería exclamar). O que lle presta ao de Vilardevós ten outra clave, por iso a anaideia, a adiaforía e a parresía son a súa sacra trindade e Salvaje Oeste a súa mellor diatriba, a sátira inmisericorde que ri a gargalladas do mundo tal como foi e aínda é.

De todo ese teatro de máscaras ocúpase este relato, que é ficción alí onde a realidade non dá para máis e agrada maquillala, pois do resto as correspondencias son tan insinuantes que se os nutridos gabinetes de certos políticos e as carísimas asesorías de determinados empresarios lesen algo (o país de utopía) acabarían por decatarse da magnitude da traxedia, que diría o gran Monzó.

Reitero: facédeme caso, non leades Salvaje Oeste. É máis, propoño que se faga con el o mesmo que co libro de Carretero: hai que prohibir esta Fariña, a ver que vai ser iso de que calquera poida ler literatura de quilates, da mellor da Península, rebordante de humor epifánico e cunha prosa que durante case setecentas páxinas desliza como nun Gran Slam. Nada diso: a terra literaria para quen a traballa. Así que, se acabades de ler isto e saídes a correr ata a vosa librería habitual, non digades que non vos avisei.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 6-5-2018]

 

O francotirador caneco

Ánxel Fole, mestre da retranca máis ocorrente, creou varios heterónimos abondo carpetovetónicos. A través dun deles revelou no artigo “Trasnoitadores de altura” a fórmula do humorismo abstracto; velaí: corno de castrón moído, sorpresina, graciosa cáustica, calamburina, galamina contumélica e criptina.

Quen teña lido a Juan Tallón algunha vez entenderá ben por que defendo que este portento de Vilardevós é da estirpe inconfundible dos trasnoitadores literarios de altos voos, prez dos cabaleiros da sacra ruta báquica da Galicia letrega e tabernaria. Podería equivocarme. Pero non.

Mientras haya bares, o seu máis recente gin-tonic articulístico, é un grolo con demasiado corpo como para non deixar unha resaca de ledicia lectora da que dificilmente se recupera un.

Tallón é un francotirador caneco, un loser espídico que manexa as palabras como se fosen tirarrollas peripatéticos. Por iso hai que andar con tento cando un se expón á súa escrita. É perigoso, irremediablemente letal. Diría máis: Círculo de Tiza, a editorial que con tanto meco publica Mientras haya bares, faría ben en engadir ás opinións que reproduce na sobrecuberta unha nova que calcase o slogan das autoridades sanitarias: ler a Tallón prexudica gravemente a saúde. Téñense dado casos de infarto cerebral por abuso da glándula pineal. Xa se sabe: penso, logo Tallón.

Mientras haya bares é tamén un ambigú de disparos e carpantas. Por veces as bebedelas perpetráronse en diarios (El País, El Progreso), outras en revistas (Jot Down) e aínda algunhas rodaron dixitalmente por descartemoselrevolver.com, a páxina dende a que o de Vilardevós evanxeliza os infieis adoradores da literatura infre tratando de que saian da caverna ao cosmos noetós da Escrita con caixa alta.

Quen se atreva co pulso baterá nestas páxinas cun cóctel poderoso que non desapide dun Hegel de furancho ou un Faulkner lacazán estomballado en Rowan Oak. Saberá por que convén non se fiar das Academias, nin dos individuos de puntualidade recalcitrante, nin daqueles que levan vitorianamente bordadas nas camisas as iniciais. E o que é máis importante: entenderá a trampa mortal que supón un post-it da parella se non se lle atende a tempo.

Porque Tallón é un hapax. Non escribe como pensa porque non pensa como escribir. E tampouco pensa como escribe porque escribe sen saber que pensar. As aporías, para el, son como os bos penaltis: cómpre rematalos con convicción, pero aparentando que se pasaba por alí, non vaia ser o demo que a un o tomen por un filósofo transcedentalista e lle neguen a entrada nos máis gloriosos e inmundos tugurios, templos da materia da que están feitos os soños literarios.

Eu, de ti, nin o pensaba: como recorda o propio Tallón, Lenny Bruce, o pai da Stand-up comedy neoiorquina, xa avisaba ao comezo das actuacións de que “¡Imos morrer todos!”. Visto que a Apocalipse está cerca, antes de morrer en mans de calquera matarratos bestsellerizado dos que tanto inzan, paga a pena imbar dunha tacada o chope agre e vivificante deste Mientras haya bares e logo, xa con tranquilidade, se iso ir colgando o cartel de pechado por defunción lectora.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 10-7-2016]

Hat trick

Teño dito ben veces, e non me cansarei de repetilo, que todo o que se faga para a proxección da nosa literatura alén das súas fronteiras idiomáticas é sempre unha achega positiva.

Neste sentido, a tradución de textos galegos a outras linguas é, ao meu ver, o mellor dos vehículos posibles para que o lectorado doutros lugares sexa quen de apreciar o celmoso cardume literario que flúe polas nosas augas culturais.

En consecuencia, entendo como un feito ben positivo a recente aparición de tres novelas galegas vertidas ao castelán: Fin de poema, de Juan Tallón; 1989, de Xabier López López e mais Como en Argelia, de Xosé Ramón Pena.

Fin de poema publicouse por vez primeira en 2013 en Sotelo Blanco Edicións, quen deu á luz esta narración no seu día merecente do Premio Manuel Lueiro Rey de Novela Curta. Sae agora do prelo traducida ao castelán polo propio autor para o selo castelán Alrevés.

O libro de Tallón é un mecano narrativo, un teselado de estrutura contrapuntística en catro estacións de cinco entregas cada unha na que van presentándose os últimos días da vida de catro escritores suicidas; a saber: Cesare Pavese, Alejandra Pizarnik, Anne Sexton e mais Gabriel Ferrater. Malia o que poida parecer, esta non é unha novela sobre o suicidio, senón unha poderosa narración verbo da intensión lúcida que revela o camiño certo cara a esa fin. Aquí non importa tanto o relato concreto dese tránsito (que mesmo figura elidido na obra) como a recreación da agonía reveladora na que os poetas deambulan cara ao incendio da derrota, ese ‘porvir baleiro’ que se abre ante eles cando chegou ‘a fin do poema’, cando xa non fica lírica ningunha á que asirse e a vertixe do nada o inunda todo.

1989 de Xabier López López apareceu publicada inicialmente por Biblos Clube de Lectura no 2013, edición na que figuraba co revelador subtítulo de “Alegoría”. Agora volve ser imprentada polo selo madrileño Adeshoras, quen engadiu á edición as coidadas ilustracións de José Ángel F. Colón coas que se adorna esta novela breve.

A narración de López é, en non poucos sentidos, un canto xeracional, memoria máis ou menos autobiográfica dun tempo e dun alentar vital ficcionalizado na imaxinaria localidade de Vilar, nas Mariñas coruñesas, á que chega un xaponés para mudar o tempo lento no que ata entón vivían sumidos os seus habitantes. Tamén aquí a visión contrapuntística dos aconteceres que fornecen cinco personaxes (un mozo, un bibliotecario, a dona dun hostal, un sindicalista e un vello do lugar) facilita a visión poliédrica dunha realidade complexa, ateigada de incertezas e súbitas mudanzas que nos é narrada a doses iguais de señardade e sutil ironía.

Por remate, o orixinal galego de Como en Argelia de Xosé Ramón Pena tirouse do prelo de Xerais no 2012 e agora cobra nova vida nunha autotradución ao castelán inserida na canguesa Pulp Books.

Ambientada na Galicia dos primeiros sesenta, coa revolución castrista e as loitas pola independencia de Alxeria como pano de fondo, esta novela é antes nada, a escenificación dun impase, dunha fractura, dunha falla na placa tectónica da historia de noso que pechou en falso. Xustamente na encrucillada histórica da pugna entre os partidarios do intervencionismo político fronte aos defensores da resistencia culturalista é onde se sitúa esta trama que ten como protagonista o mozo activista Xosé Ánxel Viana e, tamén si, a rebelde actriz mexicana Paloma, personaxes ambos que axudarán a soster as fías amorosas que entrelazan nestas páxinas tan intensas como subxugantes.

Ben boa nova, pois, a da tradución deste hat trick novelístico, que ha de facer as marabillas das lectoras e lectores casteláns que se animen a visitar os valiosos mundos narrativos de Juan Tallón, Xabier López López e Xosé Ramón Pena, tres narradores de luxo.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 1-11-2015]

Os perigos da metamorfose

Ler a Juan Tallón é como escorregar por un tobogán cego sabedor de que, ao final do final, agarda o abismo, a caída libre nun novo big bang que deixa baixo o padal o saibo inconfundible do inesperado.

Esa sensación de delicioso desacougo é a que me acompañou, páxina tras páxina, ao cruzar cos seus Libros peligrosos, volume publicado por Larousse que constitúe todo un acerto na aposta por parte de Jordi Induráin Pons, Carlos Dotres Pelaz e seu equipo.

Libros peligrosos é un vademécum literario, un mapamundi de lecturas e devocións que reúne cen títulos da literatura universal que, para Tallón, son altares nos que orar con fervor. Un cento de prosas (o teatro e a poesía aquí ficaron fóra) que son tamén unha biografía lectora dun dos nosos narradores máis ousados, unha das voces máis orixinais do momento que demostra neste novo libro por que a revista Jot Down, Buensalvaje, Luzes ou La lamentable o teñen como sinatura imprescindible, cal é a razón de que El Progreso o mime como columnista e que selos como Edhasa ou medios radiofónicos ben coñecidos insistan en non renunciar ao súa verbo sempre sorprendente.

Rulfo, Faulkner, Pizarnik, Cortázar, Aira, Fitzgerald, Dos Passos, Flaubert, Camus, Monzó, Vila-Matas, Hemingway, Borges, Dostoievski, Woolf, Lawrence, Sexton, Carver, Balzac, Pavese, Salinger, Vargas Llosa, Onetti, Kafka, Proust, Amis, Marsé, Monterroso, Vallejo, Valéry, Musil, Queneau, Cioran, Zweig, García Márquez, Auster, Coetzee son algúns dos escritores visitados por Tallón, quen escolle un dos seus títulos para profundar nos misterios da súa singularidade autorial ao tempo que trufa as súas semblanzas de anecdotario vario e reflexións sobre do divino e humano que fan destes textos oráculos da realidade.

O autor xoga ao caneo en curto e deixa que o seu fraseo serpee lixeiro, engastando os períodos con sentenzas lapidarias e aforismos deses que xustifican todo un libro. O que menos lle interesa é dar leccións literarias, o seu non son os manuais de análise literaria. Do que se trata é de transmitir o tremor, o abraio que un título suscitou e tentar pór en común como eses descubrimentos do animal lector o cambiaron como autor e como individuo. Son convites, farangullas que Tallón deixa para que, quen queira, siga o camiño, persiga o centro do seu propio labirinto e se reconcilie co Minotauro co que cangamos.

Non quero rematar estas liñas sen pór de relevo un feito que entendo transcendente: entre ese cento de voces coas que Tallón dialoga hai dúas galegas. É significativo. Seguramente se este libro o tivese escrito un foráneo nin Álvaro Cunqueiro nin Eduardo Blanco-Amor figurarían nel. Mesmo se fose outro de nós que o asinase tampouco serían eses (ou non serían os únicos) que salvase esta insólita arca de Noé literaria que é Libros peligrosos.

Non me doen prendas en recoñecelo: tras recrearme nestes máis de douscentos de páxinas, rebuscar no seu completo índice onomástico referencias e alusións, deleitarme co caderno de ilustracións que abisagra o seu centro, tamén eu fiquei renovado, un lector distinto, agradecido a quen me invitou a viaxar por mundos de ficción en prosa que descoñecía ou visitara con diferente ollada. Beizóns, Tallón, por tanta boa literatura. Que as lecturas non nos falten e sexamos quen de aprender a sucumbir aos perigos da metamorfose.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 14-12-2014]