Casa aberta

Téñome referido xa nalgunha outra ocasión á escrita do portugués João Manuel Ribeiro significándoa como unha das máis sobresaíntes do panorama infantoxuvenil (e non só) ibérico. Pois ben, a mellor confirmación do que afirmo atópase no feito de que moitos dos seus títulos foron xa traducidos a moi diversas linguas, por suposto tamén ao castelán e o galego. Entre eses destacados títulos vertidos ás linguas cooficiais no noso territorio cómpre contar dende agora A casa grande, un fermoso álbum para o lectorado máis novo que publica Hércules de Edicións da man de Ánxela Gracián, encargada de versionar o texto portugués aos idiomas de chegada.

A casa grande achéganos unha proposta cativadora e moi imaxinativa, que parte dun desafío inicial tan utópico coma ilusionante: “Un día, un home tivo o soño de construír unha Casa Grande, sen portas nin ventás, onde puidesen vivir os homes e as mulleres de todas as linguas, cores, razas, relixións e latitudes”. O resultado é a descrición, en fermosa prosa lírica, dun construto soñado no que ningunha discriminación, exclusión ou inxustiza pode ter lugar, pois nesta Casa Grande calquera persoa pode habitar sempre que o faga con espírito solidario e respectuoso, integrador e positivo, e adopte a palabra común: “a lingua universal da verdade”, “a lingua fraterna do amor”.

Nesta Casa Grande anhelada “o silencio e a palabra son o pan de cada día para a fame de paz e de honestidade” e a nenez é imperecedoira porque “xogar é a forma feliz de vivir, de ollar e de entenderse”. Máis aínda, na Casa Grande “cadaquén sabe o que vale e o valor no se mide polo que se posúe o polo que se fai, senón polo modo como se está, se xoga e se vive”.

Neste reino ideal, “a poesía é a música de todas as horas” e “o soño é a respiración de cadaquén”, por iso o remate do libro non pode ser máis exhortativo: a Casa Grande é un fogar aberto a todo o mundo, “pode ser a túa Casa, pode ser a nosa Casa”. De nós depende, por tanto, habitala, darlle vida e “perseguir sempre o que é xusto, verdadeiro e belo”.

Así pois, A casa grande é unha óptima mostra do que, dende hai un tempo, vimos chamando literatura para a educación emocional e noutros momentos se coñeceu como educación en valores. Tanto é así que, alén da innegable plasticidade e lirismo desta escrita, musical e harmónica, esteticamente moi ben traballada, non cabe dúbida de que o que nela predomina é a súa mensaxe, o esforzo por convidarnos a unha convivencia integradora, pacífica e amigable.

En perfecto diálogo co texto de Ribeiro comparecen as suxestivas ilustracións de Ricardo Rodrigues, unha outra lectura deste emotivo “manifesto de cidadanía”, imaxes que non só complementan a escrita, senón que en non poucas ocasións a implementan, engadindo nova información visual suplementaria que estimula a interpretación enriquecida do tecido verbal.

Non merece menor aplauso o excelente traballo de traslado ao galego e castelán (La casa grande) levado a cabo por Ánxela Gracián, tamén ela creadora infantoxuvenil amais de avezada tradutora, como aquí se demostra na fluencia incuestionable das secuencias e períodos, na acaída escolla de adxectivos e ilativos, na consecución dunha pauta rítmica que transmite sonora rotundidade ao conxunto.

Novo acerto, e notorio, o de Hércules de Edicións ao apostar pola dobre tradución de A casa grande, álbum magnífico, que non debería faltar en ningunha biblioteca escolar e, a poder ser, tampouco en casa ningunha aberta á boa literatura sen límite de idades.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-3-2018]

Literatura ecoguerreira

Teño escrito nalgunha outra ocasión que a gran literatura infantoxuvenil portuguesa converxe en João Manuel Ribeiro polos catro puntos cardinais. Poeta, narrador, filósofo, conferenciante, antólogo, ensaísta, tradutor, profesor universitario e animador cultural, este crossover da escrita lusa ten sido traducido a diferentes linguas e atesoura no seu haber varias ducias de libros entre os cales se encontran títulos referenciais da literatura para o lectorado novo do país veciño.

Afortunadamente, tamén en galego se teñen vertido textos de Ribeiro. Recentemente anosouse Meu avó, rei das pequenas cousas e agora ve luz O señor Pésimo é o Máximo, relato publicado novamente pola editorial Hércules e outra volta trasladado pola tamén escritora e tradutora Ánxela Gracián.

Este mes de novembro cumpríronse tres lustros dende o mouro afundimento do Prestige. Moita foi a literatura que aquel aciago accidente fixo correr entre os autores galegos, mais tamén fóra das nosas fronteiras houbo voces solidarias que ficcionaron sobre o feito tentando exorcizar o fantasma de futuros desastres, uníndose cordialmente ao noso “nunca máis”.

Entre eses creadores de sensibilidade comprobada atópase Ribeiro, quen principia a historia do seu señor Pésimo na Costa da Morte, onde el e a súa familia veñen de vacacións no outono do 2002 e acaban por vivir, en primeira persoa, a terrible traxedia do asfaltado das nosas praias.

Pésimo, de primeiras, é un tipo un tanto despreocupado, sumido no seu traballo e pouco empático cos que o rodean. Mais o drama do Prestige acaba por desarmalo e prodúcese nel unha transformación que o levará a tomar conciencia da vertixe destrutiva que os humanos exercemos sobre o planeta e, logo de pasar todas as vacacións exercendo como voluntario recolledor de chapapote, regresa a Portugal cambiado e comeza a ler sobre ecoloxía, sostibilidade e respecto ao Medio e decide mudar o rumbo da súa vida e da da súa familia converténdose nun “ecoguerreiro” que pon en práctica todo aquilo que entende vai facer dos seus días unha convivencia harmónica coa natureza e os seus seres.

Pésimo convence pouco a pouco a súa muller e os seus dous fillos para que aposten polo aforro enerxético, que acollan animais desamparados, que se animen a cultivar os seus propios alimentos ou que coiden xardíns, campos e arboredos. Noutras palabras: acaba por metamorfosealos nunha familia modélica no respecto polo contorno e o aproveitamento sostible dos seus recursos, o que explica a mudanza superlativa do protagonista de Pésimo intratable a Máximo admirable.

Todo o anterior é relatado por Ribeiro con grandes doses de sensibilidade e humor, cunha prosa dúctil, tremendamente versátil nos diálogos e descricións, na que non faltan acaídas referencias mitolóxicas, filosóficas ou literarias que, porén, son procesadas con intelixencia para conseguir facelas accesibles ao máis diverso público, sen necesidade de que este se ache familiarizado previamente con elas.

O señor Pésimo é o Máximo lese en galego cunha plasticidade plausible, un labor de adaptación no que moi fino traballou o buril de Ánxela Gracián, unha das nosas mellores tradutoras, que deixa aquí unha mostra da súa boa man. Mágoa que non a acompañen en excelencia as ilustracións do interior que asina Bolota e que non lle fai xustiza á óptima edición de Hércules.

Cómpre tomar nota desta lectura, que moito ben ha facer a aqueles que a ela se acheguen, por amena e instrutiva, tanto que sería intelixente prescribila nas escolas ao pé doutras obras nas que a educación emocional nos aprende a reconciliarnos coa vida e a natureza, coa raíz e o lar planetario, que ben fariamos en coidar, pois é o noso único fogar.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 19-11-2017]

Das pequenas grandes cousas

Hai libros que, unha vez descubertos, producen un sismo interior que acaba por reconfigurar os cimentos do mapa sentimental propio. Son obras das que posúes a certeza de que tería sido un inmenso erro non chegar a coñecelas ao longo dos teus anos de vida, textos nos que asalta a convicción de que tardaches de máis, sempre demasiado, en darlles cumprida lectura.

Por iso te prometes relelas moitas máis veces. Porque a vida é curta e a arte dalgunhas obras moi longa. E porque Menéndez Pelayo tiña toda a razón cando se queixaba de que é unha pena morrer, coa de libros que lle quedan a un por ler. Sobre todo, engado eu, se eses libros son tan extraordinarios como Meu avó, rei das pequenas cousas, unha alfaia literaria de João Manuel Ribeiro da que hoxe quero dicir apenas dúas ou tres palabras.

Non tentarei apañar a auga do mar literario de Ribeiro con cribos. Imposible resumir aquí a extensa, densa, intensa traxectoria autorial de quen conta os volumes por ducias, as conferencias e charlas por centos e a súa participación en libros colectivos e eventos literarios de todo tipo por moreas. Abondará con dicir que Ribeiro é un dos máis importantes escritores infantoxuvenís de todo Portugal e o dilatado orbe lusófono, un lugar que lle confire, con todo merecemento, a súa recoñecida, reeditada e multipremiada obra.

Porque eu quero falar agora de Meu avó, rei das pequenas cousas, un libro editado con delicado primor por Hércules Edicións e ilustrado —acaeríalle mellor dicir iluminado— por Catarina Pinto, un volume que se publica en galego por man doutra sobresaliente escritora infantoxuvenil galega, Ánxela Gracián, quen puxo o seu cumprido talento de tradutora profesional ao servizo dunha historia da que o menos que se pode dicir é que esganifa a fibra cardíaca tanto como enleva o pensamento.

Ideado como unha historia de vida e descubrimento en oito estacións, o relato de Meu avó, rei das pequenas cousas é todo el un vademécum gnómico e sentimental, unha narración que, ao tempo que testemuña vivencias e fidelidades, memorias e perdas, ledicias e revelacións, serve tamén ao propósito do docere et delectare dos clásicos, pois ese alento de ensinanza e fe nun vivir vai cosido á víscera mesma desta admirable historia.

O neno protagonista que narra os feitos rememorados dá razón da importancia transcendental que na súa vida xogou —e xoga, na lembranza— o seu avó. El foi quen lle ensinou a ver o mundo, a pensar a existencia e aprehender que a felicidade está nas cousas máis miúdas, que nos levan sempre ás verdadeiramente inmensas: o amor, a amizade, o agarimo á terra e as xentes dun, a paixón por aprender, a perda dos que queremos, a convivencia harmónica co resto dos seres, en fin, a necesidade dos soños, da imaxinación, da ledicia presente e a esperanza futura.

Camões, Pessoa ou García Lorca aparecen homenaxeados nestas páxinas, cheas de luminosas reflexións, tamén de tenrura e sutileza, de maxinacións e ensoños, de gratitudes e arelas. Unhas planas nas que se desliza una prosa dúctil, despida, que acompasa a súa música cunha imaxinería sensorialista, evocadora, grácil.

Meu avó, rei das pequenas cousas é un regalo para o corazón, unha dádiva que o deus das palabras lle concedeu a João Manuel Ribeiro e que el, como novo Prometeo, nos obsequiou aos lectores. Como non apreciar un galano así. Merece agradecérselle a quen o agasalla e a quen fai de oportuno Mercurio, neste caso Ánxela Gracián e Hércules Edicións, pois grazas ao seu favor está na nosa man poder ler o Saint-Exupéry portugués dos nosos tempos.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 12-3-2017]