Letras en ronsel

Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.

O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.

Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.

Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.

Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.

Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-1-2015]

25 anos de espírito PEN

[Para o amigo Miro Villar,

polo que el e eu sabemos]

aA poesía é o gran milagre do mundo, dicía Luís Pimentel. O mundo é un gran poema milagroso, digo eu. A palabra, as palabras son a arxila esencial que une vontades e acompaña os espíritos no fragor dos traballos e dos días.

Foi esa singular comuñón pola verba a que experimentaron os asistentes á VI Bienal Literaria en Compostela o 2 e 3 de outubro na Cidade da Cultura. O Gaiás santiagués deixouse habitar por animais literarios que quixeron celebrar o XXV Aniversario do Centro PEN Galicia, a entidade que organizou o encontro no que participaron poetas, narradores e outros axentes culturais tanto galegos coma foráneos nunha concelebración interxeracional onde as pontes literarias se transitaron amablemente.

E esa foi a unción pola palabra que fixo que tres astros do firmamento literario como son Nélida Piñón, Xosé Luís Méndez Ferrín e Manuel Rivas compartillasen unha mesa de clausura na que as complicidades revoaban arredor dos relatos orais e onde Piñón fixo boa a súa ascendencia cotobadense recoñecéndolle un papel decisivo na simbólica da súa escrita e Rivas pronunciou un máxico e entrañable discurso de recepción na academia dos afectos á súa amiga carioca. Da súa parte, Méndez Ferrín lembrou como o PEN internacional estivera ao seu carón cando en 1972 botou dous anos na cadea (Penal do Dueso) pola inquina franquista. Un triángulo de tanta altura literaria que, coma un imantador buraco negro da palabra, acabou por mergullarnos a todos os que vivimos o momento nun océano de luz e letras, unha reunión histórica que, quen sabe, talvez non sexa doado que se repita, pois ben poucas veces tres púlsares escintilan por xunto para iluminar a galaxia toda e espaventar tantas sombras da orfandade.

Velaí foi a inesquecible coda. Mais as xornadas comezaran xa o día anterior coa sesión de apertura e os discursos de benvida de Beatriz González Loroño, Directora-Xerente da Fundación Cidade da Cultura, María Ángeles Antón Vilasánchez, Concelleira de Cultura e Patrimonio en Compostela, Luís González Tosar, Presidente do Centro PEN Galicia e mais Xesús Vázquez Abad, Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Eles foron os primeiros en poder ver o magnífico traballo videográfico que, para ocasión, creou Xabier Castro Martínez, Director do PEN galego, unha peza na que se leva a cabo unha sintética historia en imaxes do que foi a andaina do noso PEN neste último cuarto de século e que podedes ver ao final deste post.

As sesións propiamente literarias comezaron a última hora da mañá do xoves 2 coa mesa redonda “Narradores xornalistas hoxe”, xuntanza que moderou Xesús Fraga na que interviñeron Camilo Franco, Santiago Jaureguizar, Luís Pousa e Juan Tallón, todos eles, en efecto, xornalistas e narradores, que, con posturas complementarias que abriron un fértil diálogo en contrapunto, debateron sobre a difícil e complexa maridaxe de periodismo e ficción, un matrimonio para algúns imposible e para outros inelutable.

Á tarde dese mesmo día un recital poético-musical deunos a oportunidade de oír na voz dos Xardín Desordenado (Marlene Rodrigues, Santiago Ferraguz e Isaac Garabatos) os versos de Díaz Castro, Novoneyra, Álvarez Blázquez, Blanco-Amor, Manuel María e Rosalía de Castro e tamén de escoitar os recitados dos novos valores da nosa lírica representados por Alba Cid, Berta Dávila, Gonzalo Hermo, Mario Regueira e Dores Tembras, entre os que oficiou como experimentado guieiro Román Raña, unha asemblea poética que arrequeceu coas palabras da profesora da Universidade de San Petersburgo Elena Zernova, quen non quixo faltar á cita e deixou para os que alí estaban a regalía de escoitar en ruso “Penélope” dando conta da tradución a este idioma de Nimbos. Do saber facer de todos puiden gozar en primeira liña, pois honreime presentándoos.

A primeira xornada da Bienal rematou coa intervención do poeta e ensaísta arxentino Roberto Alifano, quen nos convidou a revistar a “Borges e o xardín de conversas que se bifurcan” nunha animada conversa co seu presentador, Luís Alonso Girgado, na que repasaron os principais episodios da literatura non só de Borges, senón tamén Julio Cortázar, Adolfo Bioy Casares, Francisco Luís Bernárdez e moitos outros.

O segundo día comezou na sesión matutina coa mesa “25 Anos do PEN Galicia: Novelistas”, na que, moderados por Inma López Silva (tamén ela narradora), participaron Marilar Aleixandre, Alfredo Conde, Víctor F. Freixanes e Bieito Iglesias, que fixeron un balance dos pros e contras que viviu a prosa galega nos últimos tempos e onde se cuestionou a vitalidade da novela, os camiños do seu futuro e os pasos que nos trouxeron ata aquí.

Pola tarde, unha última mesa de “25 Anos do PEN Galicia: Poetas” proporcionounos a ocasión de escoitar a radiografía lírica destes lustros que realizaron o poeta e editor Miguel Anxo Fernán-Vello, a poeta e ensaísta María do Cebreiro e mais o poeta e libreiro Modesto Fraga. O tríade, magnificamente conducido polo profesor e crítico Luciano Rodríguez, abordou os avances e desacertos da nosa poesía recente dende ancos ben diversos: a taxonomía xeracional de discurso (meta)teórico de María do Cebreiro, a conxunción da visión do editor de Espiral Maior e creador que achegou Fernán-Vello e a praxe e vivencia como poeta deste tempo de Fraga.

O remate regalounos o amentado encontro con Piñón, Méndez Ferrín e Rivas, broche de ouro desta VI Bienal Literaria en Compostela na que conviviron poetas e narradores, xornalistas e estudosos, galegos por nacenza e por querenza, confrades de letras todos que durante dous días irmandaron o seu camiñar, enchoupándose do espírito PEN para lembrarnos, máis unha vez, que o milagre da vida é a poesía e existir sen a palabra é un vivir demediado. Por iso xuntanzas coma esta son tan necesarias en tempos prosaicos.

a                                    

Radiocrítica 28-4-2014

Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o luns día 28 de abril en Ames Radio (107.2 FM). Nesta ocasión, falei con Nazaret López sobre Maternosofía, de Inma López Silva (I, 00:30), sobre O Gabinete das Marabillas de Arxentino da Rocha Alemparte de Irene e Rodrigo Pérez Pintos (I, 8:17 e II: o:00); sobre Recuerdos de agosto, de Aurelio Aguirre (II, 2:35)  e mais  A cociña de noite, de Maurice Sendak (II, 7:00).

 

a        http://www.goear.com/embed/sound/4600d87

a       http://www.goear.com/embed/sound/468330f

Filosofía primípara

Leo Maternosofía de Inma López Silva e volvo mergullarme no líquido amniótico dos días prenatais. A escritora de Santiago fixo do seu embarazo materia literaria e achéganos, en algo máis de cento e medio de páxinas, a súa particular visión dun tempo e unha circunstancia con certeza singulares.

Maternosofía ou o embarazo da escritora primípara, velaí o título completo da obra, vai degraendo en capítulos breves todo ese transo vital tan característico que supón a xestación para a protagonista e aqueles que a rodean. Desde ese punto de vista, o libro interesa por igual tanto a quen se atope en semellante circunstancia coma a quen xa a viviu e quere rememorala e mesmo a quen nin a experimenta nin a experimentou, pero ten interese en achegarse a tal realidade dende os ollos de quen a coñece de primeira man.

Iso si, antes de comezar a lectura é preciso saber que López Silva ten unha xenuína comprensión da maternidade, algo que decidiu probar non ao ditado do “reloxo biolóxico, nin o amor infinito, nin o medo á soidade”, senón porque tivo unha “revelación ante un posíbel futuro de adversidades” e visualizou no seu maxín “dores mitigadas ante a presenza do meu home e os nosos fillos, en forma de familia” (p. 24).

Canto á descrición das mil e unha circunstancias que a xestante ten de atravesar, cómpre advertir que López Silva non pretende pasar por ningún modelo de interpretación máis ou menos obxectiva dos feitos, pois advirte en diversas ocasións que é “unha hipocondríaca de alto calibre” e unha “aprehensiva declarada” (p. 118, mais tamén 24, 113 e 165), o que debe terse presente para a validación das opinións vertidas.

Como López Silva imprime sempre ao xénero confesional e memorístico o seu inequívoco selo (abonda con ler New York, New York para entender o que escribo), tampouco pode afirmarse que sexa a autora ecuánime nin respectuosa en moitos dos xuízos, pois é evidente que esta non era a súa pretensión. O anterior explica por que en Maternosofía hai tamén un relato paralelo de afirmación partidista, no que comparece Compromiso por Galicia en non poucas ocasións (dende a primeira páxina, a 23, pasando pola 28 ou a 33 e seguintes) e se xulga negativamente o PP e todo o que del vén (así nas planas 39 e 42).

E se no político é transparente López Silva, non o é menos cando ten que xulgar certas xestantes que teñen ideas diferentes ás súas. Por exemplo: as mulleres que ela define, con “indignación”, como “as da Seita (sic) da Teta Fóra”, defensoras da lactancia materna que ve como unha “tendencia neonaturalista” que converte as nais en “escravas da maternidade” (p. 92). Do mesmo xeito, a escritora non cre defendible certo tipo de partos, como o das que prefiren facelo na auga, pois ante tal posibilidade non dubida en afirmar que non pensa “parir na auga (que noxo)” (p. 120).

Mais independentemente da coincidencia ou non coas ideas de López Silva e de que poidan semellar máis ou menos incisivas as súas posturas, o que está claro é que, como na propia contracuberta deste libro se anuncia, Maternosofía foi escrito “cunha linguaxe coloquial”, por iso “o texto flúe ameno, enxeñoso, burlón”. E así é, pois hai moitos treitos onde é perceptible ese ton coloquial, mostra dun fraseo oralizado que refuga as solucións alambicadas no estilístico.

Maternosofía é un diario que se presenta na contracapa como “realista, lúcido, reflexivo”, unha opinión que tamén sostén Malós Cabrera, autora do amplo prólogo, para min do melloriño do libro, pois nel ofrece unha interesante síntese dos seus contidos ao tempo que o vencella a outras narracións galegas que abordaron idéntica temática.

Convén ler esta nova proposta literaria de Inma López Silva, escrita dende unha primeira persoa que experimentou con intensidade os feitos relatados e nos convida agora a contrastar vivencias e/ou pareceres co oficio e a ironía de quen sabe que “a maternidade, efectivamente, é algo marabilloso, pero non indescritíbel”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 6-4-2014]

Parlamento das Letras: Inma López Silva

Inma López Silva é unha desas persoas ás que resulta case imposible imaxinar lonxe dos libros, do cheiro a tinta, do oficio da palabra, da maxia da representación. Tal semella como se no seu caso non existise unha infancia previa preliteraria e brincadora, pois des que un ten acordanza afíxose a vela inmersa en mil e unha iniciativas escritas, ata o punto de que a súa precocidade como autora —o primeiro premio literario chegoulle cando apenas se alcanzara a maioría de idade— acabou por definir unha personalidade rendidamente entregue ao deus da literatura.

Esa vertixe bio e gráfica que caracteriza a López Silva explica por que na súa escrita se verten, prosprocesadas, mil e unha viaxes, lecturas e teatreiras impresións, por que a súa é unha ollada comprometida igual co pasado que co presente, por que os territorios de luz son procurados en cidades cosmopolitas nas que osixenarse do abafo das tebras memoriadas, por que, en fin, a imaxinación reborda sempre neses seus personaxes eléctricos, de intensidade inusitada.

De por parte, López Silva é tamén unha das nosas críticas teatrais máis autorizadas, xuíza autente á que nada do que acontece sobre un escenario galego lle é alleo, decote a ollada analítica e inquiridora a debandar razóns.

Hiperconsciente, implicada e metacrítica, as opinións de Inma López Silva son o espello dun río literario caudal no que convén mergullarse para coñecer a natureza da súa imparable fluencia.

—¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?

O meu primeiro libro, Neve en abril, levou o Premio Rúa Nova da Fundación Caixa Galicia, que tamén editou o libro. Polas mesmas datas, a editorial Galaxia, na súa colección Descuberta (o nome era acaído!), publicaba o meu libro de relatos Rosas, corvos e cancións. Foron eles tamén quen, cando se esgotou aquela edición de Neve en abril, o reeditaron. Débolle moito, por iso, a aquela Galaxia de Carlos Casares, que se atreveu comigo cando era unha adolescente, e, despois, a un Víctor Freixanes que non dubidou en seguir confiando en min ata hoxe, sempre cun agarimo e unha comprensión que non sei se merezo.

—¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?

Sen ningunha dúbida, a miña obra mellor tratada foi Memoria de cidades sen luz. Desapercibida totalmente pasou unha comedia-divertimento que case ninguén cita (pero que é moi divertida, polo menos así o foi para min) titulada Non quero ser Doris Day, publicada finalmente en Biblos, e que foi finalista do Premio de Novela por Entregas da Voz de Galicia. Imaxino que o motivo de pasar desapercibida foi que se trata dunha desas obras que os críticos definides (definimos) como “menor”, sobre todo ao carón de novelas longas e publicadas en editoriais que daquela (quizais non hoxe) eran máis visíbeis. Mais a miña maior decepción neste senso é a de Concubinas. Concubinas foi unha obra que, malia levar un premio importante (o Xerais, en 2002), pasou pouco menos que sen pena nin gloria. Eu, porén, téñolle un aprecio especial a esa novela que escribín conscientemente de xeito experimental pero que require un esforzo por parte dos lectores que, imaxino, está na base do seu pouco éxito. Sorpréndeme máis, porén, a indiferenza da crítica a respecto dela.

—¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?

Si. Escribo descalza.

—Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?

Como sabes, eu, que non teño nin o máis mínimo talento escénico, a quen verdadeiramente envexo é aos dramaturgos excelentes, e case nunca atendidos: Gustavo Pernas, Rubén Ruibal, M. Guede, Euloxio R. Ruibal, Manuel Lourenzo, Raúl Dans, Cándido Pazó, Eduardo Alonso, X. Pisón, Jose Prieto. E, sobre todo, as mulleres: Imma António, Vanesa Sotelo ou Eva Ferreira.

—Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?

Que pregunta máis difícil. Eu coido que, empezando a escribir tan nova como empecei (aos 16 anos), tiven unha fase relativamente longa de experimentación que se ve moi ben na querenza inicial polo relato breve e mais nas características de Concubinas. Despois, afianzando un estilo, optei polo xogo entre a ficción e a realidade, terreo no que me sinto moi cómoda, en libros coma New York, New York ou Non quero ser Doris Day. Agora, e sen abandonar o anterior (ao que axuda moito, por certo, a presenza na prensa), o corpo pídeme escribir iso que os novelistas chamamos “historias”, isto é, esa anécdota, esa sensación que tira por vidas enteiras e colectivos enteiros e que, dalgún xeito, fala tamén da crónica de nós.

De feito, o libro que acaba de saír, Tinta, contén relatos escritos entre 2000 e 2010 nos que, observando cun pouco de distancia, coido que se pode apreciar esa especie de intrahistoria literaria persoal na que incluso están as teimas de Concubinas e o xermolo dalgún personaxe e dalgunha das historias de Memoria de cidades sen luz. Decidín non ordenalos cronoloxicamente porque coido que son peciñas dun devir literario pero tamén dun devir intelectual que me define e que chega aquí, ao que son agora. E eu son o que escribo.

—¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?

Acompáñanme decote novelistas americanos contemporáneos (DeLillo, Franzen, Auster, Roth) e franceses (Le Clézio, Little, Nothomb), alén das novelas que adoro de Haruki Murakami, e outras autoras xaponesas coma Hiromi Kawakami ou Banana Yoshimoto. Ultimamente leo moito a Stephan Zweig, cuxa autobiografía me deixou impresionada. Tamén adoito ler dramaturgos franceses e alemáns dos que gusto especialmente (Heiner Müller, Elfriede Jelinek, Victor Haïm, Arthur Adamov). Ademais, facendo do pracer un traballo imprescindíbel na miña outra profesión, leo moito ensaio filosófico no que aprecio especialmente os “comprometidos” coma Bauman, Zizeck, Mignolo, Barucha, e Susan Sonntag, sempre. Os meus “regresos”, porén, son tremendamente eclécticos: Shakespeare, Rabelais e Cunqueiro, a poesía de Margarit, as novelas de Fitzgerald ou de Cortázar.

Todo isto, agora mesmo. Se me fas esta pregunta dentro dun ano, probabelmente responda cousas absolutamente distintas…

—¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?

Fáltalle unha verdadeira proxección exterior. Sóbranlle inercias tradicionalistas e concepcións esclerotizadas sobre o que é a literatura e o rol da escritora na súa sociedade. E sóbralle, tamén, un certo fedor a rancio, estruturalmente masculino de máis.

—Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?

A novela que estou escribindo neste momento.

—¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?

Tendo en conta que estamos nun presente en crise (tanto económica coma institucional), valoro especialmente o esforzo que están facendo as nosas editoriais e libreiros por manter isto que custou tanto construír e que a miña xeración de artistas e intelectuais ten a responsabilidade de manter. Por iso tamén valoro especialmente a variedade e a frescura que está a proceder dos sectores máis alternativos dunha literatura que está tentando non definirse de xeito estritamente filolóxico. Unha vez máis, ollemos o teatro, que nos dá leccións.

—Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.

Ler nos tempos da internet e do cine en tres dimensións aínda é marabilloso.