O raio que non cesa de Fina Casalderrey

Fina Casalderrey sabe ben que as boas historias deben deixar no padal o pouso agradecido do chocolate, pero tamén o amargor do zume de limón. Ese tasto agridoce é o que invade a un tras a lectura de Historia da bicicleta dun home lagarto, relato que Xerais publica na colección Sopa de Libros con ilustracións de Laura Súa Campo.

Serra de Albarracín, prolegómenos da Guerra Civil. Un neno, Mundo (Raimundo), fillo dun pastor de ovellas, esperto, inocente e bondadoso, e mais unha nai facedora de queixos. E un seu amigo, Camilo, que lle descobre o fascinante quefacer dos empregados de Telefónica, rubindo paradiso eglóxico que se ve truncado coa loucura bélica, as delacións, os paseos, os fuxidos ao monte, os silencios e as represalias.

Con estes sinxelos vimbios tece Casalderrey unha trama de poderosísimo sentimento. A ollada cándida coa que os dez anos de Mundo van descubrindo as feridoras pegadas da Guerra gañan a complicidade do lector, que pronto enguedella nese mesta arañeira de abraios melancólicos, de temores fundados, de sombras da vesania que desata a loucura dos que empuñan armas para defender o indefendible.

Enxertadas na historia principal van outras ponlas non por secundarias menos lucidas: a ilusión moza de Mundo que se vai facendo maior e anda a descubrir a vida; o beatus ille e o contemptus mundi no que semella instalada toda a familia, fóra das celeridades e tensións urbanas; a afouteza labrega capaz de sobrevir a todos os lobos da vida e, xaora, o poder das palabras, neste caso a través da persoa do poeta Miguel Hernández, a quen le o pai republicano de Mundo, quen, logo de fuxir ao monte para evitar a furia dos nacionais, manda mensaxes á súa familia nas follas de El rayo que no cesa.

Casalderrey constrúe unha narración na que o feitío dunha prosa de glícido sabedoiro non empece para que a papila estordegue co ácido do drama de fondo. A escrita da pontevedresa acompaña de veludo o que de espiñento aguilloa no cor, ao que axudan, non pouco, as ilustracións coloristas e desaristadas de Súa Campo, luminosos oasis nos que deixar abeberar a ollada e acalmar o corazón mancado.

Historia da bicicleta dun home lagarto é un soño de loairas entre a néboa, unha cicatriz de luz que se abre como un raio incesante para lembrarnos que a Bondade resiste esperanzada e alanca por riba dos peores lameiros, unha lección para todo tempo que cobra hoxe especial sentido.

[Criaturas, 0, decembro 2014]

Letras en ronsel

Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.

O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.

Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.

Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.

Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.

Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-1-2015]