Souben dos primeiros versos de Celebración de Gonzalo Hermo cando o pasado mes de outubro algúns deles foron premiados no III Premio de Poesía Manuel Leiras Pulpeiro organizado polo concello de Mondoñedo. Foi un sinal de atención, unha chamada que me fixo estar alerta e permanecer expectante á aparición das restantes composicións que habían de completar, finalmente, o volume que logo veu luz da man de Apiario, selo coruñés comandado polas tamén poetas Antía Otero e Dores Tembrás, que inaugura con este título a súa colección Cera labrada.
A intuición non me fallou e Celebración confirmou o bo saibo que deixaran aquelas primeiras composicións lidas no outono. Neste libro, a poesía de Hermo habita o frío para vencelo, procura a calor, o abeiro da transición cara a un futuro no que recoñecérmonos. O pasado é un espello deformante, unha memoria ficticia que cómpre superar. O inmobilismo, a compracencia do deixarse estar non cabe aquí. Os versos do de Taragoña mergullan na corrente do río, flúen para devir outro, son o resultado dun pular por riba da saudade, dos cisnes miraxe, do universo aparencial.
Celebración é carne da linguaxe tanto coma idioma do corpo. Somos palabra, temos a verba para articular o real e a nosa propia corporeidade é un interrogante ontolóxico que cómpre definir respecto do acto de creación, tamén da esfera do espiritual.
Dialóxico por definición, as entidades que participan no ir e vir de ideas que estouran escénicas neste libro son os actantes celebrativos, os que aprehenden das cicatrices e os inevitables insectos para congratularse por seguir adiante, por ser quen de deixar atrás a escoura, ler no musgo, abater o crac, finiquitar o espantallo da melancolía e ser ben conscientes do que “houbo que esquecer para aprender a ollar este ceo aberto/ este transitar dos corpos e dos días”.
Granada de Mauro Trastoy no centro do cosmos versal estoupando nunha fervedura que apague o frío de Eduard Velasco, o deslugar de Antonio Gamoneda, a lingua irrecoñecible de Jacques Derrida, o movemento sen retorno de Francisco Cortegoso, o esquecemento necesario de Antón Lopo, o cordial olvido de Chus Pato. Territorios “onde o sangue é raíz/ e o corazón un intruso que se move/ e avanza/ sobre o inverno” para berrar que “non tememos a morte./ Levámola dentro/ Celebrámolo”. Gonzalo Hermo: a linguaxe que dura, o corpo autoindagatorio, o amor na óptica, Tempo que se abre ao novo que ha de-vir.
Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.
O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.
Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.
Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.
Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.
Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.
Dodro foi onte a landa na que pousou o merlo branco da poesía. O día presentíao, véspera da marcha dun dos autores máis admirados das últimas décadas: Eusebio Lorenzo Baleirón. Había que honrar a súa memoria. Había tamén que axudar a que frutificase a semente do seu exemplo en versos novos.
Con tal motivo, e convocados polo Concello de Dodro —Valentín Alfonsín Somoza á fronte como alcalde, Cristina Codesido Fernández guiando como concelleira de Cultura—, ás 11:30h. visitamos o camposanto de Laíño para achegarnos ata a tumba do autor de O corpo e as sombras e renderlle honores cunha ofrenda floral na que participaron poetas como Paulino Vázquez, familiares como seu irmán, o tamén escritor ademais de profesor Manuel Lorenzo Baleirón, o coordinador do premio Xabier Castro Martínez e os que logo teriamos a responsabilidade da deliberación do XXVII Premio de Poesía Eusebio Lorenzo Baleirón.
Ata Laíño, levamos flores e versos para Eusebio. A pedimento de quen fora íntimo amigo seu, Paulino Vázquez, Berta Dávila recitou un significativo texto das Elexías de Duino na tradución galega de Jaime Santoro de Membiela, palabras ás que me sumei coa lectura do poema “Serás sombra da árbore máis vella…” de A morte presentida, xusto aquel que encabeza unha cita de Díaz Castro de “Monumento á ausencia”.
Tras o acto no camposanto marchamos deica a Casa da Cultura, onde debatemos a propósito dos trinta e tres orixinais presentados a amentada poeta e narradora Berta Dávila, o tamén poeta Gonzalo Hermo, o profesor, ensaísta e igualmente poeta Román Raña e eu, acompañados polo coordinador do premio Castro Martínez e mais Codesido Fernández, quen actou como secretaria con voz e sen voto.
Logo de longas e agradecidas deliberacións, o xurado decidiu conceder o galardón ao traballo presentado baixo o título Zonas de tránsito e o lema Aserinsky/Blechner. Unha vez aberta a plica soubemos que pertencía a Ramón Neto (Illa de Arousa, 1975), escritor e tradutor que, dende hai anos, reside en Bruxelas, onde exerce a docencia e traballa como profesional da tradución.
Neto é ben coñecido xa nos eidos poéticos galegos por ter sido distinguido noutros relevantes certames e ver publicados volumes como A estación única dunha illa (2010, Premio Xosé María Pérez Parallé), As lavandas adáptanse a todo erro de navegación (2012, Premio Miguel González Garcés) ou Dominio público (2013, Certame de Poesía Erótica Illas Sisargas).
Zonas de tránsito, que será publicado por Sotelo Blanco Edicións, amosa unha estrutura en cinco seccións (“Entre as lapelas da noite/ desfragmentación”, “Paisaxe con lámpada de mesa de noite”, “O pouso dunha insomnia/ diario de abordo”, “De limiar en limiar/ breviario de pasos en falso” e “Wege einer Stimme zu einen wahrnehmenden Du/ Os vieiros dunha voz cara un ‘ti’ á escoita”) nas que se alterna a poesía en prosa co poema de verso curto, a lírica intimista que reflexiona sobre o ser e a súa circunstancia e mais a escrita que esponxa no vivenciado, o onírico e a viaxe da existencia, todo orlado con abondosas imaxes de peculiar selo e un posprocesado da ascendencia da mellor lírica xermana en voces como as de Celan, Rilke ou Hölderlin.
O vindeiro día 20 ás 17:30h. Ramón Neto recollerá, no centro de ensino que leva o nome do malogrado poetas dodrés, o premio que o acredita como un membro máis desa irmandade de escritores que, dende hai xa case trinta anos, engrandeceron coas súas creacións un galardón que honra a memoria dun grande das nosas letras contemporáneas e engade prez ás súas terras natais onde, con tanto acerto, manteñen este certame.
O pasado sábado día 25 de outubro, coincidindo co 160 aniversario do natalicio de Manuel Leiras Pulpeiro decidiuse en Mondoñedo, a terceira convocatoria dos premios de poesía que levan o seu nome.
Con tal fin, reunímonos ás 11:30h. da mañá nas dependencias da Biblioteca Municipal a profesora Áurea Fernández, o investigador e profesor Xosé María Felpeto Enríquez e mais eu coordinados polo técnico de cultura do Concello, Gil Ares.
Logo das pertinentes deliberacións e tras considerar atentamente o case medio cento de orixinais presentados a concurso, os membros do xurado decidimos outorgar os tres premios por unanimidade, salientando non só o nivel destes senón, en xeral, o de varios outros dos que concorreran.
Tras abrir as plicas sóubose que o conxunto poético que obtivo o 1º Premio e que se presentara baixo o título Mentres o tacto e lema ‘A estas alturas’ era da autoría de Eduard Velasco (Barcelona, 1982), tradutor catalán-galego ao que debemos importantes versións de autores e títulos referenciais de ambas as literaturas.
En Mentres o tactoVelasco reflexiona sobre a propia praxe poética desmitificando a súa transcendencia e ironizando sobre a lírica amatoria. Tamén si, avanza polos roteiros da serena paixón compartida, das paisaxes olladas ao unísono e a laña que o gume do amoroso deixa na pel que se reinventa e descobre na carne que emerxe, na saliva compartida.
Esvaran
pingas escuras
polo branco que che tingue a ollada.
Na cama volves á conciencia
cun poema que fala de camiños,
pero que non di nada de marchar
co sabor a ferro aínda na boca
e a certeza precisa de facer algo mal.
Mais cando os corpos nos volven ao lugar
e son eu quen molla os dedos no sangue que me ofreces,
e che deixo no lombo o paso vermello das mans
coma pinceladas brutas,
é cando me vingo do azar que nos uniu
só para aprendernos que a palabra
lonxe
é unha folla afiada que non erra no corte.
Ao abrir a seguinte plica sóubose que o conxunto titulado Marchamos presentado co lema ‘Richard Brown’ pertencía a Gonzalo Hermo (Santiago, 1987), poeta das novas promocións que xa deu á luz traballos como Crac (2011) e exerce un importante labor de dinamización cultural en foros como as Redes Escarlata.
Os poemas de Hermo anuncian a desolación, a loucura da tensa paz, dos mercados dos arrabaldes nos que non hai consolo e todo se volve éxodo. E, porén, o Sur existe alén das prohibicións, das ocultacións, e debe aprenderse o camiño de regreso da visión dese mundo de cascallos de limo onde só o amor nos pode facer puros.
Faláronnos do Sur como dun lugar prohibido.
Dixéronnos:
‘Todo canto foi materia ou corpo hoxe é dogma.
E organízase contra
nós’.
Pregúntome que sensación me invadirá cando dea regresado por fin sen restos
Se haberá cinza que recorde
carne capaz de comprender
a altura deste
encontro.
Finalmente, ao abrir a plica do conxunto titulado Arno de Viveiro coñecemos a autoría de José Antonio Grela Martínez (Santiago, 1971), doutor en Filoloxía e profesor quen nos presentou un poemario de dez composicións escritas en metro e antecedidas de textos latinos de grandes autores clásicos a modo de introito sobre o que crear a glosa poemática. Son, por tanto, un exercicio de virtuosismo rítmico, arroupado por unha selección léxica culta e abondosas citas a persoeiros da mitoloxía grecolatina e outros, que conforman un mostrario ao que non se subtraen puntuais airexas humorísticas.
Máis pesados cos tabaos á xaneira,
ca pesca con miñocas no Leteo,
ca un relixioso óso fariseo,
foron os teus bicos de rateira.
As túas cinzas non terán sentido
e po serán, mais po envelenado,
de oncolóxico amor apetrarcado
entre varices e unto derretido.
Susurros de pega para ben durmir,
ronquidos arrincados do calleiro,
cheiros que xa se fartaron de fuxir.
Estimas de salitre e de ferreiro,
canizas que me obrigaron a sufrir,
foron as túas pernas en ranqueiro.
Debe, pois, parabenizarse aos tres gañadores, agradecer a alta participación e desexar ventura futura aos que desta volta non foron distinguidos e, sobre todo, aplaudir o esforzo que o Concello de Mondoñedo fai convocando este certame, que como abrocho noviño vai collendo a forza do seu terceiro ano para honrar a memoria do gran Manuel Leiras Pulpeiro, pois os premios (placa, diploma e 1.500, 600 e 300 euros respectivamente) entregaranse en acto público o sábado 15 de novembro. Alí estaremos, para celebrar a Poesía e saudar a Eduard Velasco, Gonzalo Hermo e José Antonio Grela Martínez, dende xa xunguidos á historia literaria mindoniense por medio dos seus versos.
[Para o amigo Miro Villar,
polo que el e eu sabemos]
aA poesía é o gran milagre do mundo, dicía Luís Pimentel. O mundo é un gran poema milagroso, digo eu. A palabra, as palabras son a arxila esencial que une vontades e acompaña os espíritos no fragor dos traballos e dos días.
Foi esa singular comuñón pola verba a que experimentaron os asistentes á VI Bienal Literaria en Compostela o 2 e 3 de outubro na Cidade da Cultura. O Gaiás santiagués deixouse habitar por animais literarios que quixeron celebrar o XXV Aniversario do Centro PEN Galicia, a entidade que organizou o encontro no que participaron poetas, narradores e outros axentes culturais tanto galegos coma foráneos nunha concelebración interxeracional onde as pontes literarias se transitaron amablemente.
E esa foi a unción pola palabra que fixo que tres astros do firmamento literario como son Nélida Piñón, Xosé Luís Méndez Ferrín e Manuel Rivas compartillasen unha mesa de clausura na que as complicidades revoaban arredor dos relatos orais e onde Piñón fixo boa a súa ascendencia cotobadense recoñecéndolle un papel decisivo na simbólica da súa escrita e Rivas pronunciou un máxico e entrañable discurso de recepción na academia dos afectos á súa amiga carioca. Da súa parte, Méndez Ferrín lembrou como o PEN internacional estivera ao seu carón cando en 1972 botou dous anos na cadea (Penal do Dueso) pola inquina franquista. Un triángulo de tanta altura literaria que, coma un imantador buraco negro da palabra, acabou por mergullarnos a todos os que vivimos o momento nun océano de luz e letras, unha reunión histórica que, quen sabe, talvez non sexa doado que se repita, pois ben poucas veces tres púlsares escintilan por xunto para iluminar a galaxia toda e espaventar tantas sombras da orfandade.
Velaí foi a inesquecible coda. Mais as xornadas comezaran xa o día anterior coa sesión de apertura e os discursos de benvida de Beatriz González Loroño, Directora-Xerente da Fundación Cidade da Cultura, María Ángeles Antón Vilasánchez, Concelleira de Cultura e Patrimonio en Compostela, Luís González Tosar, Presidente do Centro PEN Galicia e mais Xesús Vázquez Abad, Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Eles foron os primeiros en poder ver o magnífico traballo videográfico que, para ocasión, creou Xabier Castro Martínez, Director do PEN galego, unha peza na que se leva a cabo unha sintética historia en imaxes do que foi a andaina do noso PEN neste último cuarto de século e que podedes ver ao final deste post.
As sesións propiamente literarias comezaron a última hora da mañá do xoves 2 coa mesa redonda “Narradores xornalistas hoxe”, xuntanza que moderou Xesús Fraga na que interviñeron Camilo Franco, Santiago Jaureguizar, Luís Pousa e Juan Tallón, todos eles, en efecto, xornalistas e narradores, que, con posturas complementarias que abriron un fértil diálogo en contrapunto, debateron sobre a difícil e complexa maridaxe de periodismo e ficción, un matrimonio para algúns imposible e para outros inelutable.
Á tarde dese mesmo día un recital poético-musical deunos a oportunidade de oír na voz dos Xardín Desordenado (Marlene Rodrigues, Santiago Ferraguz e Isaac Garabatos) os versos de Díaz Castro, Novoneyra, Álvarez Blázquez, Blanco-Amor, Manuel María e Rosalía de Castro e tamén de escoitar os recitados dos novos valores da nosa lírica representados por Alba Cid, Berta Dávila, Gonzalo Hermo, Mario Regueira e Dores Tembras, entre os que oficiou como experimentado guieiro Román Raña, unha asemblea poética que arrequeceu coas palabras da profesora da Universidade de San Petersburgo Elena Zernova, quen non quixo faltar á cita e deixou para os que alí estaban a regalía de escoitar en ruso “Penélope” dando conta da tradución a este idioma de Nimbos. Do saber facer de todos puiden gozar en primeira liña, pois honreime presentándoos.
A primeira xornada da Bienal rematou coa intervención do poeta e ensaísta arxentino Roberto Alifano, quen nos convidou a revistar a “Borges e o xardín de conversas que se bifurcan” nunha animada conversa co seu presentador, Luís Alonso Girgado, na que repasaron os principais episodios da literatura non só de Borges, senón tamén Julio Cortázar, Adolfo Bioy Casares, Francisco Luís Bernárdez e moitos outros.
O segundo día comezou na sesión matutina coa mesa “25 Anos do PEN Galicia: Novelistas”, na que, moderados por Inma López Silva (tamén ela narradora), participaron Marilar Aleixandre, Alfredo Conde, Víctor F. Freixanes e Bieito Iglesias, que fixeron un balance dos pros e contras que viviu a prosa galega nos últimos tempos e onde se cuestionou a vitalidade da novela, os camiños do seu futuro e os pasos que nos trouxeron ata aquí.
Pola tarde, unha última mesa de “25 Anos do PEN Galicia: Poetas” proporcionounos a ocasión de escoitar a radiografía lírica destes lustros que realizaron o poeta e editor Miguel Anxo Fernán-Vello, a poeta e ensaísta María do Cebreiro e mais o poeta e libreiro Modesto Fraga. O tríade, magnificamente conducido polo profesor e crítico Luciano Rodríguez, abordou os avances e desacertos da nosa poesía recente dende ancos ben diversos: a taxonomía xeracional de discurso (meta)teórico de María do Cebreiro, a conxunción da visión do editor de Espiral Maior e creador que achegou Fernán-Vello e a praxe e vivencia como poeta deste tempo de Fraga.
O remate regalounos o amentado encontro con Piñón, Méndez Ferrín e Rivas, broche de ouro desta VI Bienal Literaria en Compostela na que conviviron poetas e narradores, xornalistas e estudosos, galegos por nacenza e por querenza, confrades de letras todos que durante dous días irmandaron o seu camiñar, enchoupándose do espírito PEN para lembrarnos, máis unha vez, que o milagre da vida é a poesía e existir sen a palabra é un vivir demediado. Por iso xuntanzas coma esta son tan necesarias en tempos prosaicos.
Souben dos primeiros versos de Celebración de Gonzalo Hermo cando o pasado mes de outubro algúns deles foron premiados no III Premio de Poesía Manuel Leiras Pulpeiro organizado polo concello de Mondoñedo. Foi un sinal de atención, unha chamada que me fixo estar alerta e permanecer expectante á aparición das restantes composicións que habían de completar, finalmente, o volume que logo veu luz da man de Apiario, selo coruñés comandado polas tamén poetas Antía Otero e Dores Tembrás, que inaugura con este título a súa colección Cera labrada.
Celebración é carne da linguaxe tanto coma idioma do corpo. Somos palabra, temos a verba para articular o real e a nosa propia corporeidade é un interrogante ontolóxico que cómpre definir respecto do acto de creación, tamén da esfera do espiritual.
Criticalia 