Ut pictura poiesis

Vella coma o mundo é a íntima relación que vencella Poesía e Pintura. Saben disto, e con fondura, o escritor Antonio García Teijeiro e mais o artista Xulio García Rivas, autores de Poesía cromática, a beleza feita edición que tira do prelo Belagua, un selo que conta por tesouros os libros que publica.

Poesía cromática ten na súa singular nacenza a razón da poderosa maxia que desprega: en catro tardes entre o verán do 2014 e a primavera do 2015 ambos os dous creadores encerráronse en andares contiguos dun mesmo edificio para pintar e escribir, inicialmente sen saber un o que o outro facía, logo creando o poema ou trazando imaxes no papel a partir do que o compañeiro suxería na súa pintura, no seu verso.

O resultado foi este libro que reúne unha corentena de poemas e outras tantas ilustracións nunha fantástica edición da que se tiraron apenas dous centos de exemplares numerados e asinados polos autores e que constitúe, a non dubidalo, unha peza de coleccionista.

Para aquel lector máis posuído polo espírito sommelier engadirei que o volume foi deseñado por Iolanda Cox, que os interiores contan con papel de alta gramaxe en cor óso e que o exterior ofrece un cartoné azulado de finísimo remate, pois foron coidados con moito meco tipografías e disposicións gráficas.

Alén do xa apuntado, o volume, suma reproducións a toda cor das ilustracións e os poemas manuscritos e conta cun excepcional prólogo da poeta Eva Veiga, unha marabilla de lucidez que ilumina as trabes mestras que sosteñen a arquitectura creativa de García Teijeiro e García Rivas.

Versos inzados de referencias musicais, imaxes que estouran en cores, poemas de lirismo esencializado, pinturas nas que a acuarela debuxa os soños, palabras para nomear o sentir, debuxos que esvaecen e proxectan os contornos, letras que son a crónica sinestésica da luz e a sombra. Todo amalgama neste libro que confirma os sinais de identidade das poéticas dos dous creadores, parella artística que ten colaborado xa en obras anteriores e que conxuga no diálogo e na implementación cruzada das súas creaturas o natural do seu espazo significante, que asenta na tradición horaciana do ut pictura poiesis.

Navegar por estas páxinas trae o recendo dos “remoles acendidos”, dos bancos interminables dun imaxinario “océano de bolboretas” e todas as “palabras que nacen/ e dormen nos muros”. Por descontado, tamén as “fendas de luz”, os puntos cegos e os abeiros esquivos, porque no mergullar do eu un procura os “lindeiros da memoria”, as “esencias do pasado” coas que establecer a “conta atrás/ do futuro”.

Presenzas, orfandades e devezos. Oráculo co que se guiar nos profundos. Híbrido plástico-lírico dos dous García que para contento dos ollos e das mentes se dá nesta Poesía cromática, arca das belezas coas que ver lendo e ler contemplando, unha alfaia coa que moito paga a pena facerse.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 17-9-2017]

Orixe da orixe

Leo Silencio percutido de Eva Veiga e abandónome a un estadio de emerxencia epifánico. Os seus versos son oráculos que erguen unha escada de luz escura, un óbolo que nos conduce a rexións de abismo conceptual nas que os derregos do intuído, o coñecido e o dicible esvaecen sen solución de continuidade.

A poética do silencio na que habita Veiga procede da procura da orixe, tamén do recoñecemento da perda, da asunción complexa do coñecemento da luz, da comprensión da orfandade e o limes da morte, da entrega ao regreso, da aprehensión do imparable paso do tempo, do acollerse na linguaxe como boia á que asirse no proceloso océano do inefable, do impronunciable.

O silencio é un magma, un limo mouro da raíz ao que a escrita conduce e do que a escrita procede. A poeta “en soidade desce/ a un vasto fondo/ toca algo inexplicable/ que doe e se resente”. Nese intre acontece a revelación: “e o límite veu ser o centro de toda escuridade/ de calquera vida (…) noutra luz aínda máis escura/ botamos a andar”. Todo o que ten sentido está “por debaixo das palabras/ no segredo” e non é a fermosa ninfa quen desaparece, senón o seu salvador Orfeo: “mais non é Eurídice quen se esvae/ coma nun soño/ é el/ quen desaparece de si mesmo”.

As palabras son vieiros para acceder ao ser. Son as “coisas vivas” das que falaba o Ferreira Gullar que cita Veiga, as mesmas que explican a sentenza de Gadamer que tamén comparece nestes versos: o ser que pode ser comprendido é linguaxe. Mais debemos recear das posibilidades da linguaxe, de que tras o “umbral de pel” e a través da “perfección dos túneles” se nos leve, finalmente, ao “bosque errático da luz”; hai que: “desconfiar do que as palabras acaban por dicir das imaxes que a memoria negocia co esquecemento da lóxica encargada de facer fiable o desexo”.

E, secasí, son o único camiño para regresar á orixe, que, en parte, é tamén a memoria do tempo párvulo: “(infancia, ese lugar). Estás aí./ Acaso aínda,/ para sempre, en min?/ Sol irradiándose./ Por que persistes así, luz,/ como se a dor/ non te presenciara?”. O presente é arredamento e hai que volver a esa “inocencia/ desatada/ de todos os principios”. Por iso a poeta proclama: “poño aquí/ o que non está”; isto é, os intersticios do continuum existente polas físgoas do cal se coa o coñecemento e a luz, o silencio poético e o inaudible de Eliade, o indicible de Rilke, o latexo do non manifestado de Valente, o poeta co que se abre este libro, tamén el, como a propia Veiga, mestre da condensación extrema da palabra.

O sentimento é a percusión do corazón, un órgano da razón que acompasa co ritmo da poesía, unha metáfora do ser en silencio que, co pensamento de Zambrano ao fondo, explica o aparente oxímoro do silencio percutido, do silencio matriz que todo o xera, o silencio do silencio, a “orixe da orixe”, o silencio que precisamos para que o balbordo do pensamento deixe adiviñar, sentir o ser verdadeiro.

Como en San Xoán da Cruz, é preciso ir ao descoñecido polo descoñecido, deixar que nos habite a fluencia do río, o sangue da orixe e comprender que a porta de acceso é o irrenunciable “Tacet”, os 4’33 de John Cage, o silencio que reine como unha condición para a palabra, un estado da mente no que ir reconciliándose cos “nomes que se afastan ―terra erma―”, como en Eliot, e abrazar a “ferida da beleza” diazcastriana.

Silencio percutido é “como ese algo/ indefinible que pasa”. Por iso o poemario remata dicíndonos: “deste fluír/ fican só espellos/ a vida continúa a súa viaxe”. Somos no tránsito, cara á escuridade da luz, mergullando na orixe de onde todo emerxe e a onde todo retorna, alén do alén, cidadáns do éxodo, para, con Blanchot, proclamar que ese estrañamento, o desterro do ser auténtico na cerna do silencio, existe para que, pola autoridade da experiencia, aprendamos a falar.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 15-1-2017]

Revelación do oráculo

A escrita de Eva Veiga nestes tres últimos lustros percorreu un camiño de depuración estilística e esencialización significante que revela os seus froitos no recente Soño e vértice, o poemario co que gañou o XVIII Premio de Poesía do Concello de Carral.

Neste libro a súa autora avanza ata a beira do abismo, perfura no límite mesmo do cantil, na derradeira fronteira tras da cal todo é incerto. A indagación metafísica sobre o real, sobre as manifestacións do existente e, polo mesmo, o cuestionamento do sentido último do ser é o gran tema destes versos.

Nos textos de Veiga transparentan os lindeiros da linguaxe, as devasas do dicible. A poeta sérvese da palabra como incansable vixía no asedio ao invisible, que é, por natureza, inefable. Mais esa ocultación, esa ausencia do que non podemos penetrar, o baleiro insondable ao que nos precipita, non fai senón alimentar a angustia da verba necesaria.

A cita de Maurice Blanchot coa que se abre o libro sitúanos no escenario no que acontece o tránsito vital: “nesta realización do visible no invisible que é a nosa tarefa, é a mesma tarefa de morrer que nos foi até aquí tan difícil de recoñecer”. Porque nós “apenas sentimos o roce/ do que se nos oculta”. Hai, por tanto, unha “consciencia dun escuro instinto” que nos leva a tentar traspasar o derrego do impronunciable, tensando a palabra para que sexa quen de acadar o inalcanzable: “hai en min a percepción/ de algo que a lingua elude”.

Ese recoñecemento dos límites da linguaxe, contrariamente ao que puidese parecer, centra a hermenéutica do oficio da poeta, consciente do seu papel: “Mais as palabras non poden dar conta/ do que invisibles levamos/ entre os brazos e a morte”. E, porén, na súa pugna, a escrita tenta “alterar o instante/ na súa inmolación/ tocar coa lingua o invisible canto/ afundindo o abismo”.

O cerco ao invisible determina os nosos pasos, os presentes, mais tamén a percepción do pasado, o sentido do futuro: “o que foi non está/ a súa ausencia envía emisarios”, que son a Memoria, por máis que nos resulte evidente que “mirar atrás é saberse cego” e que todo é inconstante, pois “nada é idéntico nin sequera a si mesmo/ agás ese instante no seu instante imposible”.

E velaquí outra trabe que sostén este edificio lírico: a vertixe do Tempo, unha fluencia imparable, auga dos días que nos arrastra: “segue o río/ o ditado das chuvias/ e vai o acanto/ anovándose contra/ a ruína/ agarda pois só en ti/ entre o eu e a espera”.

Nesa líquida existencia convén chegar á “concentración da raíz/ na súa sede desvestindo a auga/ que o esquece todo” e decatarse de que apenas se Amor resulta un piar sólido. Cara ao “ventre invisible” debe irse “no ventre da quentura, no intimísimo/ despregarse da tenrura”. Outra non hai, pois a cinza da auga ardida é moita e ben prezado, por escaso, a esperanza: “no ardor do seu colapso/ pero distante/ indiferente/ a quen a observa/ na súa éxtase/ a esperanza brilla/ sobre a escura carencia”.

Somos corpos que xamais se deteñen ante si mesmos, “miraxes dos espellos” e, xustamente no intersticio que comunica este mundo co outro lado do azougue, está a auténtica realidade, na “greta do espello”, na fenda que une e distancia a un tempo soño e morte, o “vértice de sombra”: “lene universo que só soñando/ chega a darse no espello”. Dito doutro modo: “soñar:/ a única distancia real coa morte”.

Ler Soño e vértice para a aprehensión do oráculo. Singrar as súas páxinas na revelación do transcendente. Símbolo, ser, palabra fecundante.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 5-6-2016]

Letras en ronsel

Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.

O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.

Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.

Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.

Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.

Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-1-2015]

Radiocrítica 8-9-2014

Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o luns día 8 de setembro en Ames Radio (107.2 FM, agora accesible on line aquí). Nesta ocasión falei con Juan Luis Silva sobre Os televisores estrábicos, de Ramón Vilar Landeira (I, 00:37),  Da natureza de escritores, artistas e vermes, de José María Durán Medraño (I, 6:36), A distancia do tambor, de Eva Veiga (II, 00:32) e Diario de Pichük. O longo longobio de Longobia, de Manel Cráneo (II, 6:55).

Audio I   Audio II