Néboa na boca

Hai tempo que sigo con atención o labor como comunicador de Ángel Suanzes, un dos nomes referenciais na crítica cinematográfica galega dos últimos anos. Coñecía dos seus ensaios neste eido e, sobre todo, da súa participación en encontros e festivais nos que a súa presenza é sempre celebrada. Mais do que non era sabedor é de que tamén aniña nel a querenza pola poesía, nin era consciente de que as imaxes e voces entre as que vive acotío se modulan para el en forma versal.

A constatación desta ollada poética da existencia vén da man de E se a memoria está na boca, o libro que agora publica en Urutau con fotografías de Clara Honorato Soto e palabras liminares da tamén poeta e narradora Iolanda Zúñiga.

E se a memoria está na boca é o relato en fotogramas estróficos do amor ausente. Preto dunha trintena de composicións nas que o desamor fai presa da ánima e o vórtice que no peito deixa a falta do ser querido se volve un buraco negro insondable.

A arquitectura desta odisea amorosa é sinuosa e traza unha espiral de evocacións dos luminosos días xa idos que vai e vén nunha maré de entullos anímicos, de intimidade vulnerada e tenrura eviscerada na que todo se volve asunción da luz esmorecida. Deste xeito, a memoria do corpo da amante convértese nunha “caverna fría” e a desesperanza do poeta é unha paisaxe de devastación, “enferruxados os gonzos/ sen azos para mudar o mecanismo”. A fractura que o desamor trae consigo deixa un ronsel irónico: “veño da ironía do meu/ erro/ feito nada,/ dito torpemente,/ á miña cita co rídiculo”; e a sensación de baleiro resulta insoportable: “a inercia das metades,/ o reverso do nó,/ a autoexposición ao frío…/ Quen carga coa presión da falta de peso?”.

Así as cousas, apenas se queda lembrar as loairas dos momentos felices, eses nos que a vida regalaba  un “espello de simetría espida”, unha raiola coa “memoria de persianas a medias/ e sushi con présas”, os tempos do non-tempo, nos que prestaba brindar “polo aínda”.

Toda esta batería emocional dispara en fotogramas, poemas-secuencia que constitúen un particular documento fílmico-lírico, unha sorte de flashes versais que van deluvando a película dun amor esvaecente dende a “Carta de axuste” coa que se abre o libro ata o poema final, ese “Tender” que cómpre descodificar á galega e á inglesa: tecer da arañeira dos afectos que procura a volta do amor e tamén tenrura docísima, dondura sen límites para que abrollen nas xemas dos dedos os afectos doutrora.

Os versos curtos e discursivos, as imaxes vívidas e experienciais crean no poema unha singular aliaxe coas caudas líricas, dispostas nun entrecomiñado e sangradas na páxina, recollendo sentenzas das mensaxes que a parella deixou aboiando no ar, dinamitando as pontes de continuidade do seu amor, metralla para o corazón, letal de necesidade.

E se a memoria está na boca garda aínda outra alfaia no seu interior: as fabulosas instantáneas de Clara Honorato Soto, imaxes de néboa envolvente, desenfoques e xogos de planos que len visualmente as lañas melancólicas do poema, eternizándoo na fugacidade do obturador, disparo de cámara a atrapar evanescencias no ar.

Inmellorable estrea poética a de Ángel Suanzes neste E se a memoria está na boca, laio pola ruína do amor vencido, “xemido inútil de agarrar,/ o que vai fuxir/ co teu corpo”, tamén “evolución en bucle/ dun flash/ hipnótico,/ invisible,/ depurado”; isto é “néboa na boca/ entrada da saída”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 9-8-2020]

O murmurio metafísico do devir

Estamos nunha semana abondo singular, na que o sentimento que nos vincula aos seres que marcharon se fai máis patente ca nunca. Son estes, xa que logo, días para reflexionar sobre o sentido da existencia, da transcendencia, do fluír imparable do humano.

Precisamente por todo isto quero agora convidar á lectura de O sentido do infinito, o poemario de Manuel Miragaia que publica Urutau, un tratado versal que é, a un tempo, filosofía poética e poesía filosófica ou, se se quer, poesofía ontolóxica e radical.

Miragaia estreouse como poeta en 1981 coa aparición de Xénese e apocalipse e hai apenas un par de anos deu á luz Galeguia. Regresa agora á actualidade literaria con O sentido do infinito, que recolle, revisitados, os materiais poéticos do seu primeiro libro coa engádega dun monllo de novos textos que dialogan, complementan e implementan as liñas de forza xa firmemente tracexadas na poética inicial do autor.

Como o propio Miragaia aclara no longo “Prefácio” que dispón á obra, este libro nace da “angustia do ser humano perante a morte”. É, por tanto, unha resposta poesófica —concordante, en non pequena medida, coa escrita esperanzada e celebrativa de Jodorowsky— a esta anguria existencial, un trenzado que deposita o sentido da nosa existencia na comprensión de que somos vida e morte e que esta última nos renova na transcendencia, pois é formando parte do conxunto global e infinito da especie humana e de todos os seres vivos onde adquire plenitude e se completa o noso ser, supraindividual por esencia, constitutiva e definitoriamente fundido coa “outridade”, cos outros nos que somos e nos son.

É esta, por tanto, unha poética optimista, que asume a morte como un tránsito de eterno retorno e asenta a súa filosofía nun panteísmo cósmico de particular selo que recolle pensamentos converxentes con Heráclito, Pitágoras, Lao Zi, Platón, Ovidio, Montaigne, Giordano Bruno, Baruch Spinoza, Einstein, Cernuda, Neruda ou Milosz.

Consistentemente simbólica, de forte alento narrativo e enunciación metafísica, a escrita de Miragaia venos como “pássaros serôdios” que “não podiam mais com o seu voo”, xa “prontos a derrubarem-se e afundarem-se/ no oceano imenso da eternidade”; tamén como “árvores,/ penitentes…/ ao avançarem por aquele caminho pedregoso/ de fim progressivamente mais próximo”; inclusive “plantas dos campos circundantes…/ na terra, voraz de terra”. É así como o Tempo se comprende heracliteanamente: “a antes infantil água do rio,/ que passava clara e contente…/ via-se agora como o luar,/ como o sensível rosto das suas ondas/ grisalho/ suja e calada de velha”. Porque o comboio da vida é imparable: “os factos da existência/ nos vagões de um trem expresso/ levado pela potente locomotiva do tempo,/ que como sempre não parava/ em nenhuma estação”. E non debemos esquecer que somos apenas un elo da cadea do grande río da especie: “orgiásticos cometas glaciais/ fecundando/ com organismos/ o óvulo da Terra/ na noite da existência”, onde “depois daqueles factos escuros/ apareceu e desenvolveu-se/ um rio de gerações,/ descendo para o mar,/ com tantos sonhos na suas águas!”. E velaí a afirmación da esperanza: “o ser humano/ continuará com o seu caminho…/ ainda se contem/ os seus hipotéticos avanços,/ apocalíptico,/ reprodutivo do seu estancamento,/ ele e a sua sociedade,/ a padecer na sua andança sem fim/ por impraticáveis lameiros”. Así ata a aprendizaxe final: “A alma finita sobrevivia sempre/ como parte da alma infinita,/ e no sentimento e na saudade dos outros./ E pela infinitude espacial e temporal,/ pela energia do eterno retorno,/ voltariam os seres mais queridos/ a fazerem-se presentes./ Tudo ficava envolto/ pela emocionante música/ do silêncio total/ da alteridade infinita”.

Vida, morte, dor, alegría, amor, dúbidas, (in)finitude, transcendencia, plenitude, empatía comparecen neste O sentido do infinito de Manuel Miragaia, que se ergue como un “murmúrio metafísico do devir/ expressado em versos pelo poeta”; dito doutro xeito, “estremunhados fragmentos poéticos onde a vida pulsa num devir ontológico que assombra e desassombra quem procura a luz” (Amadeu Baptista); tamén “um exercício íntimo que nos leva à última fronteira e nos obriga a olhar a morte” (João Morgado); “a arte de vivir sem amarras” (Reynaldo Bessa); a poesía como “un escudo incandescente carregado de futuro, uma espécie de regresso a casa, a esse olhar (re)inaugural, o Verbo” (João Rasteiro); igualmente “a transcendência como ideia do infinito… traduzir para além das palavras toda a nudez sem máscaras do infinito” (Roseli Arruda); en fin, “uma interessante proposta que se nutre da reflexão, lúcida e serena, para acabar sugerindo a dissolução do eu individual na outridade” (Xulio López Valcárcel).

E si, a poesía, como quería Milosz, pode salvar o ser humano e a escrita de Manuel Miragaia é a proba.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 3-11-2019]

Dentro de si

Coa voz aveludada de Turma Caipira botan a andar os versos de Cristina Corral Soilán en Ficar, o seu novo libro que publica Urutau, unha das editoras de poesía que con máis pulo e talento ten chegado á nosa escena literaria nos últimos tempos da man de Tiago Fabris Rendelli e Wladimir Vaz.

Ficar é un poemario nimbado pola melancolía. Unha sorte de néboa nostálxica envolve as súas páxinas, como se unha dor antiga supurase unha cinza mesta que emborralla o presente.

A ausencia, as ausencias. A memoria da familia e do lugar. A casa orfa. O exemplo heroico das avoas. A rebelión das lobas. A caída dos monstros. Os días exhaustos, rebordantes de nada. As viaxeiras que viñeron para se ir. A lembranza do fume. O devezo da mareira. Ecos, sombras, espectros sen fin.

Todo o anterior comparece nestes poemas de Corral Soilán que son, a un tempo, memoria persoal e colectiva, berro de afirmación feminista e estirpe dun rural que atrás quedou pero que non se esquece, que fica para sempre dentro de si.

Cosido nas composicións vai o recordo da “manteiga doce/ das galletas dos venres”, pero tamén do “leito de toxos verdes”, das “lembranzas mornas/ do que foi un tempo feliz” e dos “campos baleiros/ e un cabazo orfo,/ sen luz,/ no que só dá voltas o aire”. Un urro de esgazamento interior, unha “viaxe errática da noite” e as ventás da casa tapiadas onde “o aire faltaba dentro”. Mais mal ningún é eterno e, á fin, “o merlo cantou ao amencer,/ e a cor de alivio/ camiñou entre a xente da aldea” para rematar con todo o loito.

Especialmente intensas resultan as homenaxes que a autora dedica a súa avoa Herminia en “Capas” e súa outra avoa María en “De trapos”. Ambas as dúas representan a matria de nós, o telurismo encarnado en muller que sobreviviu á fame, á soidade, ao medo e á guerra para soster a semente da esperanza na neta, nas xeracións que virían, no porvir da luz futura.

Tamén si, é de salientar a refactura lírica que revira o relato clásico no poema cabezaleiro, “De noite”, traéndonos unha Carapuchiña Vermella que camiña cos lobos e se afirma en si mesma, no seu apoderamento que ha de abrir todos “os caixóns do tempo/ eses que están feitos de luz”, eses nos que se garda o espírito vibrátil dos días.

A vintena de poemas breves dos que se compón Ficar ten o seu natural contrapunto na composición “O monstro”, que anuncia o remate do libro no seu “Epílogo”. “O monstro” é un longo e impactante poema narrativo que nos mergulla no negror do corazón humano, na súa iniquidade sen límite e a fondura da súa traizón. Verso desesperanzado de final xusticeiro e terrible, roxar de vinganza que violenta e extermina.

O dicir traballado con fina gubia de Corral Soilán alcanza temperada cerna no baile das imaxes, sempre evocadoras, engastadas en períodos gráciles que se debuxan en liñas versais de transición admirablemente trenzada, cun harmónico de fondo que nunca deixa de dar o ton do poema, a súa música reverberante de plenitude sonora.

Para o lectorado máis esixente Ficar engade outra agradable sorpresa: un escolleito prólogo de Saturnino Valladares, tamén el poeta, alén de excelente investigador e analista literario. No seu valioso “A lucidez da distancia” Valladares ofrece non poucas claves de lectura para navegar polo océano de vida e memoria que é o poemario de Cristina Corral Soilán, a quen moito paga a pena acompañar nas planas deste precioso libro, editado con inmellorable oficio polos responsables de Urutau.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 9-6-2019]