Había unha vez…

A xa moi longa traxectoria autorial de Ramón Caride Ogando —poesía, novela, relato, ensaio, xornalismo— segue a medrar. A última engádega é o conto O castelo do asombro, editado por Tambre  na súa ben coñecida colección Ala Delta, serie azul, isto é, para rapazas e rapaces de oito anos en diante.

Caride Ogando recupera nesta historia o contar dos mellores fistores, o dicir do noso saber de tradición oral, tan afecto el ás narracións nas que, como nesta, enguedellan os sucesos como rabos de cereixa.

Neste sentido, O castelo do asombro —que se acompaña das sempre suxestivas imaxes de Dani Padrón— é nunha lograda compilación de relatos populares que se engastan nunha trama principal que avanza en meandros, desenvolvendo unha tipoloxía de fórmulas, personaxes e solucións narrativas ben coñecidas polos contadores de sempre: xemelgos que se intercambian, seres terroríficos que habitan castelos encantados aos que cómpre vencer, espelidos cegos que a todos enganan, embornais máxicos cal lámpadas marabillosas, príncipes secuestrados que pasan por escravos, labregas de intelixencia sen par que se fan pasar por valentes cabaleiros e anagnórises mil, un festival de arquetipos que faría as delicias de Propp e que funcionou, funciona e funcionará porque enraíza na cerna mesma do noso imaxinario social no que sempre nos vemos recoñecidos.

O oficio, a graza no contar de Caride Ogando fan o resto: unha narración de costura impecable, que tece unha malla de microhistorias que se suceden con ritmo áxil e precisión de mecano imaxinativo.

Ben recomendable este O castelo do asombro, unha fiestra a través da que regresar á maxia dos bos contos de sempre, eses nos que a palabra ‘imposible’ é perfectamente descoñecida.

Epistolario terrorífico

Cartas ao director é a novela epistolar coa que Rafael Laso Lorenzo, limego practicante, se interna nos eidos da nosa máis recente narrativa de terror. Escrita a modo dunha longa confesión que o narrador protagonista fai ao seu narratario —un director de xornal ao que envía trinta misivas anunciándolle o perigo de morte no que vive—, o relato recorre a algúns coñecidos elementos de xénero para tecer a trama: presenzas demoníacas, números maléficos, maldicións e espectros ou o estraño destino que pende sobre determinados lugares que se consideran portas de conexión co Alén.

Poida que esta novela en trinta e unha entregas de Laso Lorenzo (partición esta que, no concurso da narrativa galega última, semella ter moito éxito) non sexa o seu mellor título, que o ritmo lento e un algo reiterativo de certas pasaxes ou a pouco verosímil linguaxe coa que decora a súa escrita epistolar o protagonista resulte non crible para a publicación real na prensa que se declara, pero hai que recoñecerlle ao autor a capacidade para entreter cun relato de atmosfera inquietante, que nos vai conducindo, sinuosamente, ata un climático final que estoura coa contundencia da pirotecnia do mellor satanismo de subxénero.

Publicada na xa veterana colección Cataventos da Editorial Tambre, Cartas ao director ha ser unha interesante escusa para regresar, unha vez máis, ao decote estimulante mundo das historias demoníacas e de ultratumba, medo literario en cantidades industriais para esconxurar outros terrores que nos asexan.

Das casas

Paula Carballeira acaba de publicar Casas, libro singular tanto pola concepción e temática coma polo enfoque no tratamento destas.

Integrado na moi coñecida colección Ala Delta (Tambre-Edelvives), Casas repasa en vinte e un capítulos outros tantos tipos de vivendas nas que os seres humanos ou os animais moran. Faino, amais, alternando o relato en prosa co poema narrativo, nunha complementariedade que engade un agradecido plus estilístico a un discurso sempre imaxinativo, benhumorado e non por iso exento de comprometida crítica para con sensibles cuestións sociais que aparecen sutilmente tratadas como pano de fondo.

Desfilan, así, pola obra as casas de palla, as casas niño dos paxaros, a casa ás costas do caracol, a casa allea do cuco, a casa haima, a casa iglú, a casa de bonecas ou a casa barco, entre outras. Fantásticas vivendas que cobran vida, en atractivo trazo, mercé ao ollo que todo o aprehende da ilustradora pontevedresa Minia Regos.

Este artificio —moi na liña do mestre Rodari— sérvelle a Carballeira para percorrer diversas filosofías vitais e contrapostas praxes tanto individuais coma grupais. O resultado son estas divertidas, amenas e xenuínas Casas de Paula Carballeira, que farán as delicias d@s cativ@s e d@s que xa non somos tan pequen@s. Atrévanse a abrir a porta desta casa de papel e traspasen o lintel do lar que xenerosamente hospicia para nós a escritora ferrolá.

Andeis letrados

O caso de Susana Lamela (Ponteareas, 1975) é curioso por canto ten chegado ao mundo da narrativa infantil desde un ámbito lindeiro e, por veces, case nas antípodas. E é que dela pode dicirse, con propiedade, iso de que antes de freira foi cociñeira, pois non foron poucos os anos que estivo á fronte da división editora de Tambre, a filial galega de Edelvives, selo no que agora aparece publicado Andeis baleiros, o seu segundo texto narrativo tras Soños de andel, a obra coa que se estreou, na mesma casa e na mesma serie Ala Delta, hai tres anos.

Andeis baleiros aliméntase do mesmo territorio imaxinativo no que enraizara a súa anterior entrega: protagonismo infantil e marabilloso didáctico nunha trama na que os propios libros, as bibliotecas e o exercicio da lectura fían unha rede de relacións sorprendentes e moi entretidas.

Dun xeito ameno e aparentemente inxel, Lamela convida @s pequech@s a pensar na vida dos libros como compañeiros de viaxe, como fieis amigos que van a carón noso percorrendo as diferentes estacións vitais e ensinándonos, en todo momento, leccións impagables.

Por descontado, os valores da cohesión familiar ou a integración ecolóxica teñen tamén aquí o seu lugar, axudando a conformar un fresco polícromo onde cada cor ten importancia de seu.

A mesma, por certo, que teñen as fermosas ilustracións que María Lires fixo para este volume, cheo de luz e colorido, de espazos envolventes en cada páxina, de debuxos que enmarcan con sutileza o relato e aloumiñan os parágrafos con espirais de imaxes suxestivas que fan deste Andeis baleiros un regalo para a vista.

Máis que feliz, por tanto, a colaboración de Susana Lamela e María Lires neste libro, invitación ideal para que @s máis nov@s vaian deixándose engadar pola maxia irresistible que o universo libro segue exercendo entre amantes da palabra.

Literatura de cara e cruz

Conscientes da importancia de divulgar entre o público menos familiarizado a obra dos nosos clásicos, a editorial Tambre lanzou ao mercado recentemente unha nova colección, Ardentía, a través da cal se proporcionan a este lectorado antoloxías poéticas dalgunhas das voces máis relevantes das nosas letras.

Con tal fin, os escollidos para abrir a serie foron Rosalía de Castro (poeta galega universal por antonomasia e figura fundacional da nosa literatura moderna) e mais Celso Emilio Ferreiro (un dos líricos máis destacados da segunda metade do pasado século do que este ano conmemoramos o centenario do nacemento).

A estrutura da colección repítese en ambos os dous volumes e, é de presumir, será a mesma para vindeiras entregas: unha breve introdución biobibliográfica xeral seguida dunha escolma de medio cento de textos aproximadamente clasificados en apartados temáticos aos que anteceden unhas sucintas liñas explicativas.

Paralelamente a este labor de selección e presentación levado a cabo polos antólogos dos diferentes libros, un ilustrador foi traducindo a imaxes algunhas das ideas forza dos poemas, creando así un produto visotextual de grande atractivo polo seu deseño e pola alta calidade dos materiais empregados, nos que nos se escatimou nin coa encadernación cartoné nin coa profusión de ilustracións interiores a páxina enteira e mesmo a dobre páxina.

Recoñecido, pois, tanto o oportuno da aparición dunha colección destas características coma o coidado posto na súa execución —pola que debe felicitarse a Tambre—, non podo deixar de advertir que o resultado foi desigual nunha selecta respecto da outra, pois mentres a antoloxía na que se recollen as composicións de Ferreiro se amosa como un traballo plausible, a escolma das poesías de Rosalía é, ao meu ver, mellorable.

Así as cousas, namentres Gonzalo Navaza realiza en Dun tempo e dunha terra un excelente traballo de síntese introdutoria xeral ao que se suman unhas moi orientadoras indicacións precapitulares, pola contra, o labor de Elsa Baluja na presentación inicial, nas nótulas capitulares e nas anotacións a pé de páxina dos poemas de Miña casiña, meu lar é máis discutible.

E é opinable porque en diferentes ocasións ao longo do libro Baluja insiste en ponderar a valía e proxección de Rosalía dende a o recoñecemento que dela fan figuras castelás como Juan Ramón Jiménez, Antonio Machado ou Luis Cernuda, coma se a obra de Rosalía non puidese chegar a ter solidez sen pasar o visado desta canonización sistemicamente excéntrica, na que semella imprescindible a consideración positiva dos autores do campo literario castelán e na que nunca se alude a análises ou xuízos de ningún estudoso ou investigador da literatura á que pertencen os versos antologados para calibrar, internamente contextualizados, os méritos intrínsecos da lírica rosaliá.

Mais, alén desta cuestión de perspectiva, o traballo de Baluja presenta aínda outros aspectos se cadra aínda máis criticables, entre eles certo tipo de aseveracións e, sobre todo, a errática e incoherente selección de notas a rodapé. Chama a atención, por exemplo, a inxenuidade de expresións como: “Cando paseamos, todos pensamos nas nosas cousas. Por veces estamos alegres; por veces tristes” (p. 25). E tampouco semellan moi atinados asertos como o que segue: “Os poetas románticos eran vagabundos solitarios que ían polos camiños, ás veces sen rumbo” (p. 25). Deixareino aquí.

Iso si, alguén terá que explicar aos potenciais compradores deste libro por que nun mesmo poema a metátese ‘truba’ precisa anotarse a pé de páxina, pero outras formas afectadas por idéntico fenómeno fónico (poño por caso, ‘crube’ ou ‘descrube’ ou ‘crobe’) non necesitan aclaración; por que hai que indicar a rodapé o significado de ‘zoncho’ desconfiando de que non se coñeza e, porén, uns versos máis abaixo darase por feito que si se saberá o que son os ‘boliños do pote’ ou a ‘proia’; por que ‘medrano’ (común ‘medraron’) leva nota e ‘fono’ (común ‘foron’) non; por que, en fin, o seseo de ‘sintas’ hai que advertilo e, no mesmo poema, isto óbviase con ‘dosuras’, ‘vos’, ‘sensilla’, ‘silensioso’, ‘dansas’, ‘desir’, ‘lus’, ‘espasos’… Tamén aquí pararei.

En resumo: cómpre congratularse pola publicación de Dun tempo e dunha terra, escolma de versos de Celso Emilio Ferreiro felizmente editada por Gonzalo Navaza e ilustrada por David Pintor, así como saudar tamén positivamente o traballo de Jacobo Muñiz nos collages cos que iluminou os versos de Rosalía en Miña casiña, meu lar para esta colección Ardentía, á que hai que dar a benvida e desexarlle longa existencia no seo da sempre meritoria Editorial Tambre.

[Publicado no xornal dixital Galicia Confidencial, 8-8-2012]