Tenros soños

Petaron á porta da casa dúas ben xeitosas obras de poesía infantil e, como Cunqueiro á rula, saudeinas dicíndolles: “pasen, miñas señoras”. E é o caso que elas viñan moi postas, amosando xa dende as cubertas títulos de atractivo: Soños de nenos (Edicións Embora) e mais Versos e bolboretas (Edicións Fervenza). Vestíranse para a ocasión coas mellores galas, inzadas de ilustracións que engadaban os ollos e un andar de prelo fino que moito prestaba aloumiñar nas mans.

¿E el como resistir? Boteime a ler a Mónica Inés Varela Gestoso.

O que descubrín pronto foi unha poética lizgaira, sensorialista, chea de resonancias musicais e moi plástica nas imaxes e eufonías. Un ir verso a verso ganduxando as palabras coma quen prende contas a un sutil fío dourado.

A poesía de Varela Gestoso dinos dos soños das nenas e nenos, convida a que lean, que gocen da natureza, das estacións, dos xogos, do baile e, xaora, do mar, da súa beleza, a súa inmensidade, o seu misterio. Son, estes, poemas nos que o amor entre nais, pais e fillas e fillos agurgulla en cada recanto, onde todo o sobrevoan as miradas garimosas, as bolboretas delicadas, os bicos afectuosos, os silencios reveladores.

Na escrita desta arousá de nacenza e estradense de adopción as olladas falan sen palabras, os pensamentos florean e as gaivotas acompasan os latexos. Unha aura de tenrura estende o seu velo dondo sobre os seres e o vitalismo e o amor gobérnano todo.

Mais se hai un selo propio nesta poética ese é, a non dubidalo, a súa musicalidade, o cadoiro de asonancias en versos ora curtos ora longos, tradeados de paralelismos cruzados, de anáforas e sintagmas encadeados que procuran ás estrofas unha sonoridade ben característica, que pide abrirse camiño en alta voz.

Abondaría tal arquitectura harmónica e a positiva luz destes poemas para que as propostas da autora fosen máis que recomendables. Pero aínda debe sumarse outro reclamo non pequeno: as fantásticas ilustracións que acompañan ambos os dous volumes. No caso de Soños de nenos da man de María Brenn, delgado trazo de perfecta definición, mesturando bases fotográficas e debuxos tratados por ordenador con asombrosa limpidez. Tamén si, o festival de imaxes que achegan a Versos e bolboretas Alba Lugo, Amalia López Brea ‘Luchi’, Anabel Montouto, Diego Porto, Francisco Alén ‘Picho’, Iago Castro, Juan Liñares, Manuel Fragoso, Marcela Santorun, María Armada e Ramiro Cimadevila, estilos diversos e complementarios, que se serven tanto da acuarela coma das ceras ou témperas, nunha explosión de cor que envolve de lirismo plástico os textos.

E non esquezan tampouco deixarse guiar polos acaídos prologuistas destas obras, que deseñan o marco necesario para comprender e degustar con fruición as súas páxinas. Xosé Luna en Versos e bolboretas e Luís Reimóndez en Soños de nenos dan coa clave interpretativa da corda do corazón na que vibran as poesías, transmitindo nos seus comentarios toda a vida que leva dentro esta escrita, os tenros soños que espella.

A poesía infantil galega está de en hora boa. Non só polo seu brillante presente —velaí, poño por caso, o recente Premio Nacional a Antonio García Teixeiro por Poemar o mar, libro, por certo, que no seu día tamén comentei nestas páxinas—, senón pola confirmación de voces moi prometedoras que agora nacen, como esta de Mónica Inés Varela Gestoso, quen se descobre con estes dous interesantes poemarios e que, de seguro, continuará dándonos alegrías.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 29-10-2017]

O mar de Antonio García Teijeiro

A poesía infantil é un xénero que vai devagar gañando solidez e cultivo entre nós. Nos últimos tempos descubríronse novas voces que se foron sumando a outras máis veteranas ás que cómpre recoñecerlles o maxisterio que concede o oficio de anos e mais o mérito de quen tivo que abrir camiño onde antes ben pouco había. Entre estes destaca o nome de Antonio García Teijeiro, un autor que publicou nos meses pasados unha triloxía poética sobre a que quero determe.

En la cuna del mar (Creotz, 2015), Palabras do mar (Embora, 2015) e Poemar o mar (Xerais, 2016) son os tres títulos nos que García Teijeiro compendia a súa talasopoética. Concibidos como unha creación unitaria, estas obras converxen nunha mesma idea rectora, que ten no universo mariño o seu tema central e principal leitmotiv.

A fauna e flora que habita os mares, os seres máxicos que os poboan, as idas e vindas das marés e os límites das mallantes, a relación con outras realidades da natureza como a lúa, o sol, o horizonte ou a beiramar aparecen unha e outra vez nestes poemas de García Teijeiro, sonoros onde os haxa, ideais para a doada recitación en alta voz, para compartir comunalmente ou no solaz privado, sempre coa música apegada á palabra, coa dicción impecable do ritmo que aveluda os períodos.

Nestes textos o mar é ollado dende o tren que asubía pé do paseo marítimo, dende os abismos peláxicos nos que se perden as chaves que é preciso procurar, dende o escintilar de Lourenzo bicando os golfiños de luz, nas angueiras de don Tiburón e as sereas poetas, de Selene e os seus beixos en abalo e devalo, dos areais nos que fican aboiando millenta soños, dos cantís, furnas e penedías que serven de colo ao mar bravo, dos barquiños de papel de infantís aventuras, das trenzas salgadas de Rapuntzel, da aposta ecolóxica a prol do coidado dun mar ferido, dos capitáns de andoriñas e ventos venturosos, en fin, do mar sempre aberto a un futuro de ilusións.

Todo este mundo gurgullante, lírica arañeira de escumas mareiras, técese en arquitecturas que espremen a retórica e inzan de antapódeses, anáforas, antíteses, conxuntos semellantes, correlacións, emparellamentos, correspondencias, enumeracións, similicadencias, epanadiploses, epímones, calembures, quiasmos e outros xogos de palabras que fan das composicións un auténtico festival estético, onde non faltan os limericks, as coplas, cantigas de berce, haikai e poemas enumerativos, todos alternando nunha sucesión de harmonías asonantes, que deitan ao oído a música dos versos.

As homenaxes a Alberti, Neruda ou Juan Ramón Jiménez comparten protagonismo cos ecos de Cabanillas, Manuel Antonio ou Bernardino Graña. E o recoñecemento aos actuais Juan Carlos Martín Ramos ou Juan Kruz Igerabide non fala senón da pulsión transversal e cosmopolita das lecturas que agochan estes poemas.

Non vos perdades En la cuna del mar (Creotz, 2015), Palabras do mar (Embora, 2015) e Poemar o mar (Xerais, 2016), tres significativos textos na destacada traxectoria de García Teijeiro. Neles descubriredes que, cando vai chover, o mar garda os paraugas e bica a area e que os mariñeiros perderon o sorriso que ficou nas redes mudas, pois o océano é quen de se meter no peto dunha noite chea de estrelas e ficar quedo e silandeiro, anainando os piñeiros da ribeira ou gabeando pola escada do vento vendo tremer os peixes.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 29-5-2016]

O caso Alonso

Fran Alonso é un rastrexador literario, un sabuxo capaz de uliscar a centos de metros un bo libro. Leva anos demostrándoo como editor en Xerais, selo que moito debe aos seus bos oficios como catador e compostor textual.

Ende ben, este vigués do 63 é tamén un narrador de notable traxectoria, poeta acreditado, fino ensaísta e ben valorado autor infantoxuvenil, o que o converte nun todoterreo literario que merece firme estimanza.

Non é fácil, non, ser quen de xulgar con acuidade as obras dos demais e logo ser capaz de escribir as propias con solvencia. Hai xente no país que, por máis que o intenta, non sabe facer nin unha cousa nin a outra, por iso o caso Alonso é tan de aplaudir.

Confirmo esta opinión tras a lectura dos espléndidos Contos nerviosos, relatos que publican as ferrolás Edicións Embora baixo o guieiro do solícito Miguel Toval.

Catro historias diversas e a un tempo converxentes. Cuarteto de narracións nas que a fabulación suprarreal e a ollada reflexiva anoan para nos regalar tramas onde palpita o simbólico e o fantástico revelador, nas que a aparente simplicidade dos aconteceres encerra, de fondo, un arsenal de suxestivos pensamentos sobre relevantes cuestións a propósito do eu e dos outros.

“O caso Amelio” preséntanos un rapaz que padece de misofonía; isto é, un mozo hipersensible a toda clase de ruídos, que terá que enfrontarse a unha terapia de choque para salvar o seu trastorno. O resultado, lonxe de ser ideal, conducirao a unha nova problemática: a sedatefobia ou terror ao silencio, o outro extremo da balanza. Entre unha e outra situación ou, máis ben, o feito de que o tentar escapar dunha leve á outra, fálanos claro sobre a enfermiza necesidade que moitas veces sentimos de arredarnos de algo coidando que así melloraremos, cando o único que facemos é disfrazar con novas roupaxes o problema e, en ocasións, mesmo complicalo ou agravalo. Neste sentido, un modelo ao que Alonso homenaxea sería O laboratorio do doutor Nogueira, do maxistral Agustín Fernández Paz, recentemente ido.

A segunda das historias, “Sabemos quen es”, ten un claro pouso pirandelliano, unamuniano, pois o xogo metaliterario do personaxe que se revela sitúanos ante unha trama que cómpre ler en clave antidirixista e libertaria e que tamén aposta pola amizade e a solidariedade como vías óptimas para a superación dos problemas. Polo camiño vai agromando tamén a crítica a situacións e actitudes sociais que constrinxen o individuo, así como unha visibilización das desigualdades de clase e outras cuestións éticas de alcance.

“Café tropical” mergúllanos nos eidos do marabilloso ao propor unha máquina que, tal lámpada de Aladino, é capaz de modificar a realidade ao antollo de quen a manexa. A través deste sinxelo recurso narrativo, técese toda unha alegoría sobre o irreflexivo e irracional das decisións humanas, verbo da necesaria convivencia colectiva e incluso a propósito das amezas antiecolóxicas que padecemos. Un conto, por tanto, onde se fai bo aquilo de que ás veces cómpre cambialo todo para que nada mude e o futuro esperanzado se abra paso.

Finalmente, “O meu aniversario” é un relato que participa por igual dos estereotipos da raíña malvada de Carroll e do aborrecible señor Scrooge de Dickens para tracexar o retrato dunha nena despótica que, durante o seu aniversario, se comporta como a maior das tiranas e decide amargar a festa a todos practicando indicibles maldades. Por remate, a xustiza poética fai que a protagonista pague as súas iniquidades, o que achega a esta historia un plus sapiencial na transmisión dunha ensinanza ao xeito de moderno exemplum.

Proveitosa lectura, pois, a dos Contos nerviosos de Fran Alonso, nos que o horaciano prodesse et delectare se dá abondosamente, ao que axudan non pouco as vistosas ilustracións de Dani Padrón, un reclamo visual estimable para un libro de valía.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 17-7-2016]

A igualdade sempre conta

Hai iniciativas literarias que, alén do valor intrínseco dos textos, merecen publicitarse polo que achegan de positivo á sociedade do tempo que os ve agromar. É este o caso da loable colección A Igualdade Conta, das ferroláns Edicións Embora, que ten xa no mercado media ducia de interesantes títulos nos que a educación en valores casa, idealmente, coa amenidade nas historias e a orixinalidade nas ilustracións.

Ven luz agora tres novas entregas da serie, nas que a pegada integradora, antidiscriminatoria e socializadora se fai evidente da man dos relatos de Cristina Justo e Paloma Rodríguez e as imaxes de Špela Trobec.

En Iriña bailarina o tema central non é outro que o da igualdade xenérica e a loita contra a distinción nos oficios e dedicacións (noutras palabras: o sexismo laboral e os roles preasignados). A través das reflexións dunha bailarina de caixa de música que decide intercambiarse cos bonecos dun futbolín e aínda cos parruliños de goma da bañeira exemplifícase, parabolicamente, a necesaria igualación ocupacional que quere transmitirse ao lectorado non autónomo e primeir@s lector@s ao que van dirixidos estes álbums ilustrados.

Do mesmo xeito, en Teño dúas casas é a normalidade das familias de proxenitor@s divorciad@s/separad@s a que quere potenciarse, tentando aprenderlle ás crianzas que, lonxe de constituír esta separación un problema, tal realidade pode moi ben ser unha positiva fonte de experiencias vitais.

Por último, Canto te quero, profe! é todo un alegado dignificador do oficio de docente, pois nel o agradecemento e consideración afectuosa d@s nos@s ensinantes trama un texto inzado de tenrura e comprensión.

Máis alá da estimanza da escrita de Rodríguez e Justo, quero salientar, moi especialmente, as magníficas ilustracións ideadas por Trobec para estes volumes, toda unha delicia para a vista e moi atractivas para o lectorado ao que se destinan, pois non en van destacan pola variedade nas técnicas empregadas e a xenerosa paleta de cores que as adornan.

Merecente de atención e lectura, por tanto, esta colección A Igualdade Conta, atinada proposta de sensibilización formativa a través da escrita para @s máis nov@s, todo un acerto tanto das autoras coma de Edicións Embora, quen demostra coa mesma que a calidade bibliográfica e a capacidade solidaria de intervención social non só son compatibles, senón mesmo estupendas compañeiras de aventura literaria.

De mares e piratas

Dende terras ferrolás chegan a nós dous álbums poéticos ilustrados de moi fermosa factura. Agroman do prelo infatigable de Edicións Embora, capitaneado polo entusiasta Miguel Toval, responsable último de que marabillas de papel como a colección Fardel de Soños cobren vida.

Os dous volumes aos que me refiro son Patente de corso, poemario de Rafa Villar ilustrado por Gemma Capdevila, e mais Acuario de María Canosa, debuxado por Dani Padrón.

Con Patente de corso Rafa Villar obtivo o Premio Arume de Poesía, pasando así a engrosar a importante lista de galardoad@s (Xosé María Álvarez Cáccamo, Helena Villar, Marica Campo, Concha Blanco, Xoán Babarro…) que, nos últimos anos, prestixiaron este certame infantil. Ideado a modo de xenuíno dicionario pirata as dúas ducias de composicións escritas por Villar percorren todo o imaxinario propio destes lobos de mar. Comparecen, así, nos seus versos a bandeira da caveira, os capitáns e barcos míticos como o pontevedrés Burla Negra, os botíns e tesouros, os temibles canóns, os carismáticos capitáns, as exóticas cartas de navegación e sextantes, as lendarias espadas, os cofres marabillosos, os malpocados grumetes, as illas procuradas, os mapamundis infindos, os inseparables papagaios e aínda os característicos parches, patas de pau, botellas de ron e pipotes de pólvora. Todo un mundo de suxestións que, entroncando coa mellor literatura do xénero (dende Stevenson ata as revisitacións literarias e fílmicas das últimas décadas) han provocar engado e segura fascinación a tod@s aquel@s cativ@s que naveguen polas súas páxinas, fermosamente acompañadas dos creativos deseños de Gemma Capdevila.

Da súa parte, Acuario de María Canosa é tamén un singular dramatis personae no que os protagonistas son os peixes e outros habitantes dos fondos mariños. Marta, Xoán e demais amigos queren saber de todo ese mundo dos mares e océanos e, visto que non lles é posible escafandrarse para mergullar nas profundidades abisais, achegan ao acuario para coñecer alí da pardega solla, o tentacular polbo, a troita lizgaira, a maxestosa robaliza, as sardiñas gregarias, a lanzal agulla, o congro fuxidío, a tinxidora lura, a ameixa acoirazada, a xarda coqueta, o sargo fachendoso, a brava faneca, a meiga bailadora, o abrazador mexillón e, como non, o arroaz rebuldeiro. Peixes, cetáceos e moluscos descritos con musical rima por Canosa e imaxinados polos ollos coloristas de Dani Padrón para conxuntar un diálogo creativo que se gozan con sumo agrado.

Parabéns, por tanto, tanto a Embora Edicións polo rumbo certo desta magnífica colección Fardel de Soños coma a María Canosa, Gemma Capdevila, Rafa Villar e Dani Padrón, quen coas súas propostas poñen ao noso alcance a maxia toda dos sempre aglaiantes mares, con ou sen piratas.