Se o vello Sinbad volvese a Ons

Por veces penso que talvez non somos o suficientemente conscientes da inmensa fortuna que supón para a nosa terra ter espazos insulares tan espectaculares como os que beirean as nosas costas. Estes paraísos naturais son, amais, territorios que atesouran un moi vizoso patrimonio natural, de abraiante biodiversidade, pero tamén lugares que, en non poucas ocasións, gardan unha historia, tradición e identidade fondamente marcadas.

Acontece, de por parte, que varias das illas que conforman o preto de medio cento de insuas do Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas de Galicia están —ou estiveron— habitadas, o que suma unha antropoloxización da súa realidade paisaxística que as fai máis próximas e menos descoñecidas.

É este o caso da Illa de Ons, insua que pecha a boca da Ría de Pontevedra, na que vive algo máis de medio centenar de persoas, pero que durante os meses de verán recibe un milleiro longo de visitas diarias, principalmente de veraneantes que queren gozar das súas praias e viaxeiros que se animan a coñecer as súas fermosas paraxes.

A tan engaiolante illa dedica a escritora Anxos Sumai o seu último libro, Sendas de Ons, un volume en forma de álbum ilustrado con imaxes de Pablo Rosendo que publica El Patito Editorial, selo que anuncia futuras entregas centradas na Illa de Arousa (a cargo de Gracia Lacal) e na Illa da Toxa (por Mercedes Corbillón).

Sendas de Ons é o relato da viaxe estival que, durante tres días, levou a escritora de Catoira ata esta fascinante illa. A crónica desa estancia vértese en cincuenta e unha prosas breves nas que a autora vai dando conta dos diversos roteiros que realizou pola xeografía insular, con profusión informativa da fauna e flora que alí se atopa, tamén dos pequenos enclaves de poboación, orografía e descrición litoral e, xaora, sobre todo das impresións anímicas que todas estas visións espertaron nela e as reflexións ás que a conduciron.

As Illas Ons xa eran coñecidas para Plinio O Vello, pero na historia peninsular a primeira vez que apareceron documentadas foi nunha mención de Afonso III no ano 899. Dende aquela ata hoxe, estas illas viron os ataques viquingos, os asaltos ingleses, as fortificacións defensivas do XIX (das que aínda fican algúns restos esboroados) e o devalar poboacional a partir de mediados do pasado século. Secasí, resisten ao transcorrer das centurias e gardan, intacta, a súa beleza, que engadou a visitantes e artistas, algúns dos cales fixeron dela lugar de frecuentes estancias, caso da pintora Berta Cáccamo ou do xornalista e escritor Antón Lopo, quen cofundou e dirixe un selo editorial que leva por nome, xustamente, A Chan da Pólvora, un dos máis xenuínos microtopónimos da illa.

Admirablemente escrito, cunha prosa rebordante de imaxes e metáforas, de sinestesias e símbolos, delicadamente poética, Sendas de Ons regálanos parágrafos esmaltados de sensacións, coloraturas do corazón que anegan as puntas e illotes, os altos e praias, as enseadas e castros, todo un mundo de beleza na fin do Oeste que foi matria un día de republicanos resistentes, hippies idealistas da comuna Camagüey e peregrinos marítimos de todo tempo.

Pon rostro aos vieiros percorridos por Sumai o pintor Pablo Rosendo, autor das acuarelas do libro, pulcro na execución do seu labor, eficiente na capacidade referencial.         

Non se me ocorre mellor guieiro para visitar tan máxica illa que este Sendas de Ons de Anxos Sumai. Se eu fose sabio e soñador como o vello Sinbad volvería ás illas outravolta e, de entre todas elas, elixiría Ons, sextante co que descubrir as estrelas agochadas da antiga Aunes, astrolabio para atopar a vía láctea que levamos dentro e que espella en liñas maxistrais esta magnífica escritora: “Os camiños son metáforas de vida. Encrucilladas, sombras, suxestións, enigmas. Trazos esgazados dunha biografía, nostalxia de desexos extintos. O que elixín lévame inexorablemente á morte. Os que desbotei, a onde levaban? Que outras memorias puiden construír?”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 23-8-2020]

Versos ‘De catro a catro’

A primeira edición de De catro a catro (Follas d’un diario d’abordo), impresa en “Nós, pubricacións galegas e imprenta”, data do vinte e sete de marzo de 1928 e foi a única corrixida polo autor. En 1940 publicouse na Arxentina unha edición bilingüe galego-castelá, con tradución e limiar de Rafael Dieste e ilustracións de Colmeiro. A obra contou con numerosas reedicións e mesmo traducións e en 1972 saíu á luz co primeiro volume das obras completas.

Precisamente por tratarse dun clásico o seu é verse imprentado unha e outra vez, o que explica que aínda hai pouco El Patito Editorial dese á luz unha nova edición, para máis sinais bilingüe.

O que ofrece de novo este De catro a catro é, ao meu ver, tres engádegas de valor: primeiramente, a tradución ao castelán asinada polo poeta e narrador Luís Rei Núñez, cun resultado ben lucido que acomoda con habelencia a complexa poética do rianxeiro á fala cervantina; en segundo lugar, o feito de que esta edición se vexa vestida polas ilustracións a toda plana de Pablo Otero, que arroupan no visual uns versos ben suxestivos para o diálogo interartístico; e, finalmente, o primor material na execución do libro, un volume impreso a toda cor sobre papel cor óso de alta calidade e encadernación en cartoné.

Por tanto non poden brillar con máis relustro as composicións de Manuel Antonio, pois son idóneos tanto o ventrílocuo castelán que se procurou para a ocasión coma o artista encargado de trasladalo a imaxes e, por suposto, o artesán da ourivería fina do papel.

Propicia circunstancia esta nova edición do poemario para volver a un universo poético singular, vertebrado a modo de navegación, de viaxe marítima que devén unha aventura introspectiva, unha singradura na que o mar e a paisaxe, o tempo, a soidade, a noite e a morte son presenzas recorrentes.

De catro a catro convídanos a un periplo marítimo, un percorrido por un mar íntimo, unha viaxe iniciática de Ulises que é tamén unha aventura mítica á procura do descoñecido.

E este mar é o horizonte paisaxístico case único, un cárcere onde o ser humano vive o arredamento e o tedio. Manuel Antonio chega a identificarse con esta paisaxe, xa que a través dela comunica os seus estados de ánimo. Poucos elementos rompen a monotonía da viaxe: algún navío, o Sol, a Lúa, un bar costeiro. A paisaxe plana carente de cromatismo e a soidade cósmica transmiten unha sensación de estatismo, de tempo que non flúe, de viaxe cíclica, recordando o motivo do eterno retorno, e aí reside a grandeza destas páxinas.

O tempo circular, o mar cadaleito e os astros non indican xa o paso dos días, senón a constatación da volta ao punto de partida. É así que o tempo non existe e a vida é unha sucesión de navegacións lentísimas ata a morte. Este esencial antivitalismo, esta visión pesimista e triste que anuncia un certo extravío existencial configúrase nunha contemplación da noite que trae consigo a soidade cósmica (velaí “Sós”) e a presenza do barco en alta mar ao pairo. Porque o naufraxio é símbolo do fracaso, da decepción, do desencanto, por iso asistimos a un constante aceno de desgarrada despedida en cada cousa e, malia a todo, tamén hai intres para a saudade do mar (así en “Recalada”), pois o mar atrapa o eu lírico e unha parte del quédalle dentro.

Galano precioso, para facer ou facerse, esta edición bilingüe galego-castelá de De catro a catro, un arte-facto, un obxecto poético de estética admirable.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 25-10-2015]