A alma en pé

Leo Para que eu beba de Luís Valle e sinto unha explosión mineral terebrándome todos os órganos. A poesía deste lucense é calquera cousa menos liviá, un auténtico tour de force para a comprensión do artefacto literario que esixe da complicidade extrema do lector. Alta simboloxía, densificación extrema, plurivocidade definitoria, complexa pragmática.

Teño escrito noutras ocasións sobre a poética de Valle, sobre a súa depuración ascensional, ese ir degraendo significados e significantes ata cristalizar nunha concentración comunicativa extenuante, que esixe a (re)lectura constante e contextual, (in)formada e (inter)textual, estratificada e (meta)literaria e onde resulta decisivo non só o que se di e como se di, senón o que non se di e se adiviña e tamén o que talvez fica no silencio porque o único modo de verbalizalo é a intuición sen palabras.

Para que eu beba nace dunha experiencia ben concreta e dolorosa: o pasamento, tras unha longa e agónica doenza, do pai do escritor. Por tanto, este libro é, en non poucos sentidos, un exercicio de expiación literaria, tamén unha intensa elexía que rexistra a doída andaina vivida a carón do proxenitor no seu tempo derradeiro.

Consecuentemente co anterior, hai nestes versos unha contención expresiva que vai lañando as verbas ata espilas en carne viva. As horas, a luz, os lugares adquiren nova significación porque a conciencia da finitude, a inminencia da fin, tíngueos coa anilina da irremisible perda.

Apenas se hai nos poemas lugar para o acubillo esperanzado, son un vórtice de anguria destilada, un remuíño palpitante que xira e xira no seu océano de fel, unha dor tan fonda que supura e non estiña.

O poeta sente as agullas chantadas no centro mesmo da ánima, o medo atafegando o corpo e os ollos do pai nunha acordanza que ancora “na matriz da pedra, ata o suicidio das ondas”. Mesmo se dá unha prognose fatal ou recoñecemento do fatum, sempre inevitable: “souben da túa morte antes da túa morte, cando o sol ouleou coma un mastín cara aos teus ollos e acendeu nos meus grandes fogueiras”. Por iso a agarda é decote vixilia, o relampo unha luz escura do ser visible e invisible e a morte “medra en círculos de campá” e o pranto “esgota na cidade a dozura das pervincas”.

As imaxes vólvense no poemario de Valle unha alucinación, un fado negro, goyesco, case surreal, unha sorte de ricto que torce o rostro e desencaixa a face, o recoñecemento da derrota, dos paxaros vencidos, da neve a borralo todo, o ollo do ser devastado: “testículo encostrado da alborada: drósera, groseira, espanto. A luz cingue nel vastos imperios de cinza”.

Nestas páxinas os poemas non versais conforman unha ladaíña desesperada, un labirinto de resignacións e límites e procuras insondables da razón do acabamento. Porque a vida doe. Demasiado. Terriblemente: “Camiño pola palabra sen beizos coa razón pegada ao veo. Enrolo a vida coa forza da luz que no espello roto ouriña a lúa. As agullas moven os fíos cara á ciba dos estafados. Eu sosteño, con dor, sobre as augas, a alma en pé”.

Velaí o corazón deste Para que eu beba: flutuar e non afundir, soerguer sobre as ondas dun universo que esmorece a alma en pé ata ser quen de, nun novo wake up, proclamar no alustro do consciente: “Coloco as tibias. Abotoo a vida. Escribo na miña respiración a palabra F I N. Vacante de ti, separando as letras”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 12-11-2017]

Abrindo fendas para a resistencia

A longa e fértil tradición nosa da escrita a catro mans semella renacer con forza nas xeracións últimas. Algúns dos títulos máis interesantes dos meses pasados naceron de converxencias tales. Así sucede co poemario A guerra, coasinado por María do Cebreiro e mais Daniel Salgado, autores de radicación compostelá e intensa traxectoria ás súas costas malia non iren os seus días máis aló da trintena.

A guerra é un poemario epistolar, un truque-retruque lírico no que á proposta versal dun dos poetas tándem lle dá réplica o outro, nunha sucesión tan ben trabada coma complementaria.

Formalmente o libro é diverso e xunto a composicións algo máis longas e mesmo conversacionais comparecen outras que ben poderían pasar por (para)aforismos ou poemas definitorios, pois, se nuns a dialéctica e a metafórica son a argamasa, noutros o proceso de conceptualización contrastiva e paradóxica faise predominante.

A guerra é tamén un memorando de cicatrices, de inzos feridos que descrén dos paraísos artificiais, deste mundo noso enleado nunha guerra manifesta que os medios se empeñan en chamar eufemisticamente crise, unha auténtica purga ou decimado social neoliberal amparado nun capitalismo feroz que se adobía con outros horrores, estes si propiamente bélicos, nos que o sen sentido violento alcanza extremos estarrecedores.

Polo medio, a perplexidade, o autocuestionamento da función poética, a posición e o compromiso do que literaturiza, a desconfianza ante os espellos enganosos da palabra gora e os círculos viciosos do dicir.

Os cristais de Méndez Ferrín que non estralan, o lume que alampea pero non queima de Celso Emilio, as problemáticas do corpo que nos iluminaron @s poet@s últimos, a lembranza do asedio á alta casa de Helena de Carlos que esfarela e mil e unha outra alusións metapoéticas fan tamén deste A guerra un tapiz no que a revisión do absurdo e a fera realidade cotiá se fai angueira case comunal.

Os versos de dialéctica brechtiana, a loita contra o conformismo sedente que nos condena a un tempo escuro e de guerra van nestas páxinas abrindo fendas microscópicas para a esperanza, para a resistencia que Walter Benjamin atribuía aos desesperados e tan oportunamente recorda a cita clausuradora de Margarita Ledo Andión, desesperación lúcida que tamén posúen os textos cos que María do Cebreiro e Daniel Salgado fan abanear as nosas conciencias para liberalas da agónica hipnose colectiva na que semellan presas.

Máis que valiosa esta proposta de Barbantesa Editorial, selo con criterio que, outra volta, trae á luz un volume de engados evidentes polo que presta parabenizar os autores.

[Publicado no Praza Pública, 14-10-2013]

 

Apoteose da retrónica

Teño dito nalgunha ocasión que en Carlos Solla temos un dos poetas satíricos máis brillantes desta hora. Calquera que se tome a molestia de frecuentar títulos como Cerdedo in the Voyager  (2004), Pan prós crocodilos (2009), MazinGZ (2011) ou Holocausto Zacoe (2011) comprobará rapidamente a veracidade deste aserto.

Mais se hai un título no que esta súa vea ácida e corrosivamente crítica se ve compendiada ese é reGaliza e outras chuches, volume aparecido por vez primeira hai un lustro agora reeditado e aumentado nunha nova impresión do selo cangués Barbantesa.

reGaliza e outras chuches é, como anuncia o seu subtítulo, a “apoteose da retrónica”, un dicir xenuíno, distintivo de noso, que abala entre o humorismo e a ironía (no sentido preciso que a ambos termos dá Félix Caballero) e que subverte a visión acomodaticia e inxenua do real para, baixo o filtro descarnado do paródico, lañar ao vivo as nosas incongruencias, miserias e absurdos como individuos e como pobo (“Ne-potes e pucheirazos”, “No conto electoral debérase facer diferenza entre votos e exvotos”, “Na Xunta, o carto ten o adival e mais a aguillada”, “Superheroe facha: Carcamán”).

Dende o retórico reGaliza e outras chuches é un portentoso exercicio expresivo no que conviven diáforas con antanaclases, xogos de palabras e aequivocatios, diloxismos e figuras plurívocas varias que fan desta imaxinería poética un artefacto ou mecano de asombrosa complexidade e, ao tempo, grande capacidade suxestiva (“No núcleo celular vese cromo-somos”, “Melancólicos anónimos”, “Economía agroprecaria”, “Días da semana: segunda, terza, corta, quinta, sexta, marcha atrás e punto morto” “Cadea perpetua./ Cando espertou,/ Monterroso aínda estaba alí”).

Xenericamente este libro é tamén un produto mestizo, onde conviven o poema visual e a aforística, o poema definitorio e o slogan versal, creando un territorio de deliberada indefinición que se resiste a simplismos taxanomicos.

Doutra parte, tal variabilidade formulística explícase tamén pola singular concepción do volume, que ten unha natureza nidiamente compilatoria, pois subsume no seu interior varios títulos previos que se deran a coñecer no seu día por separado; a saber: Ras e tritongos (2003), Arroaz con chícharos (2009) e a serie que dá nome ao conxunto.

O malabar léxico e comunicacional no que se move aquí Solla emparéntao naturalmente con outras vías experimentais ensaiadas en obras como, poño por caso, Elucidario (1999) de Gonzalo Navaza, Abelcebú (2010) de Carlos Negro ou Do G ao Z (2012) de Manuel Veiga, todos eles nunha mesma vía de expresión carnavalesca, subversiva e cuestionadora da realidade a través dun ludismo incisivo.

Os enxeños verbais que atesoura este reGaliza e outras chuches son a destilación de fluídos de corrosión témera, ardidas alquimias da palabra por veces paragregueriadas, outras abertamente líricas, mais sempre irreverentes e armadas de aguzado ferrete que convén ler e reler.

[Publicado nos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños, 2-6-2013]

A vida entre raís

Nada lera de Mario Caneiro quitado algúns relatos seus merecedores de distincións no Certame de Narrativa do Concello de Ames. Tiña del, pois, unha referencia puntual, mais o que puidera albiscar naqueles contos facíame presaxiar bos augurios.

E non me equivoquei. O seu primeiro libro, Homiños, publicado pola editorial Barbantesa, confirmou aquela intuición primeira de estar ante un autor que tiña algo que dicir e sabía como facelo.

Homiños é relato ficcional con evidente transfondo autobiográfico. As vivencias dun grupo de mozos… mellor aínda: as lembranzas dun conxunto de rapaces dos seus anos adolescentes son a materia da que se alimenta a narración destas páxinas. A vida nun barrio do extrarradio ferrolán atravesado polo tren é o escenario propicio para un día a día perfectamente grisallo que, de cando en vez, deixa pasar unha loaira heroica que reconfigura a orde e relacións sociais que entre a rapazada e demais xentes da barriada se dan.

Teselada cunha alternancia de capítulos-entrega que van paralelizando as tramas, as vidas ora tabernarias ora moceiras deste universo tronzado polos raís vainos descubrindo un territorio entregado á derrota e o suicidio aos que os rapaces que por el deambulan loitan por subtraerse.

Narrada cunha prosa neta, liberada de calquera ganga de ornato espurio, Homiños lémbranos que a vida se compón de pequenos grandes instantes eternos, de nimiedades transcendentes e de incoherentes lóxicas de opinables razóns. Unha escola filosófica que nos reconcilia coa nosa imperfección e nos convida a ler para aprehender.

Poesía palestina

As nosas letras tiñan unha débeda co gran poeta palestino Mahmud Darwix, quen logo de toda unha vida entregada aos mellores versos non tivera a fortuna de ecoar na vella lingua dos cancioneiros. Esa conta pendente saldárona —e con xeneroso acerto, hai que dicir— Moncho Iglesias Míguez e Samar Sabat, responsables da edición bilingüe árabe-galega de Carné de identidade, escolma de medio cento de composicións deste galileo universal.

Nos poemas de Darwix hai toda unha biblia identitaria. A súa escrita de expatriado, de exiliado que rememora dende o obrigado arredamento a oliveira, e o kufieh, son un canto imperecedoiro ao sentir da patria, ao anceiar da nación esmagada pola veciñanza xudea, un queixume amargue de presidiario, a dor da guerra, das pontes crebadas, do pasaporte que non reflicte o sentir dun pobo, a agonía dos combatentes, a memoria dos mártires, a aposta pola independencia non violenta, a solidariedade con outros pobos que sofren e a lembranza, perenne, da terra abandonada e dos lugares do desterro e o tránsito: Siria, Líbano, Xerusalén, Beirut…

Os versos longos de Carné de identidade soan novos para nós grazas á habelencia de Iglesias Míguez e Sabat, a quen cómpre felicitar por nos dar a posibilidade de ler en galego este inmenso poeta de Al-Birwa que tanto cantou Marcel Jalife e ha ser por sempre orgullo do pobo palestino e dos amantes da boa poesía.

[Co título “Identitaria biblia”, publicado no xornal Faro de Vigo, 17-1-2013]