Aldaolado, outra cousa

Hai xente que aínda coida que a poesía é un éter inconsútil que só unha sagra especie de elixidos é quen de convocar nos seus arcanos máis profundos. Para quen así pensa, ser poeta supón ter recibido un don, encarnar os designios do divino destino e andar os días deste mundo imbuído da alta misión dos profetas.

Acabo de escribir o anterior e xa estou escoitando as gargalladas de Lucía Aldao e María Lado. Mellor aínda: é máis que probable que lles estropease o gintonic —ou o colacao, que sei eu— facendo que o chimpasen da boca ao chan ante tanta panocha meliflua do oficio dos vates da nación. Cagan por tal. E fan ben. Convén aprender delas. Mellor nos iría.

E vén isto a conto do seu primeiro libro en dueto: Ninguén morreu de ler poesía. Porque si, morrer a xentiña mórreuvos de moita cousa rara de Deus, pero, ata onde sabemos, ninguén tumorou aínda por ler a Rosalía ou a Cunqueiro ou a Luz Pozo Garza ou a Manuel Antonio ou a Luísa Villalta ou a Pimentel. A ver, algún fato puido indixestar lendo a Campoamor, pero é que hai xente que as merece e punto.

Esta miña columna ha de lela (se é que alguén a le) persoal do máis diverso. Pois ben, as persoas que esteades ata os orellos da poesía de salón, da poética enlevada e transcendente, da estética de cartón pedra e cantería de granito secular, tendes neste libro a vosa kriptonita para acabar con tanto supermán de saldo poético.

Porque Aldaolado saben moi ben onde empeza a poesía e acaba a babecada; que os amores ausentes son os máis presentes; que a raíz de toxo é un noxo; que aos lorquianos adolescentes mortos acáelles un bo cover; que os canivetes todos teñen cara A e cara B; que o santoral facebookiano mexa por nós; que a poesía non é innovación, pero pode ser revolución; que o temible non é where you did sleep last night, o terrible é o veleno noctívago; que calquera tempo pasado foi pretérito e máis nada, por moito que arrinquemos os sangumiños saloucando polas bolas do dragón, o Delorean, o Xabarín, os Casio, Atari, Tigretón e Colajet; que os amores de EXB… vaia por Deus; que os faros da beiramar aluman mesmo cando están apagados, máis aínda, iluminan, sobre todo, cando son cegos; que as cousas que verdadeiramente pagan a pena na vida son as que se fan cando ninguén nos ve ou as que o Amor guía; que o pracer dun bo collage dadaísta self made non ten nin punto de comparación co narcisismo insufrible dos selfies; que, en fin, Aldaolado ten o público que se merece, pois por algo son “atractivas e talentosas!”.

E agora a nota erudita para os pescudadores do dato miúdo (esta parte pódena obviar os que teñan claro que, como din as autoras, onde estea un cubata que se quite un soneto): Ninguén morreu de ler poesía recolle textos xurdidos dende o 2006 ata hoxe. Algúns van coasinados e os máis deles rubricados por cadansúa autora. Hainos estritamente inéditos e outros avanzados en libros delas ou obras colectivas. Non poucos son letras de poemas-canción e outros versos recitados nos espectáculos cos que, como dúo poético, levan percorrido toda a xeografía galega dende o 2005.

Humor, música, metapoesía. Velaí o misterio da iconoclasta trindade aldeoladiana. Escrita que, como elas advirten, reivindica a dadallada. Unha lírica alternativa, que presta poñer na porta do frigorífico. E tecerlle un tapete. E chantala derriba da tele. Alguén dá máis?

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 8-11-2020]

Nós e a nosa circunstancia

Hai anos que sigo con atención o quefacer profesional de Manuel Veiga Taboada, xornalista exemplar, destacado narrador e sociopolitólogo de referencia. Por iso cada novo libro que dá á luz constitúe para min a escusa perfecta para volver lelo e seguir gozando co moito bo que sempre deixa o pouso das súas páxinas.

Así volvín sentilo estes días nos que me acompañei de Galicia contada aos non galeguistas, o recente volume de ensaios breves que o monfortino publicou en Xerais, un texto editado en formato peto con vistosas ilustracións de Jano.

En pouco máis dun cento de planas, e de xeito tan ameno coma rigoroso, Veiga é quen do máis difícil: sintetizar divulgativamente as trabes mestras da idiosincrasia histórica e o fondo identitario que nos define coma galegas e galegos.

Da man de Veiga sabemos de “A paisaxe tatuada” que na pel levamos e que explica ese íntimo vencello que sentimos coa terra, esteamos no punto do planeta no que esteamos. E tamén coñecemos “Os milagres da auga” entre nós, que explican a nosa poboación dispersa (pola abundancia de fontes), a nosa xenuína produción agraria e gandeira (con cultivos característicos de regadío e animais pastantes) e tamén o noso tecido hidroeléctrico (con abondosos encoros).

De especial interese resultan capítulos como o titulado “Discrepancias entre historiadores”, que resume acaidamente a problemática sobre o celtismo dos galegos ou sobre as disquisicións da orixe/duración/ámbito do vello Reino de Galicia en relación ás coroas leonesa, asturiana e castelá. Igual de revelador é o texto dedicado a “Os donos da terra” e o minifundismo constitutivo do noso territorio, que explica o especial feitío da nosa estrutura familiar e parroquial.

Reflexións que estimo tamén ben valiosas son as que dedica a explicar, diáfana e sinxelamente, os “Prexuízos antigalegos” que por aí circulan. E tanto ou máis transparentes resultan as consideracións que inciden en que “A malicia vén de vello” no noso caso e que a nosa renartería ten razón de ser, non é mal rabudo porque si.

En fin, podería seguir así e dar aínda noticia de que Veiga moi ben diagnostica a “Emigración: a imaxe dun fracaso”; ou a nosa habelencia para nos converter en “A fábrica de ministros” do Estado; ou como “A ambigüidade da escaleira ten explicación”; ou “O atraso (relativo)” da economía histórica galega; ou as raíces que aclaran por que se nos ve como unha “Terra litixiosa”; ou, por non estenderme máis, onde está o misterio de “O apoio mutuo ourensán” e o seu sentimento de tribo zonal.

Galicia contada aos non galeguistas é un libro idóneo para todas aquelas persoas que desexen saber máis da nosa terra, cultura, idioma, historia e xentes, realidades tratadas aquí lúcida e intelixentemente. Escrito con notoria capacidade didáctica e innegable atractivo, o novo libro de Manuel Veiga Taboada é unha oportunidade para repensarnos e desbotar falsos clixés que nos aferrollan, para comprender os antecedentes históricos de moitos dos nosos procederes presentes e, sobre todo, para proxectarnos con máis forza cara a un futuro no que aprendamos do andado para evitar volver caer en errores pasados que nos impidan amosarnos ao mundo como o que somos: un pobo que ten moito e bo que ofrecer e onde unha vida aínda mellor é posible.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 14-6-2020]

Nitroglicerina emocional

O amor é como a nitroglicerina: a temperatura ambiente e por baixo dos 41º graos é un fluído estable e mesmo en certas preparacións médicas serve ata para coidar do corazón. Pero se o ardor supera esa barreira térmica, ai amigo, nada nin ninguén escapa ás súas letais consecuencias e convértese nun témero explosivo, vale dicir, no máis amarguriante desamor debelador.

Esta máxima relacional humana, o péndulo do amor-desamor no que oscilamos as parellas, constitúe a columna vertebral do último libro do narrador e profesor Manuel Portas, un relato que defende a tese de que a paixón, o amor insomne e desmedido, a entrega cega e o delirio romántico teñen o seu natural reverso no esfarelamento e a desafección, no desencanto e aborrecemento da sensualidade que xa non abonda, que non é quen de sandar unha ánima esburacada pola saudade vital. Porque a vida son, e velaí o título da obra, Cadencias, ciclos polos que transitamos, tamén no amoroso.

Un singular trío protagoniza esta nouvelle ambientada na área metropolitana barcelonesa, con escenarios de adoita radicación emigrante galega (L’Hospitalet sobre todo), pois son xustamente tres emigrantes do noso rural á grande urbe, dúas rapazas e un mozo, os compoñentes deste palpitante triángulo pasional.

El chegou a Barcelona para estudar Arquitectura e iso é o que seus pais cren que fai alí, pero pronto abandonou todo para traballar nas cargas e descargas do mercado de Santa Catarina e deixarse ir pola costa abaixo da vertixe imparable dos días que se suceden sen norte e que apagaron mesmo a súa paixón pola ilustración, pois chegou a facer algunha incursión como debuxante en editoriais de bd. Estando nesas, namora de Elisa, tamén emigrada coma el, unha traballadora sexual coa que vivirá unha intensa relación que acabará pasto dos celos e das disimetrías dos seus proxectos vitais. O seu recambio será unha nova moza emigrante, veciña da súa mesma parroquia e namorada del dende cativo, unha rapaza coa que tamén se irá esgotando aos poucos o estraño fluído do amor, ata facelo inestable, nitroglicerina pura.

Polo medio Portas proponnos ben interesantes reflexións, non só sobre a volcánica natureza do amor, senón a propósito dos soños frustrados, o real e o aparente, a hipocrisía social ou a cousificación da muller, convidando a unha seria reflexión verbo da deshumanización e o alleamento ao que a vida nas grandes cidades, e non só, nos ten aferrollados.

Calidoscopio incremental, escrito con capítulos curtos de técnica impresionista que van sumándose como capas superpostas ou brazos dunha crecente espiral de esboroamento afectivo, estas Cadencias fan boa a máxima tan reiterada de que o amor é o motor que move o mundo. O problema vén cando ese motor gripa.

[Faro de Vigo, 4-6-2020]

Contrautopía

No último par de anos Carlos Da Aira publicou Corpo a corpo e tamén Pólvora. Tipos, recomendacións, consellos e advertencias para un tempo de poesía e mais Prender os fachos, compoñer os ósos. Gañou o Slam Poetry do Festival Alguén que respira e o Premio Cidade de Ourense. E aínda lle quedou tempo para dirixir o festival Poemagosto e o roteiro Ponme un poema en Allariz. A isto chámaselle paixón poética con talento. Convén tomar exemplo.

Por se todo o anterior fose pouco, recentemente viu recoñecido o seu labor cun novo galardón: o Premio Manuel Lueiro Rey de Poesía pola súa obra A guerra era contra nós (2020), publicada por Xerais.

Dono dunha estética oralizante de marcado acento, a escrita de Da Aira neste novo libro configúrase como unha revisión lírica, metafórica, filosófica e mítica do ser social, de ‘nós’ como colectivo, da humanidade que constrúe e deconstrúe o seu camiño enlamada en relatos e lendas oficiais e impostas, polarizando a sociedade de clases e perpetuando esquemas opresivos que cómpre dinamitar.

Precisamente esa conciencia da falsidade das crónicas oficiais e dos relatos litúrxicos é unha das frontes de batalla da guerra que temos que librar. Os versos de Da Aira son, neste sentido, unha reflexión descarnada sobre a condición humana, enunciada dende un futuro milenario e distópico cunha voz que pretende enunciarse dende a pluralidade do colectivo e que asume a formulación dun discurso subversivo co establecido e as súas lacras, nomeadamente a guerra devastadora e a miseria planetaria que os ricos non só consenten senón que provocan.

Neste esforzo por reapropiarse da voz, co que se pretende rematar cunha historia imposta polo poder e abrirse a un novo relato liberado, dúas son as armas para a revolución: o amor e a poesía.

O amor —e é o verso co que o libro remata— “debe, ante todo, gorecer os amantes, protexelos do exterminio”. Por iso, dende ese futuro tan afastado que case semella anacrónico, a voz poética lémbranos que se cumpren “tres mil anos da fin da última guerra, cando soubemos que amar un irmán era odiar todos os soldados e aprendemos a exercer, en resposta á violencia, un amor que ademais de crear universos paralelos pode tamén defendernos dun furacán ou matar e despezar un predador, se é preciso”.

Do mesmo xeito, cando convocas o poder omnímodo da poesía: “O pasado retórcese. Creas unha liñaxe impostora, unha árbore xenealóxica caducifolia. Despois desapareces”. Daquela: “Fican as palabras, pero xa non sabes darlles un sentido, un uso limpo”. Ende ben: “Cortas un limón, recitas unha oración pagá e engólelo todo para seguires sendo bardo. Cantas, e agardas que un acto tan elemental teña consecuencias, que o mundo mude só porque ti entoas en modo maior”. Porque, e velaí o sutil e irónico milagre: “Non sería a primeira vez que o mundo muda por unha causa menor”.

O pasado, presente e futuro da humanidade postprocesado poeticamente, explicado dende un novo materialismo de selo amoroso que funda no verso unha arma da conciencia colectiva para superar a condena do capitalismo. Tamén as armas dun ecoloxismo proactivo, feraz, contrario ás máquinas escravistas de calquera fábrica, sempre a prol da liberación do ser, da pel, da ánima de todos e cada un de nós: “Agora mesmo a tarefa máis urxente é queimar a fábrica, as máquinas que delimitan a idade da pel, os debuxos de escamas esquemáticas que delatan mil maneiras posibles de morrer observando as mans baixo a lupa”.

A guerra era contra nós: metáfora rebelde, símbolo para a loita. Un mundo diferente. Unha nova e libre orde. Contrautopía.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 26-7-2020]

Narrativas de posguerra

Por fortuna, nos últimos tempos foron vendo a luz ensaios que moito axudan a comprender mellor momentos decisivos do noso devir socioliterario e político-cultural.

Entre estes valiosos traballos cóntase a recente monografía Narrativa e imaxinario nacional na reconstrución do campo literario de posguerra (1936-1966), un moi documentado e rigoroso estudo do investigador e escritor Mario Regueira que publica Xerais.

Froito da súa tese de doutoramento defendida na USC en xaneiro do 2016, este longo ensaio de preto de catrocentas páxinas analiza en detalle a reconstrución do campo literario galega de posguerra e o papel central que nel xogou a política culturalista da Editorial Galaxia.

Para mellor comprender esta emerxencia sistémica, e os repertorios e imaxinario nacional que proxectou, Regueira describe o contexto literario e editorial dos anos corenta, cincuenta e sesenta, co xurdimento de revistas e selos que foron timidamente dando espazo ás nosas letras e revertendo, aos poucos, o ermo da Guerra Civil. Tamén si, dedica non poucas páxinas ao cometido que desenvolveron nestes anos institucións como a Real Academia Galega, Instituto Padre Sarmiento, Patronato Rosalía de Castro ou o Colexio Fingoy, entre outros.

Capítulo principal desta monografía resérvao Regueira ao estudo do proxecto Galaxia e ao que denomina a “base branda” da súa ancoraxe ideolóxica, evidenciando unha asunción ecléctica de teses de Risco, Spengler, Eliade ou Heiddegger, que acabou por tracexar unha nebulosa filosofía humanística e posmoderna que, para a súa concreción literaria, defendeu como liñas de forza o lirismo e a saudade, o sentimento telúrico da paisaxe, o pulo do fantástico e o imaxinativo e, xaora, o humor, conformado todo nunha atmosfera ahistoricista, esencialista e transcendente de propio cuño.

A parte do león gáñana no libro as que Regueira alcuma como “novas narrativas”, conformadas por aquelas voces que tecen fronte ao proxecto Galaxia unha arañeira ben positiva, ben negativa, ben alternante, dependendo do autor, da obra ou da conxuntura. Nesta liña cómpre situar a escrita de Rodríguez Mourullo, Xohán Casal, Méndez Ferrín, Queizán, Gonsar ou Casares e, xa na Galicia do exilio, as apostas de Seoane, Blanco-Amor e mesmo Eliseo Alonso e Neira Vilas.

O volume remata cun ben disposto capítulo de “Consideracións finais” e unha amplísima bibliografía de case corenta páxinas nas que o investigador especializado poderá atopar cumprida referencia de traballos e análises coas que establecer lecturas de diálogo ou contraste.

Non quero rematar sen recomendar o magnífico prólogo a cargo de Arturo Casas, “Contar e ser: repertorios en xogo nun tempo incerto”, que reforza e complementa o universo de contido analizado por Mario Regueira nunha monografía de necesaria consulta.

[Faro de Vigo, 27-2-2020]