Letras en ronsel

Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.

O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.

Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.

Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.

Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.

Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-1-2015]

Arquitectura da mudez

Poucas estreas nos últimos anos deixaron tan bo sabor de boca como O pouso do fume, o poemario co que hai agora un lustro se daba a coñecer a escritora do Bergondiño Dores Tembrás. Había naquela voz que nacía un recendo novo, unha airexa soterrada que pulaba por saír á superficie e facer estourar as raíces. O alento de quen tempera os versos a lume manso para que vaian tomando corpo de seu e viren rexos na súa fraxilidade de miolo.

Quixen saudar no seu día aquela estrea, como tamén o fixen cando respirou fóra da auga O peizoque Roque (2012) e toda a parroquia máis nova se aledou o indicible daquel pisces que sumaba ás súas amizades. Certei cando entón escribín que había en Tembrás un abanar de palabras que daría moito e ben que falar. Sei que así foi tras a lectura de Cronoloxía da urxencia, o seu máis recente libro de poemas, gañador hai uns meses do XVI Premio de Poesía Concello de Carral, texto que agora publica Espiral Maior cun exquisito prólogo de Pilar Pallarés.

Cronoloxía da urxencia é inequivocamente tembrasiano. Están marcadas nel as pegadas dactilares da súa escrita e non hai ren que habite os días da autora que non deite aquí o seu agradecido delampo.

A de Tembrás é unha poética do silandeiro ascensional, un liberarse dos ruídos millenta que acoran o ser, unha endeita na procura das fírgoas nas que a identidade se libera, repregándose sobre si mesma, autoexplorando os vieiros nos que se é a contraluz, coa seguranza de que non hai certezas, coa dúbida dun eu que devagar se redefine en bucle imparable.

Mais os versos desta Cronoloxía da urxencia traen tamén as xornadas dunha infancia de amoras, a éxtase da contemplación ruralia, o tasto do chocolate, o papel de estraza, os regos tubérculos.

Veñen as imaxes dos líquidos efluvios, do beliscar de dermes nun axexar, desaloxar, ofrendar dos corpos, as olladas, os desvíos. Erótica sensualísima, velaíña cartografía do sentidos a vibrar, refundándose nun nadir amante.

Todo e mais coa celebración e gozo da palabra plena, da alba do canto indagatoria, reflexiva, metapoética en tanto en canto se di e interroga a si mesma na multiplicación infinda dos espellos versos e inversos, o vasto océano da dicibilidade do inefable.

Tembrás, que ten percorrido todas as Esquiagrafías, deixado as Dispositivas a clareo para nos revelar, mesmo envelenado docemente co seu Opium ou silabario, lega aquí esta “cronoloxía de urxencias/ arquitectura da mudez/ entre/ palabra e palabra/ pasar lambendo”. Para quen le, un laminar de beizo versal que queima tanto como vivifica, experiencia de vertixes interiores a colidir que abrasan co seu fulgor, reinando neste estraño estío que nos trae tan gratos compañeiros de viaxe como este poemario iluminado na cuberta por Ovidiu Batista, páxinas para soster os pulsos cada noite, cada mañá.

[El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, 10-8-2014]