Ollando a través de A Xanela

A Xanela, Revista Cultural das Mariñas, anda xa polo número 38 nos seus preto de vinte anos de vida. Chégame agora esta nova entrega da cabeceira coordinada por Suso Torres e volvo revalidar a positiva opinión respecto do intenso labor de promoción e difusión cultural levado a cabo pola Asociación Eira Vella de Betanzos, quen nesta ocasión non quixo deixar de lembrar o pasamento do guitarrista, escritor e actor Xulio Cuns Lousa, betanceiro do 26 que tristemente nos deixou o pasado ano e ao que vai dedicado este número.

Ollando a través de A Xanela poden verse textos de creación en prosa e verso en galego de Elena Veiga Rilo, Nora L. Salgueiro, X. H. Rivadulla Corcón, Manuel Fiaño Sánchez, Vanesa Santiago e mais Gabriela Rodríguez e, xa na irmá lingua lusa, do angolano Namibiano Ferreira e tamén de Maria Virgínia Monteiro.

A entrega complétase con gráfica humorística de Víctor Tizón e Sabela Arias e articulística de tema histórico, patrimonial, musical e doutro xorne da autoría de Xosé María Veiga Ferreira, Juan Sobrino Ceballos, Moncho do Orzán, Manuel B. Dans, Maxi Rei, Rafael Balsa de la Vega e Xosé Luis Sobrino. Completa a nómina o texto “Xulio Cuns (1926-2014), unha vida na cultura”, onde Torres Regueiro realiza unha garimosa semblanza do amigo ido e as súas achegas á nosa cultura.

Dá gusto asomarse a A Xanela e contemplar como a creación, o ensaio, o humorismo e a memorialística gozan de boa saúde nas mans dos betanceiros da Asociación Cultural Eira Vella. Faremos votos por que así siga sendo por moitos anos.

Familias grises

A estas alturas, no mundo da dramaturxia galega o nome de Raúl Dans non necesita de presentación. Recoñecido por público e crítica, multipremiado e distinguido, a súa traxectoria aválao como un verdadeiro factótum do eido escénico no que se ten atrevido practicamente con todo: a elaboración de guións para cine e televisión, o labor de actor, a dobraxe, a escrita de diálogos e argumentos para series e longametraxes…

A última das propostas teatrais de Dans é Chegamos despois a unha terra gris, peza de crúa realidade onde o abafo do infortunio o asolaga todo: o cancro, a incomprensión, o desamor, o alzheimer, a traizón ou a incomunicación son outros tantos estigmas que ulceran as almas dos personaxes, inmobilizados polas trapelas que eles mesmos crearon para si ou apresados nas trampas ás que o destino os condenou.

Os diálogos de Chegamos despois a unha terra gris son todo un exercicio de radiación ultrarreal, como se uns raios X atravesasen a derme hipócrita dos personaxes ata espir no máis íntimo a horrible imaxe do seu interior, ese retrato wildeano que todos ocultamos e que latexa, ao asexo, como un tabeirón famento.

Hai moito de moderno fatum nestas planas, representables, por suposto, pero esixentes na textualidade a oralizar e fortemente simbólicas na escenarística a dispor.

Desapiadada, amargue e antiheroica, esta sátira dos vincallos familiares e as súas escravitudes ofrece un doloroso retrato do universo relacional humano e as miserias que o escurecen.

Mundo Zeller

Non era moito o que se coñecía por estes lares do poeta e artista plástico chileno Ludwig Zeller. Por iso, que agora se edite unha escolma da súa produción baixo o título de Infinito presente é un acerto polo que hai que felicitar tanto á casa editora, Espiral Maior, como, sobre todo, ao autor da versión galega desta antoloxía bilingüe, o tamén poeta Francisco Xosé Fernández Naval, pois axudan co seu labor a paliar ese non pequeno descoñecemento.

O medio cento de textos recollidos neste volume dan cumprida idea do extenso quefacer de Zeller, poeta hoxe octoxenario do que se trasladan versos escritos ao longo dun moi amplo período de tempo, que vai dende os anos cincuenta ata hai ben pouco.

O mellor desta edición —prologada por Gabriela León e Fernández Naval— está, ao meu ver, no esforzo por conservar na tradución a musicalidade e a limpa dicción de Zeller, que brilla aquí na variedade de rexistros estilísticos e temáticos que lle son característicos.

Tan só unha nube atolda este ceo: as discutibles licenzas que Fernández Naval se toma á hora de suprimir algún texto que figuraba no orixinal ou de mudalo dándolle un sentido totalmente diferente. Salvadas tales opinables decisións, este Infinito presente é un inmellorable guieiro para internarse no mundo Zeller.

[Publicado nos xornais Faro de Vigo, 28-4-2011 e La Opinión, 30-4-2011]

A disolución radical de Oriana Méndez

Como un calidoscopio deformante e descomunal. Así se percibe a realidade transpoetizada en Cero, a última entrega creativa de Oriana Méndez.

Versos de realidade arredada, onde o suxeito enunciador se distancia do obxecto do canto para, dende unha tolemia lúcida e subversiva, cuestionarse os roles sociais, os ermos da incomunicación, os resortes do Poder, as trapelas da Memoria, as vertixes do lugar, sexa este Vigo, Coruña, Compostela ou o Sorga dos devanceiros, tanto ten.

Surrealizando os períodos, onirízase un discurso fragmentario, entrópico, de pulsión iterativa e sintagmática non adoita. Unha airexa cósmica, unha fulguración telúrica de cifra críptica e densificación simbólica extrema blindan os poemas ata facelos comunicantes nunha emisión de onda dificilmente perceptible para oídos lectores non acostumados.

A disolución radical que Cero de Oriana Méndez propón é territorio tan inhóspito coma feraz. Illa poética rebelde na que moito presta naufragar.

O abismo animal de Diana Varela Puñal

A primeira vez que souben de Diana Varela Puñal foi por volta do 2006. Como mindoniense atento aos días e as horas da miña cidade, non me pasou inadvertido o seu Premio de Poesía Díaz Jácome para Novos Creadores pola escolma “Afirmación en nove cantos”.

Logo, apenas un par de anos máis tarde, o poeta Baldo Ramos, membro naquela ocasión do IV Premio de Poesía Uxío Novoneyra convocado polo Concello das Pontes, insistírame, coa lucidez crítica que o caracteriza, en que fixase a atención no poemario Fíos que Suso Pensado, Eduardo Estévez e mais el acababan de distinguir. Seguín o seu consello e mesmo puxen por escrito as miñas reflexións verbo daquel meritorio libro, mais, por razóns que agora non vén a conto explicar, finalmente non se fixo público o meu positivo parecer sobre os seus versos.

Por tanto, a recente aparición de Animal abismo —novamente da man de Espiral Maior, quen tamén dera ao prelo Fíos— dáme a oportunidade de facer xustiza á ascendente traxectoria desta escritora de Corme que moito merece salientarse.

Animal abismo é un poemario ternario. Hai nel un diáfano movemento de tese-antítese-síntese que se acompasa coa tríade de seccións das que se compón a obra: “Limbo”, “Delirio” e mais “Endimión”

“Limbo”, o capítulo cabezaleiro, reúne unha quincena de composicións nas que Varela Puñal deixa fluír unha voz muda, que descende ata os fondos abisais na procura do ser límbico, desa Alma animal ou Animal ánima que agochamos nos dedentros. É unha viaxe cósmica, regresiva, unha ascese silenciosa e desposuidora, un profundar nun non Tempo e un non Lugar anteriores á conciencia. E é aquí, teño de dicilo, onde están, a meu ver, os mellores versos da autora, nese mergullar espido cos “ollos abertos dentro do mar,/ auga por dentro/ materia que se desgrá,/ núcleo”. Ese mar que é “respiración que se presente,/ instinto,/ continuidade”, pélago ante o que a voz lírica “Peixe ancestral repta,/ busca refuxio/ na atmosfera esluída,/ resoa o mar/ no fondo das tempas.”, sempre o arkhé mariño, sempre “O eco do mar/ na orixe da conciencia”.