Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o luns día 3 de marzo en Ames Radio (107.2 FM, accesible on line aquí). Nesta ocasión falei con Nazaret López de Crónicas de Embora, de Manrique Fernández (00.26), Oso, mamá, si?, de María Lado (8:45), da Obra completa IV, de Roberto Vidal Bolaño (14:25) e de A pantufla de Celia (19:50), de Concha Blanco e Dani Padrón.
Arquivo por etiquetas: Concha Blanco
Letras en ronsel
Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.
O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.
Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.
Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.
Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.
Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.
[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-1-2015]
O murmurio do mar
Xián é un neno feliz da ribeira que dá no sono cada noite adurmiñado polo murmurio que o ir e vir do mar deita nos seus ouvidos. Un día a familia de Xián marcha vivir ao interior. O pequeno adáptase rapidamente e fai bos amigos, mais bota de menos o seu mar, sobre todo ás noitiñas, cando non consegue conciliar o sono porque lle falla o murmurio das ondas. Mais algo inesperado vai ocorrer e o problema de Xián collerá trazas… e ata aquí pode contarse.
Quen queira saber como remata esta fermosa historia de Concha Blanco titulada As noites de Xián e publicada por Xerais na súa colección Merliño deberá facerse co libro, unha inversión intelixente, pois non só paga a pena pola emoción e delicadeza que o relato transmite, senón tamén polas ilustracións que Dani Padrón imaxinou para esta narración na que a fantasía e o corazón se alían para mergullarnos na cerna dos máis fondos sentimentos.
Máis unha vez, Concha Blanco demóstranos que as boas historias non precisan de alambicadas tramas cheas de reviravoltas inesperadas, pois a intensidade emotiva tremeloce na inxeleza máis velaíña. Acompañar ao seu Xián é unha inmellorable oportunidade para comprobalo.
Parlamento das Letras: Concha Blanco
Concha Blanco estivo exposta durante demasiado tempo a dúas sortes de radiacións letais de necesidade: dunha banda, o mar ceense, que pola súa Lires de nacenza se vai facendo ría, un horizonte tal que a súa soa contemplación enferma a unha converténdoa, irremediablemente, nun animal soñador; e, doutra parte, o contacto diario como educadora coas máis noviñas e noviños, bieita contemplación dos rebezos ilusionados á procura sempre de historias e palabras na boca de quen contar llas queira, veleno mortífero que gabea polas veas e move o pulso da escrita ou si ou si.
De resultas de tan fadada circunstancia, Blanco leva máis de trinta anos alimentado os soños dos que fixeron súas as maxinacións dos seus máis de corenta libros, habitados por seres de todas as especies e condicións, universo fabuloso onde todo é posible agás non renderse á evidencia de que a maxia das verbas nos cambia para sempre.
De todo iso e de moito máis falan as respostas de Blanco nesta conversa, crebas propicias que deixan sobre o areal da conversa os tesouros máis insospeitados.
—¿Cando, onde e da man de quen publicaches os teus primeiros textos?
A miña primeira obra, Contos para a escola, é do ano 1981 e a segunda, Cousiñas para a escola, do ano 1984. Foron escritas case seguidas un par de anos antes de saír á luz a primeira. As dúas foron publicadas por Ediciós do Castro.
O curioso é que esas obras escribinas sen pensar en publicalas. Naceron como material exclusivo para o alumnado da miña escola de Dumbría. Eran tempos ruíns para o galego escrito.
—¿Cal das túas obras cres que foi mellor tratada e cal pasou máis desapercibida para o público e/ou a crítica? ¿Por que cres que recibiron ese trato desigual?
Non sei se podo dicir ‘mellor tratada’. Quizais acertariamos empregando ‘máis afortunada’. Refírome a A vaca titiriteira. Xa a súa presentación, xunto con outros dous títulos da colección, foi salientable e moi coidada. Logo outros títulos meus da mesma colección, máis adiante, xa non tiveron ese trato, iso que algún foi merecedor dun galardón.
A obra que pasou máis desapercibida foi Andrómenas?, finalista do Premio Barco de Vapor no ano 1989.
O trato desigual, ao non seren da mesma editorial, é difícil de valorar. Estou segura de que o título Andrómenas? non é atractivo coma para que desde os andeis das librerías chame polo lector ou lectora. Con todo, penso que os comerciais do sector do libro poden facer moito por un título. Por certo, hai un tempo que foi descatalogado por aquela editorial na que naceu e agora acaba de estrear a súa segunda vida noutra editorial, iso si, con outro título: Misterio resolto.
—¿Tes algún hábito singular ou manía á hora de escribir?
Que sempre escribo os orixinais á man. Xa non é un hábito ou unha manía. É unha necesidade. Escribir á man, cada vez máis en cadernos ca en folios, síntoo coma un pasatempo, un divertimento e tamén unha liberación. Escribir a ordenador xa o tomo coma un traballo. O mesmo me ocorre coas revisións; necesito ter o texto impreso en papel, pois estou máis segura de dar cos erros que na pantalla do monitor (ao mellor ten que ver co de ser docente e andar sempre corrixindo cadernos).
—Nunha antoloxía da nosa literatura recente, ¿ao pé de que autores/as preferirías figurar?
Confórmome con estar na antoloxía e sérveme aparecer por orde alfabética. O meu apelido é Blanco e do A-B-C hai grandísimos autores e autoras.
—Se tiveses que historiografar a túa propia traxectoria literaria, ¿que trazos salientarías?
Esta pregunta fíxome reflexionar. Sinceramente saliento:
O motivo e o momento no que empecei a escribir en galego. O alumnado da miña escola, moi rural, falaba e pensaba en galego, pero non o lía nin o escribía porque a Lei de Educación non tiña en conta esta lingua no ensino (e da Lei de Normalización Lingüística nin existía o nome). Ademais, a sociedade infravalorábaa. Todo estaba en contra dela. Necesitaba urxentemente transmisores no mundo da cultura.
Tamén a constancia. O meu non foi unha escrita puntual. Continúo producindo textos desde aquela primeira vez.
Diría que outro trazo é a diferenza de modalidades e xéneros que trato: infantil, xuvenil, adultos. Narrativa, teatro, poesía.
—¿Que lecturas te acompañan decote ou a que escritores/as regresas con frecuencia?
Procuro ler títulos que me recomendan, obras cos que dou ou das que vexo críticas que as fan interesantes. E non sempre novidades. Non son de reler obras, pero si que hai un autor ao que volvo de cando en cando: Castelao. Tamén lin varias veces Memorias dun neno labrego, de Neira Vilas.
—¿Que cres que lle falta aínda ás nosas letras e que lle sobra definitivamente?
Fáltanlle lectoras e lectores. Tamén precisa de máis visibilidade dentro e fóra das nosas fronteiras. Considero que son poucos os autores e autoras traducidos. Si, si, digo autores máis ca obras. E axudas, as editoriais quéixanse das escasas subvencións.
Sobrar… Cando se necesita tanto non sobra nada.
—Se soubeses que o teu tempo se esgota, ¿que non te perdoarías non deixar escrito?
Eu escribo sobre o que me vai xurdindo e cando sinto necesidade de facelo. Non teño nada literariamente programado para deixar en herdanza. O que si me gustaría é que a miña obra, ou algún dos títulos meus, recibise un bo premio.
—¿Cal é a túa valoración do noso presente literario?
Moi ben no tocante á calidade de obras publicadas, ao número salientable de obras no mercado e á potente xeración nova que está aí pisando forte e avanzando.
—Se desexas facer algunha outra consideración, túa é a palabra.
Que todos nos comprometamos a que o futuro de permanencia da nosa Literatura ao longo da Historia sexa unha realidade e non un soño.
Criticalia 