Manuel García Barros, insubmiso

Manuel García Barros é unha desas voces sen as que é imposible entender o discurso cultural e literario do pasado século, pero que, por razóns non doadas de determinar, por veces semella non estar o suficientemente presente ou non merece toda a consideración que sen dúbida gañou pola súa entrega, polo seu exemplo e polo seu legado.

Galeguista de cerna, mestre republicano que sufriu as represalias do bando sublevado coa suspensión no corpo docente, labrego e convencido loitador agrarista, o seu camiño vital está vencellado ás Irmandades da Fala e ao Grupo Nós, mais ao ter gozado dunha longa existencia (naceu en 1876 e finou en 1972, noventa e seis anos de xenerosa andaina a prol da causa de Galicia), coñeceu e tratou a case toda a intelectualidade galega do seu tempo.

A García Barros debémoslle un dos conxuntos de relatos que mellor reflicte a idiosincrasia da nosa xente: Contos da terriña, volume publicado en 1930 que recolle textos que fora dando a coñecer no periódico estradense El Emigrado, do que foi redactor xefe. A maiores, son tamén froito do seu quefacer a peza teatral Carta da Habana (1926) e diversas obras póstumas, entre as que salientan as Aventuras de Alberte Quiñoi, que viron luz en 1972, poucos meses despois do seu pasamento, pero que levaban escritas preto de trinta anos.

Case medio século despois do seu finamento parecía pouco probable que puidese compoñerse un novo libro con textos seus. Mais se hai alguén que podía vencer en tal desafío eses son os investigadores garciabarrianos Carlos Loureiro Rodríguez e Xesús Domínguez Dono, que veñen de publicar A pluma insubmisa. Ensaios inéditos, un volume no que deron ao prelo tres ensaios que permanecían ata o de agora entre a documentación legada polo escritor: “Divagacións verbo do discutible e o indiscutible”, “Para a caixa de correo do Padre P.” e mais “O que se leva deste mundo. Resposta a Lidia”.

García Barros, moi dado ao emprego de pseudónimos como o seu famosísimo Ken Keirades, asinou estes textos como Fulgencio Tizón, revelando xa no seu propio nome literario o carácter ardente e polémico destes traballos. Escritos entre 1939 e 1945, naceron no momento no que o autor se viu máis castigado polos réxime franquista, privado da súa profesión docente, suspendido de emprego e soldo e obrigado a se refuxiar nos labores agrícolas. Non é de estrañar, polo tanto, que neles desenvolva unha acendida argumentación antibelicista, se ben o motivo principal de non poucas da súas páxinas é a defensa dos postulados anticlericais dende posicións cientifistas, non exentas de fundadas acusacións de conivencia entre a xerarquía eclesiástica daqueles anos e o fascismo dos mandatarios sublevados.

 A carón deste anticlericalismo e pacifismo radicais estas páxinas engaden tamén xuízos a prol do que hoxe denominariamos principios ecoloxistas, mais tamén de reivindicación do ensino como antídoto a toda ignorancia maliciosa, de defensa da igualdade social e de progresismo.

Escritos nunha prosa diáfana que gaña polo seu didactismo, estes ensaios completan a coñecemento da admirable obra de Manuel García Barros, intelectual comprometido coas causas da xustiza, a liberdade de pensamento e a cultura expresada na nosa lingua. Cómpre agradecer a Carlos Loureiro Rodríguez e Xesús Domínguez Dono tan valioso traballo de recuperación, que complementan cun documentado estudo introdutorio a propósito da orixe e sentido dos textos. Oxalá este libro volva poñer o foco sobre a figura de Manuel García Barros e gañe para a súa escrita novos lectores, será sinal de que algo vai mudando e de que o recoñecemento unánime e a necesaria actualización da súa memoria se abren paso.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 28-7-2019]

Entre novelas na terra de García Barros

Once e media da mañá dun dezasete de xullo, día morno de verán. Na porta do Concello da Estrada cinco compañeiros de angueiras lectoras e críticas saúdanse: Inma Otero Varela, Luís Alonso Girgado, Carlos Lema, Carlos Loureiro e servidor. A xornada anúnciase longa, pois son nada menos que trinta e tres as obras que cómpre xulgar para decidir quen ha ser o gañador do XXVI Premio de Novela Manuel García Barros.

As dependencias municipais ven pasar os membros do xurado cangados coas caixas dos orixinais. O destino é unha das salas de reunións, na que, en previsión, hai xa derriba da mesa folios e bolígrafos. Comeza o labor. Quedan aínda por diante dúas horas de intenso diálogo.

As roldas sucesivas axudan a ir filtrando títulos. Cada vez se reduce máis o número dos que gañan o apoio dos responsables da peneira. Finalmente, dúas son as obras que fican encol da ampla mesa rectangular. E principia unha extensa e frutífera conversa derredor delas.

Á fin, logo de analizar os diferentes aspectos definitorios de ambas as dúas, a maioría do xurado decídese por unha das novelas, a presentada baixo o título provisorio de “Sebastian Nell”. O técnico de Normalización, Enrique Vázquez, vai na procura da plica correspondente, avisando o alcalde José C. López Campos e aos colegas dos medios que vai empezar a rolda de prensa na que se comunicará o gañador.

O alcalde toma a palabra. Saúda os presentes e congratúlase da celebración dunha nova convocatoria dun premio de ben longa traxectoria que, como demostra a alta participación deste ano, goza dunha inmellorable saúde. Lembra o apoio incondicional que presta ao galardón a Secretaría Xeral de Política Lingüística e mais a casa editora, Galaxia, representada no membro do xurado Carlos Lema, e, a seguir, procede á apertura da plica. Desvélase o misterio: o nome do afortunado é o de Alberto Ramos (Compostela, 1986), xornalista e narrador, recoñecido xa con diversos outros premios nos últimos anos, entre eles o Premio Biblos 2006 por Dor pantasma, o Certame de Novela por entregas de La Voz de Galicia 2009 por Acuse de recibo ou o Premio Vicente Risco de Creación Literaria no 2012 por Todos os días. O alcalde revela tamén outro dato de interese: o título final da novela será o de Máscaras rotas para Sebastian Nell.

Lema, en representación do xurado e da editora e a petición do alcalde, pronuncia unhas palabras para parabenizar o premiado, amosar a súa satisfacción pola vitalidade do certame e o apoio do Concello e mais da Secretaría Xeral e, tras apuntar brevemente algúns dos principais trazos que caracterizan a obra, anuncia que esta verá luz ao longo do mes de novembro próximo e que será presentada nun acto que terá lugar no Teatro Principal da Estrada nunha data a concretar dos primeiros de Nadal.

Complementado o exposto por Lema, interveñen logo algúns outros membros do xurado, como Otero Varela. Estes engaden información valiosa para os xornalistas, que fatigan os roller e cámaras por igual.

Máscaras rotas para Sebastian Nell é unha novela complexa e vizosa, chea de estratos de lectura, estruturalmente moi elaborada e cun perfilado do personaxe principal admirable. Un actor nos seus derradeiros días de vida, afectado por un alzheimer que avanza imparable, decide conceder unha moi longa entrevista a unha periodista de The Guardian para contarlle a súa versión do pasado. Recalcitrante, soberbio e iracundo, Sebastian Nell relata nesta sorte de confesión-interview todo un avolto mundo de miserias, competencias profesionais e envexas, de episodios de dubidosa moralidade e, sobre todo, deixa entrever as bambalinas máis escuras dun mundo, o do teatro e o espectáculo británicos, dun glamour aparente, que esconde tras de si non pouca iniquidade humana e tamén algunhas grandezas.

Como pano de fondo, a sociedade inglesa da segunda metade do pasado século, o papel do xornalismo nos nosos tempos e tamén o mundo editorial, pois na propia trama anúnciase por parte da periodista un libro froito da entrevista que levará como título, xustamente, o da novela premiada, excelente reflexión sobre o papel do individuo e o artista fronte á sociedade que o rodea, condiciona e limita.

Un, que xa é veterano nestas lides, vólvese satisfeito á casa sabendo que un título de mérito ha poder ver a luz mercé a un galardón como este e fica á espera de que outras obras presentadas a concurso, tamén de valor, teñan igualmente a súa oportunidade. Só así gañará a Literatura, que é tanto como dicir que gañaremos todos os que acompañamos os días coa verba.

Anxos Sumai, Premio García Barros de Novela 2013

Na mañá de onte reunímonos o editor e ensaísta Carlos Lema, a crítica e profesora Inmaculada Otero Varela, o profesor Carlos Loureiro, o investigador e crítico Luís Alonso Girgado e mais o que escribe para decidir o Premio de Novela Manuel García Barros deste ano, inmellorablemente organizado, ano tras ano, polo persoal da área de Cultura do Concello da Estrada.

Tras dúas horas de deliberación e logo de estimar as valías das vinte e unha obras presentadas a concurso, ficaron para as roldas finais de consideración catro novelas de interese, que logo foron dúas e que, finalmente e por unanimidade, ficaron nunha única que resultou gañadora co título provisional de “Neve de abril sobre o río Arakawa”.

Aberta a plica, soubemos correspondía á celebrada escritora Anxos Sumai, ben coñecida por anteriores textos seus moi aplaudidos pola crítica e lectores como Anxos de garda (2003), Melodía de días usados (2005) ou Así nacen as baleas (2007), este último Premio de Narrativa Breve Repsol YPF e Premio Arcebispo San Clemente.

Facíase, así, Sumai co galardón nun ano no que se alcanzan, precisamente, as vinte e cinco convocatorias deste veterano premio, consolidado dende hai anos como un dos máis importantes do panorama novelístico galego, onde é considerado toda unha referencia tanto pola súa longa traxectoria da man do Concello da Estrada e a Editorial Galaxia coma pola importancia e o relevo das novelas e autores distinguidos.

A novela premiada nesta ocasión levará o título final de A lúa da colleita e presentarase no Teatro Principal da Estrada nos finais do vindeiro novembro ou primeiros de decembro, nun acto que cada ano acaba por se converter nunha auténtica festa da palabra de grande concorrencia, á que asiste o máis graúdo dos nosos axentes culturais amais de numerosos lectores.

A lúa da colleita é, tal como redactamos na resolución da acta do xurado, unha novela na que destaca o elaborado traballo de caracterización dos personaxes, nunha historia onde o cuestionamento da identidade e a alteridade se vencella coa memoria e o pasar do tempo. A trama propón fortes doses de intriga, simbolismo e unha arquitectura perfecta, de linguaxe moi visual, que arrastra os personaxes a finais inesperados, pero de implacable lóxica. Todo este mundo, moi cambiante, é recreado a través dunha prosa limpa, da depuración extrema que flúe maina e imparablemente.

Non espoleirizarei aquí o argumento, pero talvez axude aos interesados saber que a novela está ambientada nos nosos tempos (a acción principal transcorre no verán do 1992) e que se localiza nun espazo identificable co remate da desembocadura do Ulla e os comezos da Ría de Arousa (Vilagarcía-Catoira) ao que chega unha muller que padece de bipolaridade e mantén unha denodada loita consigo mesma por recuperar a memoria, as pegadas do seu pasado que axuden a liberala da tiranía amnésica á que esoutra súa personalidade a arrastra. Polo medio, unha historia chea de personaxes poderosísimos, moi ben perfilados, de sombras crueis dunha vida anterior que gravitan sobre o presente e de inquedantes presenzas que van reconfigurando os días da protagonista, das protagonistas, cheos de intensa intriga e final sorprendente.

Non quero rematar sen parabenizar a gañadora e os responsables municipais e editoriais deste Premio de Novela Manuel García Barros, quen coa súa colaboración fixeron posible que o evento chegue xa ao cuarto de século de andaina e ao que se lle desexa siga a acompañarnos durante moito tempo.