O inaudito

Leo o Álbum da cuarta dimensión de Carlos Lema a brazo partido, loitando coa poética conceptual, ontolóxica, densificada, implicatoria e estratificada á que convida.

Aquí o verso non dá descanso, reprégase sobre si mesmo para profundar nunha filosofía do dicir que tenta explicar o ser dende o realismo especulativo, rabuñando na falsa superficie do aparencial ata deixar ao ar as vísceras do pensamento radical. Cómpre superar a definición do existente dende unha esencia limitada, filla cativa da tridimensionalidade, volátil refén das coordenadas. É na cuarta dimensión, no reino do espazo-tempo, onde a variable do humano adquire sentido pleno. Somos fillos dunha xeometría curva, un espazo de gravidade no que a materia de palabra e soño que nos configura se deforma e redefine nunha trenza de luz que vai sempre alén.

Nas páxinas deste Álbum da cuarta dimensión hai unha batería de poemas iniciais que son un canto á ruína dos lugares amados da memoria, aos espazos que se habitaron e agora esboroan. Unha elexía á casa baleira, invadida polo brión, á sombra orfa dos corredores baleiros, ás lacenas defuntadas e os leitos avellentados. Aquí todo son “serraduras, retrincos desfeitos,/ pulverizadas opcións da materia”. E hai “zapatos nos azulexos/ rotos do corredor”. E tamén “círculos/ onde as cascudas/ son lampexos/ de viño e outras miserias”. En fin, “hai recunchos onde/ a parede se fai vento e límite/ das sombras, un lugar para gardar/ as vedrañas deturpacións do vivido”.

No centro do poemario a música deslízase creando volutas harmónicas. Un feixe de poemas dan a altura, intensidade, duración e timbre da sonoridade lírica. E velaí os “Instrumentos musicais” ao pé do “Tintinnabuli” de Arvo Pärt e as súas creaturas de sinos de tempo lento e meditativo. Mesmo a “Guinnevere” de David Crosby, melodía serena, amor devoto á “señora, coma ti”.

O último bloque do libro concentra os poemas nos que a reflexión sobre o paso do tempo e as súas cicatrices e o pensamento verbo do cotián da insoportable levidade do ser se fan máis presentes.

A de Lema é unha escrita outoniza, arredada de ledicias exultantes, todo o máis de puntuais concesións a unha esperanza incerta. O resto son cascallos, cinza dos días que pasan, lembranzas de gume cortante e recantos do presente nos que nada medra porque a desolación o invade todo. É “A ceifa do nada” cando un vai “Cos petos cheos de tristezas” e se sente “O cazador da dor”.

Para os degustadores da metapoesía paga a pena advertir que hai aquí moito diálogo subterráneo coa poética de Chus Pato e que o impropio desta é primo irmán do inaudito de Lema. Mais tamén son amentados dende clásicos ingleses do XVII como John Aubrey ou poetas románticos como Keats ata iconas feministas como Simone de Beauvoir. Á fin, cuns e con outras, a pregunta definitiva segue a ser a mesma: “¿Como se aprende a mirar/ se o íntimo inunda sempre/ as acuosas cristaleiras do mundo?”.

Cumpriría dicir aínda neste Álbum da cuarta dimensión das moitas alusións culturais e panartísticas que encerra, da estilística eufónica da que se reviste e das fórmulas versais apositivas, encabalgadas, enumerativas e contrastivas que fan da escrita do de San Sadurniño un exercicio de lectura esixente ao oído e ao intelecto.

Entre “partículas subatómicas, tacto e conceptos”, a poesía de Carlos Lema enúnciase como unha “industria do inacabable”, a melancolía que nace do recoñecemento da decadencia e da caída, un “dexergar no tempo que abeira o inaudito”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 21-6-2020]

Entre novelas na terra de García Barros

Once e media da mañá dun dezasete de xullo, día morno de verán. Na porta do Concello da Estrada cinco compañeiros de angueiras lectoras e críticas saúdanse: Inma Otero Varela, Luís Alonso Girgado, Carlos Lema, Carlos Loureiro e servidor. A xornada anúnciase longa, pois son nada menos que trinta e tres as obras que cómpre xulgar para decidir quen ha ser o gañador do XXVI Premio de Novela Manuel García Barros.

As dependencias municipais ven pasar os membros do xurado cangados coas caixas dos orixinais. O destino é unha das salas de reunións, na que, en previsión, hai xa derriba da mesa folios e bolígrafos. Comeza o labor. Quedan aínda por diante dúas horas de intenso diálogo.

As roldas sucesivas axudan a ir filtrando títulos. Cada vez se reduce máis o número dos que gañan o apoio dos responsables da peneira. Finalmente, dúas son as obras que fican encol da ampla mesa rectangular. E principia unha extensa e frutífera conversa derredor delas.

Á fin, logo de analizar os diferentes aspectos definitorios de ambas as dúas, a maioría do xurado decídese por unha das novelas, a presentada baixo o título provisorio de “Sebastian Nell”. O técnico de Normalización, Enrique Vázquez, vai na procura da plica correspondente, avisando o alcalde José C. López Campos e aos colegas dos medios que vai empezar a rolda de prensa na que se comunicará o gañador.

O alcalde toma a palabra. Saúda os presentes e congratúlase da celebración dunha nova convocatoria dun premio de ben longa traxectoria que, como demostra a alta participación deste ano, goza dunha inmellorable saúde. Lembra o apoio incondicional que presta ao galardón a Secretaría Xeral de Política Lingüística e mais a casa editora, Galaxia, representada no membro do xurado Carlos Lema, e, a seguir, procede á apertura da plica. Desvélase o misterio: o nome do afortunado é o de Alberto Ramos (Compostela, 1986), xornalista e narrador, recoñecido xa con diversos outros premios nos últimos anos, entre eles o Premio Biblos 2006 por Dor pantasma, o Certame de Novela por entregas de La Voz de Galicia 2009 por Acuse de recibo ou o Premio Vicente Risco de Creación Literaria no 2012 por Todos os días. O alcalde revela tamén outro dato de interese: o título final da novela será o de Máscaras rotas para Sebastian Nell.

Lema, en representación do xurado e da editora e a petición do alcalde, pronuncia unhas palabras para parabenizar o premiado, amosar a súa satisfacción pola vitalidade do certame e o apoio do Concello e mais da Secretaría Xeral e, tras apuntar brevemente algúns dos principais trazos que caracterizan a obra, anuncia que esta verá luz ao longo do mes de novembro próximo e que será presentada nun acto que terá lugar no Teatro Principal da Estrada nunha data a concretar dos primeiros de Nadal.

Complementado o exposto por Lema, interveñen logo algúns outros membros do xurado, como Otero Varela. Estes engaden información valiosa para os xornalistas, que fatigan os roller e cámaras por igual.

Máscaras rotas para Sebastian Nell é unha novela complexa e vizosa, chea de estratos de lectura, estruturalmente moi elaborada e cun perfilado do personaxe principal admirable. Un actor nos seus derradeiros días de vida, afectado por un alzheimer que avanza imparable, decide conceder unha moi longa entrevista a unha periodista de The Guardian para contarlle a súa versión do pasado. Recalcitrante, soberbio e iracundo, Sebastian Nell relata nesta sorte de confesión-interview todo un avolto mundo de miserias, competencias profesionais e envexas, de episodios de dubidosa moralidade e, sobre todo, deixa entrever as bambalinas máis escuras dun mundo, o do teatro e o espectáculo británicos, dun glamour aparente, que esconde tras de si non pouca iniquidade humana e tamén algunhas grandezas.

Como pano de fondo, a sociedade inglesa da segunda metade do pasado século, o papel do xornalismo nos nosos tempos e tamén o mundo editorial, pois na propia trama anúnciase por parte da periodista un libro froito da entrevista que levará como título, xustamente, o da novela premiada, excelente reflexión sobre o papel do individuo e o artista fronte á sociedade que o rodea, condiciona e limita.

Un, que xa é veterano nestas lides, vólvese satisfeito á casa sabendo que un título de mérito ha poder ver a luz mercé a un galardón como este e fica á espera de que outras obras presentadas a concurso, tamén de valor, teñan igualmente a súa oportunidade. Só así gañará a Literatura, que é tanto como dicir que gañaremos todos os que acompañamos os días coa verba.

A orde do mundo

No outono de 1961, Ramón Otero Pedrayo mandou unha carta a Ramón Piñeiro transmitíndolle a fonda impresión que lle causara a primeira lectura de Nimbos, o inmenso poemario de Xosé María Díaz Castro que acababa de publicar Galaxia. Dicíalle entón o señor de Trasalba ao de Láncara: “Cando chegóu Nimbos apenas remexín nas follas. Fai us días pillei o libro pra despois traballar toda a serán. Teño un croio duro que rillar. Dende o primeiro verso deixei todo. E co libro andiven polos soutos cos ourizos, e polos camiños mollados con outa legría, como despoixa de un bo viño acarón dun lume antergo. Estou moi ledo por isa banda de sol nos cotos”.

Se substitúo Nimbos por A música das esferas e ‘verso’ por ‘liña’, non se me ocorre mellor descrición do vivido estes días atrás na compaña do último ensaio do escritor e editor Carlos Lema (San Sadurniño, 1958), unha monografía filosófica na que, con claridade e fondura, o autor analiza as bases do pensamento occidental en relación ao concepto de orde e a súa proxección social.

Non é a primeira vez que Lema se debroca sobre estes temas. Nos últimos anos, deu mostras da súa singular capacidade (meta)teórica a propósito do papel da ficción literaria, a(s) linguaxe(s) e a(s) lectura(s) ao editar como Sobre a lectura, seguido de ‘Días de lectura’ (2011) de Marcel Proust ou cando asinou ensaios como Poesía, linguaxe e acción (con René Char) (2011) e mais Indeterminacións (2012).

En A música das esferas —título pitagórico onde os haxa— Lema regresa ao mitos e o logos tentando botar luz sobre como este configura unha idea de orde cósmica asentada pola filosofía da Grecia clásica que logo é redefinida polo neoplatonismo e a súa dialéctica de cosmos noetós/aiscetós, á que acabará engadíndose unha outra instancia transcendente de selo cristiá, abrindo o camiño a un derivar que, andando o tempo, se reformulará racionalistamente e chegará á Revolución Francesa e a Idade Moderna baixo o paraugas omnímodo do deus Progreso e un único obxectivo: “rexer o mundo como o reflexo inconsistente dunha representación que o transcende e o somete á súa Lei”.

Moito ha prestar a lectura deste A música das esferas. Xenealoxía da orde do mundo aos amadores do pensamento puro e agradecerán poder achegarse a un ensaio fondo, documentado e exposto con absoluto rigor, un traballo impecable que moito e ben fala da colección Casabranca na que se inscribe e do meritorio labor que na súa curta andaina —hai agora un ano que arrincou motores— leva feito o selo editor vigués Euseino?, que enriquece o seu atractivo catálogo (adórnano xa textos previos de Beatriz Fraga, Owen Jones ou Rebeca Baceiredo) con esta nova achega dun moi lúcido ensaísta, Carlos Lema, entregue decote á nobre causa de pensar o mundo en galego.

[Publicado no Praza Pública, 28-11-2013]

Radiocrítica 16-12-2013

Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o pasado luns día 16 de decembro en Ames Radio (107.2 FM). Nesta ocasión, falei con Nazaret López sobre a novelística de Manuel Darriba (0’45),  os relatos de Antón Riveiro Coello (3’05), a poesía implicada de María Reimóndez  (7’15), a ‘Antoloxía de referencia. Etapa de expansión’ que Xavier Lama e Branca Novoneyra prepararon coas novísimas voces poéticas de Berta Dávila, Cristina Ferreiro, Xurxo Martínez González, Celia Parra, Elías Portela, Ismael Ramos e Helena Salgueiro (9’20), o teatro de Marcos Abalde Covelo (14’45), o ensaio filosófico de Carlos Lema (16’30) e mais a mitoloxía da vella Gallaecia para novos e non tanto de Manuel Gago e Manel Cráneo (18’30).

Boa audición!

        http://www.goear.com/embed/sound/7d31504

Anxos Sumai, Premio García Barros de Novela 2013

Na mañá de onte reunímonos o editor e ensaísta Carlos Lema, a crítica e profesora Inmaculada Otero Varela, o profesor Carlos Loureiro, o investigador e crítico Luís Alonso Girgado e mais o que escribe para decidir o Premio de Novela Manuel García Barros deste ano, inmellorablemente organizado, ano tras ano, polo persoal da área de Cultura do Concello da Estrada.

Tras dúas horas de deliberación e logo de estimar as valías das vinte e unha obras presentadas a concurso, ficaron para as roldas finais de consideración catro novelas de interese, que logo foron dúas e que, finalmente e por unanimidade, ficaron nunha única que resultou gañadora co título provisional de “Neve de abril sobre o río Arakawa”.

Aberta a plica, soubemos correspondía á celebrada escritora Anxos Sumai, ben coñecida por anteriores textos seus moi aplaudidos pola crítica e lectores como Anxos de garda (2003), Melodía de días usados (2005) ou Así nacen as baleas (2007), este último Premio de Narrativa Breve Repsol YPF e Premio Arcebispo San Clemente.

Facíase, así, Sumai co galardón nun ano no que se alcanzan, precisamente, as vinte e cinco convocatorias deste veterano premio, consolidado dende hai anos como un dos máis importantes do panorama novelístico galego, onde é considerado toda unha referencia tanto pola súa longa traxectoria da man do Concello da Estrada e a Editorial Galaxia coma pola importancia e o relevo das novelas e autores distinguidos.

A novela premiada nesta ocasión levará o título final de A lúa da colleita e presentarase no Teatro Principal da Estrada nos finais do vindeiro novembro ou primeiros de decembro, nun acto que cada ano acaba por se converter nunha auténtica festa da palabra de grande concorrencia, á que asiste o máis graúdo dos nosos axentes culturais amais de numerosos lectores.

A lúa da colleita é, tal como redactamos na resolución da acta do xurado, unha novela na que destaca o elaborado traballo de caracterización dos personaxes, nunha historia onde o cuestionamento da identidade e a alteridade se vencella coa memoria e o pasar do tempo. A trama propón fortes doses de intriga, simbolismo e unha arquitectura perfecta, de linguaxe moi visual, que arrastra os personaxes a finais inesperados, pero de implacable lóxica. Todo este mundo, moi cambiante, é recreado a través dunha prosa limpa, da depuración extrema que flúe maina e imparablemente.

Non espoleirizarei aquí o argumento, pero talvez axude aos interesados saber que a novela está ambientada nos nosos tempos (a acción principal transcorre no verán do 1992) e que se localiza nun espazo identificable co remate da desembocadura do Ulla e os comezos da Ría de Arousa (Vilagarcía-Catoira) ao que chega unha muller que padece de bipolaridade e mantén unha denodada loita consigo mesma por recuperar a memoria, as pegadas do seu pasado que axuden a liberala da tiranía amnésica á que esoutra súa personalidade a arrastra. Polo medio, unha historia chea de personaxes poderosísimos, moi ben perfilados, de sombras crueis dunha vida anterior que gravitan sobre o presente e de inquedantes presenzas que van reconfigurando os días da protagonista, das protagonistas, cheos de intensa intriga e final sorprendente.

Non quero rematar sen parabenizar a gañadora e os responsables municipais e editoriais deste Premio de Novela Manuel García Barros, quen coa súa colaboración fixeron posible que o evento chegue xa ao cuarto de século de andaina e ao que se lle desexa siga a acompañarnos durante moito tempo.