Letras escolleitas

Traspasada a soleira do aninovo, acáelle facermos reconto do que o ano vello nos deixou literariamente, separar o gran da palla e gardar no celeiro o mellor e mais madurecido froito.

No eido da narrativa, o 2015 que se nos foi agasallounos con media ducia de títulos sobresalientes. É o caso desa homenaxe ao mundo dos libros, a liberdade e os soños que Manuel Rivas nos lega en O último día de Terranova. Tamén da historia de descubrimentos que mergullan nun pasado ilusionado e afinca nun presente rabudo que Antón Riveiro Coello debuxa en Os elefantes de Sokúrov. Evidentemente, o Eros e a Política que gobernan a revolución bolxevique de Inesa Armand e Lenin na Ostrácia de Teresa Moure, intensa alegoría de nós. De igual maneira, a memoria colectiva do Vigo que foi e que é e mais a peripecia familiar inzada de escuros segredos que Fran P. Lorenzo asina en Cabalos e lobos. Tamén si, a recreación do feraz universo trobadoresco que Manuel Portas deseña en Lourenço, xograr, avolto territorio de pugnas monárquicas, tiranías clasistas e amores non só corteses. Por remate, igual as Interferencias de Manuel Seixas, recuperado para a escrita pública tras un longo período de silencio que ve a luz ao final do túnel con este seu poderoso relato sobre a identidade e o destino.

O verso tamén brillou con forza o pasado ano. Fulgurou na (meta)poética dixital de Fran Alonso no seu vivificante Poetic@. Ardorou nesa cartografía hibridada entre o emotivo e o cognitivo que debroca na intuición pura en Zonas de tránsito de Ramón Neto. Espellou na estética disidente e subversiva de Elías Portela e o seu Bazar de traidores. Irisou en O que precede a caída é branco de Oriana Méndez, himno á esperanza silandeira, ao rumor rebelde do océano que agarda polo tsunami operario. E, xaora, eclosionou na epifanía cosmogónica, a revelación da raíz que tradea a poesía skáldica de Manuel Rivas en A boca da terra.

O teatro de noso vive horas difíciles, escasas. Emporiso, a calidade da súa escrita dramática está salva. Confírmao a metafísica sinfónica, o menos é máis contra o capitalismo cínico e hipócrita que berra Santiago Cortegoso en Smoke on the Water. Tamén as imaxes imantadoras, as personaxes agónicas e o fatum irremediable que todo o arrastra en Ela, piedade dos suicidas (Baía), do poliédrico Xavier Lama.

Houbo ceifa abondosa tamén na agra do infantoxuvenil. De entre o moito sementado, préstame espigar o onírico de imaxinación desbordante co que María Solar inzou O meu pesadelo favorito. Tamén o terror albo que arrepía en A neve interminable, de Agustín Fernández Paz, mestría na arquitectura do relato ao servizo de poderosas pulsións. Por descontado, a recuperación do noso acervo lendario na recreación versal e a refacta relatística de Antonio García Teijeiro e Antonio Reigosa en Lendo lendas, digo versos.

Ano de seca, ano de seda. Así foi para deixarnos páxinas farturentas coas que seguírmonos acompañando neste 2016 que agora escomezamos e ao que haberá que lle pedir, ao seu tempo, que renda non menor proveito.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 3-1-2016]

Sombras resinosas

“Había que escoller e estabamos en guerra. Europa enteira estaba en guerra. Ou eras cabalo ou eras lobo. Na guerra ou na vida, tanto ten”.

Velaí o sentido que encerra o título da novela de Fran P. Lorenzo distinguida na pasada convocatoria do Premio Blanco Amor, Cabalos e lobos, narración coa que o xornalista vigués se estrea nos eidos da escrita de ficción.

Sorprende, para ben, a habelencia hibridadora que estas páxinas revelan. Fusión no xenérico (entre o psicodrama e o thriller histórico, abalando dende a escrita de Eros ao documento social), no estrutural (coas incorporacións do relato epistolar e o parateatral, tamén as insercións poéticas) e no conceptual (problematicidade da non aceptación ou desamparo sexual; revisión de lacerantes divisións entre clases sociais; mesmo contrapuntos xeracionais), pero, sobre todo, un dicir palpitante da loita da vida por superar tanta morte, tanta devastación, tan grande orfandade como ensombrece os individuos que cruzan estas planas.

Segredos. Segredos inconfesables, cobizas e paixóns fóra de control poñen en marcha unha engrenaxe de mentiras e encubrimentos, de medias verdades e silencios que abafa os protagonistas desta sorte de concentrada saga familiar, ambientada en diferentes tempos (os anos 30, 60 e 70 do século pasado e o 2007 dende o que se nos conta memoristicamente) e espazos (a Alemaña alleada coa vesania do III Reich e o Vigo da Posguerra, principalmente).

Agradécese nesta obra o esforzo por anoar con firmes tanzas os escenarios múltiples e as épocas alternantes, a capacidade para xunguir voces narrativas e puntos de vista, a segura direccionalidade que conduce todo o relato cara a unha fin certa.

Por tanto, as ocasionais reiteracións léxicas, a grandilocuencia expresiva dalgunhas pasaxes, mesmo os contados saltos de rácord detectables son veniais nun conxunto que agrada pola súa destreza en facer de Vigo un personaxe máis —e non o menos importante— da propia trama.

En efecto, a cidade e o seu tempo funcionan como un cronotopo no que os personaxes desenvolven a súa personalidade actancial. Tanto é así que a editorial, Xerais, dispuxo que as lapelas e cubertas interiores do volume figurasen forradas cun mapa urbano no que se salientaron algúns dos espazos e construcións determinantes na historia: Gran Vía, A Privada Moderna, Edificio Albo etc.

Moita —e boa— literatura alimenta este Cabalos e lobos: nos paratextos (velaí as citas iniciais de Ramiro Fonte, Helena de Carlos e Jaime Gil de Biedma), mais tamén nas visións dos personaxes, nas súas lecturas, nas súas citas e alusións, que debrocan polos parágrafos o “poeta galego de vangarda, a bordo dun paquebote”; “a roca de Margarida a fiar a súa mágoa e a súa paixón por Fausto”; “o señor Cunqueiro” na súa casa do Faro de Vigo; a Delphine de Madame de Stäel e as Espèces d’espaces de George Perec; as “belidas” dos nosos trobeiros medievais; o For Whom the Bell Tolls de E. Hemingway; “la mer, la mer, toujours recommencée” de P. Valéry; a narrativa amorosa de Tolstoi; Os mandaríns de Simone de Beauvoir e Os amantes sem dinheiro de Eugénio de Andrade; a Alba de Gloria de Castelao e, sobre todo, a Sombra do aire na herba de Luis Pimentel, artífice de versos inesquecibles que sustentan e aínda nutren as ardencias e complicidades coas que Cupido enlea os afectos homoeróticos dalgúns dos protagonistas.

Ben lucido arrinque o de Fran P. Lorenzo neste Cabalos e lobos, narración intensa na que as sombras resinosas do pasado destilan cicatrices sempre dolorosamente abertas.

[Faro de Vigo, 4-6-2015]