Pola banda de Laíño, con Neto e Lorenzo Baleirón

Dodro foi onte a landa na que pousou o merlo branco da poesía. O día presentíao, véspera da marcha dun dos autores máis admirados das últimas décadas: Eusebio Lorenzo Baleirón. Había que honrar a súa memoria. Había tamén que axudar a que frutificase a semente do seu exemplo en versos novos.

Con tal motivo, e convocados polo Concello de Dodro —Valentín Alfonsín Somoza á fronte como alcalde, Cristina Codesido Fernández guiando como concelleira de Cultura—, ás 11:30h. visitamos o camposanto de Laíño para achegarnos ata a tumba do autor de O corpo e as sombras e renderlle honores cunha ofrenda floral na que participaron poetas como Paulino Vázquez, familiares como seu irmán, o tamén escritor ademais de profesor Manuel Lorenzo Baleirón, o coordinador do premio Xabier Castro Martínez e os que logo teriamos a responsabilidade da deliberación do XXVII Premio de Poesía Eusebio Lorenzo Baleirón.

Ata Laíño, levamos flores e versos para Eusebio. A pedimento de quen fora íntimo amigo seu, Paulino Vázquez, Berta Dávila recitou un significativo texto das Elexías de Duino na tradución galega de Jaime Santoro de Membiela, palabras ás que me sumei coa lectura do poema “Serás sombra da árbore máis vella…” de A morte presentida, xusto aquel que encabeza unha cita de Díaz Castro de “Monumento á ausencia”.

Tras o acto no camposanto marchamos deica a Casa da Cultura, onde debatemos a propósito dos trinta e tres orixinais presentados a amentada poeta e narradora Berta Dávila, o tamén poeta Gonzalo Hermo, o profesor, ensaísta e igualmente poeta Román Raña e eu, acompañados polo coordinador do premio Castro Martínez e mais Codesido Fernández, quen actou como secretaria con voz e sen voto.

Logo de longas e agradecidas deliberacións, o xurado decidiu conceder o galardón ao traballo presentado baixo o título Zonas de tránsito e o lema Aserinsky/Blechner. Unha vez aberta a plica soubemos que pertencía a Ramón Neto (Illa de Arousa, 1975), escritor e tradutor que, dende hai anos, reside en Bruxelas, onde exerce a docencia e traballa como profesional da tradución.

Neto é ben coñecido xa nos eidos poéticos galegos por ter sido distinguido noutros relevantes certames e ver publicados volumes como A estación única dunha illa (2010, Premio Xosé María Pérez Parallé), As lavandas adáptanse a todo erro de navegación (2012, Premio Miguel González Garcés) ou Dominio público (2013, Certame de Poesía Erótica Illas Sisargas).

Zonas de tránsito, que será publicado por Sotelo Blanco Edicións, amosa unha estrutura en cinco seccións (“Entre as lapelas da noite/ desfragmentación”, “Paisaxe con lámpada de mesa de noite”, “O pouso dunha insomnia/ diario de abordo”, “De limiar en limiar/ breviario de pasos en falso” e “Wege einer Stimme zu einen wahrnehmenden Du/ Os vieiros dunha voz cara un ‘ti’ á escoita”) nas que se alterna a poesía en prosa co poema de verso curto, a lírica intimista que reflexiona sobre o ser e a súa circunstancia e mais a escrita que esponxa no vivenciado, o onírico e a viaxe da existencia, todo orlado con abondosas imaxes de peculiar selo e un posprocesado da ascendencia da mellor lírica xermana en voces como as de Celan, Rilke ou Hölderlin.

O vindeiro día 20 ás 17:30h. Ramón Neto recollerá, no centro de ensino que leva o nome do malogrado poetas dodrés, o premio que o acredita como un membro máis desa irmandade de escritores que, dende hai xa case trinta anos, engrandeceron coas súas creacións un galardón que honra a memoria dun grande das nosas letras contemporáneas e engade prez ás súas terras natais onde, con tanto acerto, manteñen este certame.

25 anos de espírito PEN

[Para o amigo Miro Villar,

polo que el e eu sabemos]

aA poesía é o gran milagre do mundo, dicía Luís Pimentel. O mundo é un gran poema milagroso, digo eu. A palabra, as palabras son a arxila esencial que une vontades e acompaña os espíritos no fragor dos traballos e dos días.

Foi esa singular comuñón pola verba a que experimentaron os asistentes á VI Bienal Literaria en Compostela o 2 e 3 de outubro na Cidade da Cultura. O Gaiás santiagués deixouse habitar por animais literarios que quixeron celebrar o XXV Aniversario do Centro PEN Galicia, a entidade que organizou o encontro no que participaron poetas, narradores e outros axentes culturais tanto galegos coma foráneos nunha concelebración interxeracional onde as pontes literarias se transitaron amablemente.

E esa foi a unción pola palabra que fixo que tres astros do firmamento literario como son Nélida Piñón, Xosé Luís Méndez Ferrín e Manuel Rivas compartillasen unha mesa de clausura na que as complicidades revoaban arredor dos relatos orais e onde Piñón fixo boa a súa ascendencia cotobadense recoñecéndolle un papel decisivo na simbólica da súa escrita e Rivas pronunciou un máxico e entrañable discurso de recepción na academia dos afectos á súa amiga carioca. Da súa parte, Méndez Ferrín lembrou como o PEN internacional estivera ao seu carón cando en 1972 botou dous anos na cadea (Penal do Dueso) pola inquina franquista. Un triángulo de tanta altura literaria que, coma un imantador buraco negro da palabra, acabou por mergullarnos a todos os que vivimos o momento nun océano de luz e letras, unha reunión histórica que, quen sabe, talvez non sexa doado que se repita, pois ben poucas veces tres púlsares escintilan por xunto para iluminar a galaxia toda e espaventar tantas sombras da orfandade.

Velaí foi a inesquecible coda. Mais as xornadas comezaran xa o día anterior coa sesión de apertura e os discursos de benvida de Beatriz González Loroño, Directora-Xerente da Fundación Cidade da Cultura, María Ángeles Antón Vilasánchez, Concelleira de Cultura e Patrimonio en Compostela, Luís González Tosar, Presidente do Centro PEN Galicia e mais Xesús Vázquez Abad, Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Eles foron os primeiros en poder ver o magnífico traballo videográfico que, para ocasión, creou Xabier Castro Martínez, Director do PEN galego, unha peza na que se leva a cabo unha sintética historia en imaxes do que foi a andaina do noso PEN neste último cuarto de século e que podedes ver ao final deste post.

As sesións propiamente literarias comezaron a última hora da mañá do xoves 2 coa mesa redonda “Narradores xornalistas hoxe”, xuntanza que moderou Xesús Fraga na que interviñeron Camilo Franco, Santiago Jaureguizar, Luís Pousa e Juan Tallón, todos eles, en efecto, xornalistas e narradores, que, con posturas complementarias que abriron un fértil diálogo en contrapunto, debateron sobre a difícil e complexa maridaxe de periodismo e ficción, un matrimonio para algúns imposible e para outros inelutable.

Á tarde dese mesmo día un recital poético-musical deunos a oportunidade de oír na voz dos Xardín Desordenado (Marlene Rodrigues, Santiago Ferraguz e Isaac Garabatos) os versos de Díaz Castro, Novoneyra, Álvarez Blázquez, Blanco-Amor, Manuel María e Rosalía de Castro e tamén de escoitar os recitados dos novos valores da nosa lírica representados por Alba Cid, Berta Dávila, Gonzalo Hermo, Mario Regueira e Dores Tembras, entre os que oficiou como experimentado guieiro Román Raña, unha asemblea poética que arrequeceu coas palabras da profesora da Universidade de San Petersburgo Elena Zernova, quen non quixo faltar á cita e deixou para os que alí estaban a regalía de escoitar en ruso “Penélope” dando conta da tradución a este idioma de Nimbos. Do saber facer de todos puiden gozar en primeira liña, pois honreime presentándoos.

A primeira xornada da Bienal rematou coa intervención do poeta e ensaísta arxentino Roberto Alifano, quen nos convidou a revistar a “Borges e o xardín de conversas que se bifurcan” nunha animada conversa co seu presentador, Luís Alonso Girgado, na que repasaron os principais episodios da literatura non só de Borges, senón tamén Julio Cortázar, Adolfo Bioy Casares, Francisco Luís Bernárdez e moitos outros.

O segundo día comezou na sesión matutina coa mesa “25 Anos do PEN Galicia: Novelistas”, na que, moderados por Inma López Silva (tamén ela narradora), participaron Marilar Aleixandre, Alfredo Conde, Víctor F. Freixanes e Bieito Iglesias, que fixeron un balance dos pros e contras que viviu a prosa galega nos últimos tempos e onde se cuestionou a vitalidade da novela, os camiños do seu futuro e os pasos que nos trouxeron ata aquí.

Pola tarde, unha última mesa de “25 Anos do PEN Galicia: Poetas” proporcionounos a ocasión de escoitar a radiografía lírica destes lustros que realizaron o poeta e editor Miguel Anxo Fernán-Vello, a poeta e ensaísta María do Cebreiro e mais o poeta e libreiro Modesto Fraga. O tríade, magnificamente conducido polo profesor e crítico Luciano Rodríguez, abordou os avances e desacertos da nosa poesía recente dende ancos ben diversos: a taxonomía xeracional de discurso (meta)teórico de María do Cebreiro, a conxunción da visión do editor de Espiral Maior e creador que achegou Fernán-Vello e a praxe e vivencia como poeta deste tempo de Fraga.

O remate regalounos o amentado encontro con Piñón, Méndez Ferrín e Rivas, broche de ouro desta VI Bienal Literaria en Compostela na que conviviron poetas e narradores, xornalistas e estudosos, galegos por nacenza e por querenza, confrades de letras todos que durante dous días irmandaron o seu camiñar, enchoupándose do espírito PEN para lembrarnos, máis unha vez, que o milagre da vida é a poesía e existir sen a palabra é un vivir demediado. Por iso xuntanzas coma esta son tan necesarias en tempos prosaicos.

a                                    

Dávila e Sumai Premios da Crítica

Como cada ano por estas datas, as compañeiras e compañeiros da Asociación Española de Críticos Literarios (AECL) deron a coñecer os Premios da Crítica nas distintas modalidades (poesía e narrativa) e idiomas (catalán, vasco, galego e castelán).

Desta volta a xuntanza da AECL tivo lugar en Logroño, onde se souberon os gañadores para as obras en galego do ano 2013 que previamente votaramos e propuxeramos os membros da Sección Crítica da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG) en reunión que tivo lugar o pasado venres día 4 de abril na Aula 16 da Facultade de Filoloxía da Universidade de Santiago.

Naquela sesión, os nove críticos alí presentes, logo de diversas roldas de votación (na primeira das cales se tiveron en conta os votos dos que os fixeron chegar por correo), decidimos por maioría que o Premio da Crítica na modalidade de Poesía Galega fose para Raíz da fenda, obra de Berta Dávila publicada por Edicións Xerais. Así mesmo, tomouse tamén o acordo maioritario de distinguir como Premio da Crítica na modalidade de Narrativa Galega á novela A lúa da colleita de Anxos Sumai, publicada pola Editorial Galaxia.

Como teño manifestado o meu parecer verbo de ambas as dúas obras galardoadas con anterioridade, deixo o enlace ao que sobre delas escribín na cita dos propios títulos, aproveitando para parabenizar tanto a Berta Dávila como a Anxos Sumai polo éxito obtido.

O segredo de Emma Olsen

Nos últimos meses Berta Dávila veu publicados dous títulos que a confirman como unha das autoras do momento: o valioso poemario Raíz da fenda e mais a moi interesante novela curta O derradeiro libro de Emma Olsen, dous libros, por certo, galardoados no seu día, un co Premio de Poesía Johán Carballeira e outro co Repsol de Narrativa Breve.

Co último andei estes días chuviñentos, unha lectura intensa, de tensión extenuante, capaz de sumir a calquera hiperestésico nunha crise definitiva, pois das súas páxinas nace unha brétema anguriante na que cómpre ser quen de aboiar dende o fondo abismal do pantano emotivo para saír con ben desta elexía derrotada.

Dávila crea un mundo narrativo que ambienta en Dakota do Sur, nunha vila ferroviaria chamada Faith —nome máis que simbólico— á que regresa a escritora protagonista do título coa intención de dar remate alí á súa novela derradeira, pois un cancro sentenciou os seus días.

O longo relato autobiográfico da protagonista que vén despois é un lento solporecer de emocións mancadas, de vivísimas lumeiradas do pasado que tentan recuperarse para explicar o camiño andado e axustar contas cun segredo inconfesable que acena dende a conciencia. Seres que se cruzan lastrando de epifanías os nimios instantes compartidos na unción reveladora, os intres que mudaron o ser propio e desencadearon un final non por intuíble menos estarrecedor.

O amor, a amizade, a traizón, a orfandade, o desamparo, a obsesión son os poderosos deuses que determinan o fatum duns personaxes que, non completamente conscientes de se encamiñaren cara aos límites da traxedia, rematan por desatar o seu inferno interior.

O derradeiro libro de Emma Olsen é tamén unha novela sobre a novela, unha obra que coa súa praxe propón unha fértil reflexión verbo do sentido e a necesidade da escrita. E isto dende a primeira páxina, mesmo dende o subterfuxio estrutural de presentarnos a obra como un texto testamentario que un editor exhuma para nós.

Berta Dávila escribiu unha narración na que gravita o pouso de moita cinematografía sobre o Medio Oeste dos USA, tamén moita novela sobre ese mundo, aquí recreado con extraordinaria forza para rabuñar nas nosas mentes cunha escrita de gran fondura e admirable pulso, que é tamén unha historia de regresos imposibles, de contas que deben saldarse con ese tren fugaz e caprichoso da adolescencia onde todo acontece para sempre, como nun eterno esplendor na herba.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 9-2-2014]

Radiocrítica 3-2-2014

Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o luns día 3 de febreiro en Ames Radio (107.2 FM). Nesta ocasión, falei con Nazaret López sobre a novela O derradeiro libro de Emma Olsen de Berta Dávila (I, 00:48); o volume de artigos Coa lingua na Terra de Héitor Picallo Fuentes (I, 6:58); o relato infantoxuvenil O castañeiro de abril de Antonio Manuel Fraga (II, 00:00) e mais o poemario As lavandas adáptanse a todo erro de navegación de Ramón Neto (II, 4:59).

          http://www.goear.com/embed/sound/aca619b

a        http://www.goear.com/embed/sound/1a8803a