Letras en ronsel

Abandonounos o 2014, pero non nos deixou orfos. Tras de si deitou un feixe de lecturas de valor que hoxe me presta relembrar.

O ano narrativo foi feraz e houbo apostas ben variadas: dende a escrita autobiográfica, de relato reflexivo e primíparo, que achegou Inma López Silva en Maternosofía ata a aventura maratoniana nos antípodas que propón Santiago Lopo en A diagonal dos tolos, pasando pola narración memorística e de descubrimento da vida adulta e os seus secretos feridos por un tempo gris de A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz, o puxilato pola supervivencia nun tempo avolto do Olimpia Ring, 1934 de Xabier López López ou as miserias dos escenarios e a vida de Máscaras rotas para Sebastian Nell de Alberto Ramos.

Tampouco os poetas ficaron a barbeito. Velaí están para demostralo A segunda lingua de Yolanda Castaño, ironía e pensamento versal de retrouso idiomático e resaibo revelador; A última música das cousas de Bieito Iglesias, memoria dun eu en tránsito melancólico; A distancia do tambor de Eva Veiga, cicatrices, Tempo de Ombre, filosofía do que esfarela; Cronoloxía da urxencia de Dores Tembrás, poliedro de silencios, acougo na tormenta, o pensamento a autoesculcarse; As voces da máscara de Arcadio López-Casanova, o transterro, a vixilia do desposuimento, os devanceiros a guiar a palabra maxistral, o final esperanzado en Ondara; Fulguración e silencio de Xavier Rodríguez Barrio, a verba en diálogo fértil, a memoria do amigo que se foi e non se vai xa máis; ou Celebración de Gonzalo Hermo, poemas de eu post-crac, fracturas interiores que viaxan entre musgos e vísceras na queste da identidade propia.

Foi tamén, este, ano de ensaística sobresaliente. Abondaría con amentar a Historia da literatura galega. De 1853 a 1916. O Rexurdimento que o profesor Xosé Ramón Pena publicou hai uns meses, volume imprescindible para revisitar criticamente tan decisivo período do noso pasado literario. Mais a este título habería aínda que sumar os Livros que nom lê ninguém de Isaac Lourido, lúcido repensar das nosas condicións sistémicas e as súas derivacións, principalmente proxectadas sobre a obra de determinado grupo autorial; a reivindicación da memoria masacrada que Francisco Xavier Redondo Abal tenta restituír en Bibliotecarios e bibliotecarias infames e que se explica transparentemente no subtítulo: A depuración franquista do corpo bibliotecario republicano. O caso galego; ou mesmo a indagación teórica que Inma Otero Varela acometeu en A ficcionalización do eu: autoría e protagonismo das mulleres na literatura, inestimable ensaio a propósito do xenérico e o seu valor na proxección e interpretación dos suxeitos literarios da escrita máis recente.

Este esquemático guieiro resultaría incompleto se non se recordase que a produción infantoxuvenil brillou tamén con intensidade en obras como o poemario As redes de Inés, de Elvira Riveiro Tobío, versos de recoñecemento e agarimo ás traballadoras do mar; tamén en De como Chispo, o esquío, puido co frío de Toño Núñez, sagacidade e tenrura para superar os atrancos da vida; As noites de Xián de Concha Blanco, saudades mariñas dun mundo que non se concibe sen o rumor das ondas e, xa para os rapaces medianeiros, a magnífica Historia da bicicleta dun home lagarto de Fina Casalderrey, memoria de tempos facareños que a ilusión e a esperanza souberon borrar. Para os máis mozos, as regalías viñeron do Reo de Xesús Fraga, días de graffiti e ritos de paso, xeiras nas que a banda sonora das xornadas acompaña o albiscar dun futuro que se ten de labrar coas decisións propias; e, no poético, Penúltimas tendencias de Carlos Negro, versos contra a tiranía da moda e as trampas que ás rapazas tende, evidenciando adicións témeras, acusando a destrución das vontades. En fin, habería tamén que lembrar que o teatro e pur si mouve e ofreceu (re)edicións tan estupendas como a moi amena O achado do castro de Manuel Núñez Singala ou o máis grave e meditabundo Lapsus de Alfonso Pexegueiro, comedia do existir, infancia de moral mancada.

Letras en ronsel dun ano que esmoreceu e que serán sucedidas por novas ceifas ás que cómpre desexar nos traian tan bos momentos de lectura como deixaron estes libros que aquí pouso “coma cinza/ de rosas que onte encheron de perfume/ o mundo”.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 4-1-2015]

Memoria do camiño

Unha década. Ese é o tempo que demorou Arcadio López-Casanova en dar forma ao seu último poemario, As voces da máscara, publicado na colección Currupa Literaria do Centro PEN Galicia baixo a dirección de Xabier Castro Martínez.

Síntese e decantación. Velaí a esencia que revela este novo libro respecto do dilatado conxunto da escrita do poeta lugués, unha das traxectorias verdadeiramente senlleiras da literatura galega do noso tempo.

As voces da máscara ten unha estrutura tripartita implementada por un poema “Pórtico” (“Nós, os encadeados”) e outros dous de “Epílogo” (“É o meu mundo este mar…” e mais “Soñas o Tempo fronte ó mar…”). Logo dese verso introito, verdadeira carta de navegación para dar coas cicatrices do clan, compás que marca o norte das feridas e derrotas, das condenas e os soños naufragados, vai o septeto de composicións en homenaxe a nomes maiores da nosa tradición literaria: Rosalía, Pondal, Curros, Castelao, Otero Pedrayo, Pimentel e Aquilino. Estas nenias de López-Casanova dialogan con eles e os seus textos, imaxínanos en momentos claves da súa biografía e, dende eses instantes de fulguración, de epifanía, vanse deluvando as luces e as sombras da Rosalía que se despide do mar de Carril; o Pondal bárdico que convoca as hordes de Futuro fronte ao dolmen de Dombate; o Curros que marcha definitivamente para a América da que xa non regresará; o Castelao que comeza o seu descanso na Chacarita; o Otero Pedrayo pervagador das ruelas do Santiago eterno; o Pimentel intérprete dos solpores eternos da Praza Maior de Lugo; o Aquilino que remansa o Tempo estantío e pastorea os días e o bafexar dos bois inmortais en Lamanide.

Tras deste setestrelo de enunciación histórica comparece a memoria persoal no tríade de “Intermedio: tres olladas no tempo”. Aquí son os días da infancia na Casa Grande do Páramo, os da mocidade de loairas do “Memorial de Compostela”, tamén si o “Recordatorio final” da Casa da Blanquería, estancia mediterránea, acubillo do poeta errante, bálsamo para o éxodo sentimental.

Ao alustro do camiñar persoal sucede o construto do tempo do mitos, da “Mítica da desposesión” nas figuras de “Orfeo”, “Edipo”, “Antígona”, “Electra” e “Orestes”, arquetipos simbólicos que entremesturan as súas dimensións significantes coa dos periplos colectivo e persoal das outras dúas seccións, tecendo unha estrutura proxectante, de secantes que interseccionan e adquiren dimensión plena na arquitectura do integral.

Por remate, o “Epílogo” é un canto salvífico no paraíso de Ondara, espacialización idealizada, paisaxe dos desexos nas que habita Amor, a compañeira inseparable, a muller que camiña de par, a luz dos días cinsentos e o sentido na debacle na que tantas veces se tremelece. Tras tanto desvalemento e desposesión, logo de desterros e transterros, reverdece a esperanza xunto á amada que, “entre o lume dos laranxos acendidos/ delourada de sol” se ergue “vencedora do Tempo”.

Imposible compendiar en palabras breves a ourivería prodixiosa da estilística destes versos, onde os tropos e figuras, os recursos morfosintácticos, pragmáticos, fónicos e outros arboran un edificio literario que ten coiraza lírica e peito paradramático, que metamorfosea polifónico e se reprega escénico.

Grande este As voces da máscara. Máis aínda, admirable por canto vén da man dun autor que é xa un clásico en vida e que, lonxe de periclitar na súa impecable dicción, demostra, libro tras libro, que os vellos poetas, coma os roqueiros mellores, nunca morren.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 9-11-2014]