Letras escolleitas

Traspasada a soleira do aninovo, acáelle facermos reconto do que o ano vello nos deixou literariamente, separar o gran da palla e gardar no celeiro o mellor e mais madurecido froito.

No eido da narrativa, o 2015 que se nos foi agasallounos con media ducia de títulos sobresalientes. É o caso desa homenaxe ao mundo dos libros, a liberdade e os soños que Manuel Rivas nos lega en O último día de Terranova. Tamén da historia de descubrimentos que mergullan nun pasado ilusionado e afinca nun presente rabudo que Antón Riveiro Coello debuxa en Os elefantes de Sokúrov. Evidentemente, o Eros e a Política que gobernan a revolución bolxevique de Inesa Armand e Lenin na Ostrácia de Teresa Moure, intensa alegoría de nós. De igual maneira, a memoria colectiva do Vigo que foi e que é e mais a peripecia familiar inzada de escuros segredos que Fran P. Lorenzo asina en Cabalos e lobos. Tamén si, a recreación do feraz universo trobadoresco que Manuel Portas deseña en Lourenço, xograr, avolto territorio de pugnas monárquicas, tiranías clasistas e amores non só corteses. Por remate, igual as Interferencias de Manuel Seixas, recuperado para a escrita pública tras un longo período de silencio que ve a luz ao final do túnel con este seu poderoso relato sobre a identidade e o destino.

O verso tamén brillou con forza o pasado ano. Fulgurou na (meta)poética dixital de Fran Alonso no seu vivificante Poetic@. Ardorou nesa cartografía hibridada entre o emotivo e o cognitivo que debroca na intuición pura en Zonas de tránsito de Ramón Neto. Espellou na estética disidente e subversiva de Elías Portela e o seu Bazar de traidores. Irisou en O que precede a caída é branco de Oriana Méndez, himno á esperanza silandeira, ao rumor rebelde do océano que agarda polo tsunami operario. E, xaora, eclosionou na epifanía cosmogónica, a revelación da raíz que tradea a poesía skáldica de Manuel Rivas en A boca da terra.

O teatro de noso vive horas difíciles, escasas. Emporiso, a calidade da súa escrita dramática está salva. Confírmao a metafísica sinfónica, o menos é máis contra o capitalismo cínico e hipócrita que berra Santiago Cortegoso en Smoke on the Water. Tamén as imaxes imantadoras, as personaxes agónicas e o fatum irremediable que todo o arrastra en Ela, piedade dos suicidas (Baía), do poliédrico Xavier Lama.

Houbo ceifa abondosa tamén na agra do infantoxuvenil. De entre o moito sementado, préstame espigar o onírico de imaxinación desbordante co que María Solar inzou O meu pesadelo favorito. Tamén o terror albo que arrepía en A neve interminable, de Agustín Fernández Paz, mestría na arquitectura do relato ao servizo de poderosas pulsións. Por descontado, a recuperación do noso acervo lendario na recreación versal e a refacta relatística de Antonio García Teijeiro e Antonio Reigosa en Lendo lendas, digo versos.

Ano de seca, ano de seda. Así foi para deixarnos páxinas farturentas coas que seguírmonos acompañando neste 2016 que agora escomezamos e ao que haberá que lle pedir, ao seu tempo, que renda non menor proveito.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 3-1-2016]

Arumes literarios

Atentos aos sonoros títulos de autoría individual e grande aparato publicista das editoriais, hai veces en que aos críticos parecen volvérsenos invisibles outras propostas literarias que, nacendo en berces máis modestos, son tamén fillos ben dignos e, sobre todo, descendencia agradecida para a estesa familia das nosas letras.

Entre esas apostas de base que coido merecen visibilizarse quero hoxe traer a este blog o volume colectivo Premios Terras de Chamoso, recompilatorio dos traballos gañadores deste certame literario na súa IV, V e VI edición, correspondentes aos anos 2010, 2011 e 2012. Un libro que é unha realidade mercé ao abnegado esforzo da Asociación Cultural Arumes do Corgo, plataforma dende a que a veciñanza máis activa deste concello lugués botou a andar un premio para promover a escrita en galego en todas as idades. Tanto é así que nesta obra se recollen poemas e relatos pertencentes a tres categorías: infantil (10 a 14 anos), xuvenil (14 a 18) e de adultos (maiores de idade).

Non me deterei a detallar a participación nas franxas de idade inferiores, pois entendo que, sendo meritorias, son aínda froito dunha obra en proxección, así que o limitado do espazo fará que amente agora só os textos dos maiores. Entre eles, e na edición de 2010, figuran un Xosé Otero Canto gañador da modalidade de poesía con “Chuchas acaroadas das vagas”, intensos versos mareiros recendentes a salseiro, e tamén unha Natalia Alonso Ramos e a súa poética amatoria inzada de imaxes circenses en “A equilibrista e o circo”.

Na mesma convocatoria, Pedro Naveira Pedreira coa prosa “Unha viaxe desacougante” (historia de maldicións con transfondo fantástico) fíxose co galardón do que foi accésit Xosé Luís Vázquez Somoza con “Conta xusta”, humorada tremendista ben trazada.

Novamente Otero Canto con “A praia amanceba” (outra volta marusías de Eros) volveu facerse co premio de poesía no 2011, sendo nesta ocasión accésit Soraya Cortiñas Ansoar con “A avoa”, tenra lírica da memoria do clan. Da súa parte, Xulio Romero Suárez con “Penando” (relato de ultratumba homenaxe ao Castelao de ollada máis vidrada ou o Risco mas alveiriano) e Tito Pérez Pérez con “Elba” (confesión amorosa de innegable pegada poética) foron os distinguidos como narradores.

Na derradeira das convocatorias das que se recollen traballos, a do 2012, os versos gañadores asinounos Javier Rodríguez González, quen en “Homenaxe” propón unha estética neoculturalista de múltiples referencias literarias e evocadoras espacializacións, moi lonxe da escrita de xénero da mindoniense Eva de la Torre Conde en “Nadas de nobre estirpe”, triunfal afirmación enraizada na tradición e o humus propio. A réplica dánllela Marcelino Sisto Deibe, vencedor na modalidade de narrativa con “Mariñeira”, historia de naufraxios vitais e doídos afectos, e mais o xa referido Pérez Pérez, quen en “O conto do esquío e da martaraña” ensaia a prosa de parábola fabulística con eficacia probada.

Terras de Chamoso engade un apartado final que recolle textos de “Escritores que colaboraron nalgunha edición do certame literario”, sección na que varios dos xurados que axudaron a facer posible o premio achegan colaboracións ben en verso ben en prosa. Así, Toño Núñez co relato “Gastroenterite mental” (suxestión futbolística co humor por bandeira); Adela Figueroa Panisse e o seu poema “Um conto chines triste” (versos lusos e viaxeiros dunha oriental que acaba por radicarse entre nós); Isidro Novo co divertimento lírico “Un albanel”, dominio do ritmo de experimentado versificador; Mario Outeiro e “Nosa nai, Galiza!”, prosa patriótica de acendida afirmación nacionalitaria; Marica Campo con “As catro lúas de Agustina-Carolina”, emotiva historia versalizada e en catro estacións da Bela Otero; e, finalmente, a “Fábula do porco rezador” de Antonio Reigosa, conto que bebe do substrato literario da tradición oral e nos fai viaxar ás lonxincuas terras do Oriente Próximo para narrarnos unha fascinante historia que emparenta con As mil e unha noites.

Parabéns, pois, ás xentes de Arumes e aos seus patrocinadores dende a Deputación Provincial de Lugo por facer posible a publicación deste Terras de Chamoso, exemplo de como fóra das grandes arañeiras editoriais tamén escoa, entre as fírgoas, interesante e necesaria literatura.

[El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, 28-9-2014]

 

Mondoñedo sempre é Poesía

En Mondoñedo, que é terra de poetas onde as haxa, a hospitalidade é unha relixión e calquera que nos visite para dicir a súa palabra é benvindo.

Demostrámolo onte ao celebrar a primeira convocatoria de ‘Mondoñedo é Poesía’, unha moi singular xuntanza na que se deron cita unha vintena de creadores que agasallaron cos seus versos as xentes que pola vella cidade norlucense andaban a gozar das Quendas, festas e feiras medievais de tradición secular que onte celebraban así o seu día grande.

‘Mondoñedo é poesía’ foi unha actividade organizada polo Grupo Literario Leiras Pulpeiro que contou coa colaboración da Asociación As San Lucas e o Concello de Mondoñedo. Os responsables da mesma foron o dramaturgo Francisco Piñeiro, o narrador Antonio Reigosa, o músico e xestor cultural Fran Bouso —por máis sinais pregoeiro este ano das festas—, o tamén músico e poeta César Morán, aos que axudei o que puiden.

O evento deu comezo de mañá, cando o alcalde Orlando González deu a benvida aos participantes xunto a outros membros da corporación local no Salón Nobre do Concello, onde tamén lles dedicou unhas palabras de saúdo o noso compañeiro Fran Bouso.

Tras a recepción oficial tivo lugar un xantar de confraternidade na Casa de Penela no que participaron os poetas e organizadores, así como tamén outros acompañantes destes nun número que superaba o medio cento.

A actividade propiamente dita comezou ás seis da tarde co recital ‘Poemas polas rúas’. A vintena de escritores invitados foron deleitando os viandantes coa recitación dos seus poemas en seis lugares diferentes da cidade, que principiaron no cemiterio municipal diante a campa mesma de Leiras Pulpeiro e seguiron pola Praza do Concello, a Praza da Catedral, a Fonte Vella de Álvaro Cunqueiro, O Cristo e mais a Praza Jaime Cabot.

Repartidos en grupos de tres/catro, os poetas propiciaron que os versos se espallaran polas rúas empedradas da vella cidade presentados polos que botamos unha man na organización. Os paseantes das Quendas puideron oír así a Olalla Cociña, Iolanda Aldrei, Alicia Fernández, Dores Tembrás, Marica Campo, María Xosé Lamas, Henrique Rabuñal, Paco Rivas, Isidro Novo, Miro Casabella, Carlos Negro, Xacobe Casal, David Otero, Xaime Oroza, Xoán Xosé Abella, Mario Regueira, José Juan Ferreiro, Toño Núñez, Xabier Cordal, Baldomero Iglesias ‘Mero’ e César Morán.

Tras esta primeira actividade, que contou con numeroso público arremuiñado á escoita da recitación en cada unha das estacións poéticas, a festa da palabra rematou co recital poético-musical ‘Mondoñedo é Poesía’ que se desenvolveu no Auditorio Pascual Veiga da cidade. Alí, ducias de asistentes puideron saborear as composicións recitadas dos vinte poetas, que se viron acompañadas da proxección de vídeos, a música de Miro Casabella e César Morán e mesmo as dramatizacións de Antonio Piñeiro, tendo como condutor do acto ao colega Antonio Reigosa e como coordinador técnico do mesmo ao tamén compañeiro Fran Bouso.

Unha apoteose poética que confirmou que Mondoñedo é á palabra poética o que o solpor aos nosos máis fermosos cantís, unha luz irrenunciable.

Beizóns aos poetas que fixeron posible este ‘Mondoñedo é Poesía’, aos compañeiros e patrocinadores que tanto laboraron para botalo a andar e, sobre todo, ao público que, coa súa presenza e apoio, nos convenceu de que esta lumieira que agora lampexa deberá de seguir alumándonos tan sequera mil primaveras máis.

Diario DC: A tarde que Díaz Castro entrou no Pazo das Musas

Como quen entra na morada das deusas ninfas que na antiga Grecia inspiraban as artes todas. Así se sentiu un onte asistindo á revista oral O Pazo das Musas que no Museo Provincial de Lugo organizou Antonio Reigosa, responsable de Comunicación e Xestión Cultural da Rede Museística da Deputación de Lugo.

Esta trixésimo quinta edición da revista oral O Pazo das Musas dedicouse, integramente, á figura de Xosé María Díaz Castro. Con tal motivo, diversos intervenientes e un ben nutrido grupo de asistentes déronse cita ás oito da tarde no refectorio do Museo para compartir un sumario de actividades que incluíu tanto actuacións musicais coma exposicións orais, igual proxeccións documentais que recitados poéticos.

As distintas intervencións da revista foron balizadas polo dúo 2nafronteira, que deleitou os asistentes con media ducia de temas do seu disco Zapatiños para Díaz Castro, un delicioso avance desta obra que está xa en fase de edición e que en poucas semanas se atopará no mercado. Eles foron os encargados de abrir a xuntanza cunha portada musical na que interpretaron “Noite do mundo”, ao que seguiron —intercalados coas intervencións do resto de participantes— o “Alalá do verme e a estrela”, “Penélope”, “Remuíño”, “Ai, capitán”, “Nana da terra” (a partir de “Terra sucada”) e, como contraportada musical xa, “Coma unha espada”. Temas todos que na voz envolvente de Carmen Penim e os sentidos acordes de Maurizio Polsinelli cobraron nova e vibrante vida.

A canda estes interludios musicais foron indo as miñas palabras sobre “A vida de Xosé María Díaz Castro: unha viaxe circular”, nas que aproveitei para amosar ao público unha presentación de materiais visuais e multimedia elaborada a partir da documentación gráfica conservada do autor. Tamén a proxección, en versión abreviada, do magnífico documental O instante eterno que Xosé Antón Cascudo preparou arredor do escritor guitiricense. Logo viñeron as palabras, sempre informadas, de Alfonso Blanco Torrado, quen nesta ocasión nos ilustrou verbo da súa “Andadura con Díaz Castro”, lembrando para todos como soubo del como lector nos tempos mozos de seminarista en Salamanca, como, ao ser destinado en 1976 a Guitiriz, fixo por contactar con el e como, finalmente, unha vez establecido ese contacto, acabaron sendo amigos inseparables nunha vida compartida na que abrollou a súa admiración tanto polo poeta coma pola persoa.

Complementando o anterior, contouse co recitado de diversos poemas por parte dos alumnos Óscar López, Óscar López Felpeto, Noa Pena Bodenlle e Noemí Romero do IES Poeta Díaz Castro de Guitiriz, quen interpretaron con auténtica emoción uns versos con certeza interiorizados.

Aínda houbo ocasión para que, noutra fugaz intervención, dixese dúas palabras a propósito de “A escrita de “Xosé María Díaz Castro: Nimbos e outras auras”, igualmente acompañadas de material multimedia, ás que deu cabo Mario Outeiro, deputado e delegado da Área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo, quen tivo verbas de recoñecemento para a figura do homenaxeado no Día das Letras Galegas nun discurso no que soubo entretecer habelenciosamente os seus versos con acaídas reflexións sobre a actualidade da súa escrita, que vencellou coa memoria da súa vida e amizades, entre estas últimas, de xeito significado, a que o uniu a Ricardo Carballo Calero e Manuel María, para os que pediu publicamente se lles dedicasen vindeiros días das Letras Galegas.

Presenciou, coido que con gozo, todo o descrito numeroso público anónimo, mais tamén diversos intelectuais lucenses entre os que se contaron diazcastrianos confesos como Carmen Blanco ou Paco Martín e outros protagonistas da escena cultural da cidade amurallada como Tonina Gay Parga, Paco Rivera ou Manuel Celso Matalobos, voces do noso xornalismo radiofónico como Cristina Lombao, escritores como Isidro Novo e mesmo novos valores da investigación literaria como Iago Rodríguez Yáñez, entre outros que talvez non lembre e saberán desculpar que non os traia agora a esta crónica.

Un día máis de festa diazcastriana, desta volta propiciada polo bo quefacer de Antonio Reigosa, quen mantén viva dende hai case unha década esa marabilla das xuntanzas culturais do país que son as revistas orais ás que puxo un nome á altura: O Pazo das Musas.

A mar de historias

Un ano máis Antonio Reigosa e mais Isidro Novo, dende as vogalías por Lugo e pola Literatura de Tradición Oral da AELG, coordinan a publicación das Actas da Xornada de Literatura de Tradición Oral que cada outono teñen lugar nos locais do Museo Provincial de Lugo.

O volume deste ano é o sexto dunha serie monográfica que ten acubillo como publicación da revista oficial da asociación, Escrita Contemporánea, que a dá á luz baixo o título Actas da VI Xornada de Literatura de Tradición Oral. Historias, mitos e monstros do mar de Galicia.

Como o propio rótulo anuncia, esta obra colectiva reúne as intervencións que a primeiros do pasado novembro impartiron na cidade amurallada o estudoso Xosé Lois Vilar Pedreira, o novelista Hixinio Puentes, o músico e narrador Xurxo Souto e mais a investigadora Rosa García-Orellán. Os catro compartiron tamén mesas redondas nas que as intervencións do público asistente, moi activo, se recolleron e transcribiron tamén nesta publicación, que ten por cabo un anexo no que se transcriben os poemas que, enlazando coa temática da xuntanza, recitou nas xornadas Xosé Iglesias.

Para máis saber sobre os naufraxios míticos e as crebas fantásticas, sobre o noso imaxinario marítimo e os seres imposibles que nos océanos habitan, para mellor comprender a nosa vizosa talasonomia e os relatos mareiros nos que os monstros e creaturas marabillosas todo o inzan, estas Actas da VI Xornada de Literatura de Tradición Oral son un caladoiro farto no que pescar erudición a redes cheas, beizón que lles hai que apoñer aos infatigables coordinadores do evento, Antonio Reigosa e Isidro Novo, ao apoio cómplice que da AELG reciben para levalo adiante e, sobre todo, ao esforzo da Área de Cultura da Deputación de Lugo, que fai posible co seu patrocinio estas xornadas ás que lles hai que desexar moitos lustros de vida. E nos que os vexamos e os leamos.