A ledicia branca

Como un trallazo. Unha ledicia branca que agroma ao pasar a derradeira páxina. Esa foi a sensación que ficou aboiando no ar des que rematei A ferida no vento, a última novela de Antón Riveiro Coello.

Nas mesmas fontes da memoria da primeira mocidade abrolla este relato que tanto ten de autobiográfico, por máis que se adorne coas grecas da imaxinación, que, porén, non ocultan o mimetismo de episodios, personaxes e, claro está, a asunción protagónica que iguala narrador e autor.

A ferida do vento é unha historia poliédrica, que participa tanto da novela de iniciación coma da prosa de evocación comunal. É, a un tempo, a narración dun espertar amoroso complexo e, tamén si, o retrato dunha vila e un tempo, o Xinzo dos finais dos setenta no que o propio Riveiro Coello findou a puberdade para entrar, de cheo, na adolescencia.

Mais esta novela é tamén un engaiolante gurgullar de personaxes que provocan admiración, dende os familiares máis directos do protagonista (ese seu avó Mauro, siso e ilusión en perfecta proporción; o seu pai, sempre a sensatez e bo consello; súa nai, avoa e tía, o aconchego garimoso e comprensivo) ata o insólito censo de tolos que inzan pola localidade limiá, un tropel disparatado que, non obstante, proxecta luzadas que revelan ángulos da realidade desapercibidos para o resto da xente.

A canda esta auténtica procesión de doidiños desenvólvese a impactante historia de amor do protagonista, que sabe da traxedia e tamén da intensidade sensual, o cravo que quita outro cravo, a vida mesma.

E enlazando este discorrer de augas narrativas cruzadas, a aparición do fillo de don Paco, o mesmísimo Carlos Casares, tamén el interesado en tanta cabeciña de vento daquelas terras, sorprendido polo natural talento dun rapaz de quince anos, que lle conta historias como quen modela arxila, anunciando xa o sólido escritor que hoxe é.

Mais A ferida do vento non só é unha homenaxe casariana (os paralelismos con “A rapaza do circo” de Vento ferido son recoñecibles e recoñecidos), senón tamén a crónica dun Xinzo que foi e que Riveiro Coello ten narrado noutras ocasións, velaí, poño por caso, nos relatos de Casas baratas. Este espazo nutricio convértese nun territorio revestido de especial simbolismo a través da figura de Demetrio, ese louco ciclista que crea un memorable bosque de árbores que planta co nacemento e o pasamento de cada un dos habitantes da vila, alustrante metáfora que debroca estas páxinas nunha outra das súas liñas de forza: a definición da identidade en construción, o sentido do amor e o seu reverso, a morte.

Moitas outras son as realidades que merecen atención neste daguerrotipo da mocidade que é A ferida do vento. Así, a importante presenza da música, o destacado papel da amizade, a memoria da Historia do pobo e a plenitude das súas paisaxes, tamén o sentimento de unción comunal que as celebracións vilegas achegan ou os delicados equilibrios que cómpre facer para resistir as convencións sociais e o día a día nun ambiente tan coutado como o dunha localidade do semirrural galego de décadas atrás.

Escrita cunha prosa coruscante, que arrinca luminarias en cada parágrafo e converte en aparentemente doado a dificilísima arte de contar ben e sinxelo, este A ferida do vento é un dos textos nos que máis auténtica palpita a voz de Antón Riveiro Coello, quen cumpre con esta novela curta cunha promesa longamente adiada: a que no seu día lle fixera a Carlos Casares de escribir un texto sobre os tolos conterráneos. Sentado no seu sillón azul, o amigo estará a dar por saldada a conta, agradecido por tanta luz da memoria.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 22-1-2017]

Letras escolleitas

Traspasada a soleira do aninovo, acáelle facermos reconto do que o ano vello nos deixou literariamente, separar o gran da palla e gardar no celeiro o mellor e mais madurecido froito.

No eido da narrativa, o 2015 que se nos foi agasallounos con media ducia de títulos sobresalientes. É o caso desa homenaxe ao mundo dos libros, a liberdade e os soños que Manuel Rivas nos lega en O último día de Terranova. Tamén da historia de descubrimentos que mergullan nun pasado ilusionado e afinca nun presente rabudo que Antón Riveiro Coello debuxa en Os elefantes de Sokúrov. Evidentemente, o Eros e a Política que gobernan a revolución bolxevique de Inesa Armand e Lenin na Ostrácia de Teresa Moure, intensa alegoría de nós. De igual maneira, a memoria colectiva do Vigo que foi e que é e mais a peripecia familiar inzada de escuros segredos que Fran P. Lorenzo asina en Cabalos e lobos. Tamén si, a recreación do feraz universo trobadoresco que Manuel Portas deseña en Lourenço, xograr, avolto territorio de pugnas monárquicas, tiranías clasistas e amores non só corteses. Por remate, igual as Interferencias de Manuel Seixas, recuperado para a escrita pública tras un longo período de silencio que ve a luz ao final do túnel con este seu poderoso relato sobre a identidade e o destino.

O verso tamén brillou con forza o pasado ano. Fulgurou na (meta)poética dixital de Fran Alonso no seu vivificante Poetic@. Ardorou nesa cartografía hibridada entre o emotivo e o cognitivo que debroca na intuición pura en Zonas de tránsito de Ramón Neto. Espellou na estética disidente e subversiva de Elías Portela e o seu Bazar de traidores. Irisou en O que precede a caída é branco de Oriana Méndez, himno á esperanza silandeira, ao rumor rebelde do océano que agarda polo tsunami operario. E, xaora, eclosionou na epifanía cosmogónica, a revelación da raíz que tradea a poesía skáldica de Manuel Rivas en A boca da terra.

O teatro de noso vive horas difíciles, escasas. Emporiso, a calidade da súa escrita dramática está salva. Confírmao a metafísica sinfónica, o menos é máis contra o capitalismo cínico e hipócrita que berra Santiago Cortegoso en Smoke on the Water. Tamén as imaxes imantadoras, as personaxes agónicas e o fatum irremediable que todo o arrastra en Ela, piedade dos suicidas (Baía), do poliédrico Xavier Lama.

Houbo ceifa abondosa tamén na agra do infantoxuvenil. De entre o moito sementado, préstame espigar o onírico de imaxinación desbordante co que María Solar inzou O meu pesadelo favorito. Tamén o terror albo que arrepía en A neve interminable, de Agustín Fernández Paz, mestría na arquitectura do relato ao servizo de poderosas pulsións. Por descontado, a recuperación do noso acervo lendario na recreación versal e a refacta relatística de Antonio García Teijeiro e Antonio Reigosa en Lendo lendas, digo versos.

Ano de seca, ano de seda. Así foi para deixarnos páxinas farturentas coas que seguírmonos acompañando neste 2016 que agora escomezamos e ao que haberá que lle pedir, ao seu tempo, que renda non menor proveito.

[El Ideal Gallego e Diario de Ferrol, 3-1-2016]

A música de fondo de Riveiro Coello

Coa periodicidade da andoriña viaxeira, que aloumiña estacionalmente os nosos ceos pero non abura coa súa omnipresencia, chega ás librerías a nova proposta narrativa de Antón Riveiro Coello, un autor que sabe ben da importancia de manter un fío umbilical co seu lectorado que concreta en entregas periódicas de escrita de interese comprobado.

Desta volta a bandada migratoria non nos trae nin rulas de Bakunin nin animalias nin esfinxes de amaranto nin memorias das casas baratas: os contos que, a pedimento dos amigos, foi publicando aquí e acolá o limego nos últimos lustros, velaí o material que se recolle en Acordes náufragos, unha obra que nace da compilación de historias antes aparecidas en revistas, volumes colectivos e outros soportes moitas veces de difícil acceso.

Acordes náufragos reúne oito relatos e unha novela curta de diferentes temáticas e estilos, ambientadas en tempos e espazos diversos, pero que, secasí, amosan certos elementos cohesivos que os irmandan. Algúns destes nexos de unión son avanzados polo propio Riveiro Coello na “Nota de autor” coa que abre o libro: “Coinciden no tema fantástico e noutros dous puntos cando menos. O primeiro deles e coido que o máis importante, sería o de que en case todos está explícito o asunto do naufraxio, tanto en terra coma no mar. A segunda coincidencia que lle podería dar certa unidade ao conxunto sería a do tema amoroso, na vertente de parella ou familiar”.

Non cabe dúbida de que tanto a pátina fantástica coma o naufraxio vital e as complexas relacións amorosas habitan estas historias. Mais coido que aínda poderían amecérselle ás anteriores outras presenzas máis ou menos constantes como, poño por caso, o destacado papel do mundo da música en moitos deles, a importancia do memorístico na maioría, o relevo do elemento acuoso en non poucos deles e aínda o pairar da loucura e da anormalidade comportamental en varias das tramas.

Xa se dixo que, malia estas bisagras de converxencia, a disparidade circunstancial que fixo agromar no seu día cada unha das narracións explica a súa variabilidade, pois unha cousa é a evocación romántica de amoríos tráxicos e final feliz da noveleta “A canción de Sálvora” (que mesmo chegara a se publicar en volume exento por A Nosa Terra Edicións hai unha década) e outra o relato de obsesión vingativa de “O náufrago irlandés”; moi diferente aparece a levitante “Pirrula ou un punto no ceo” e o desarraigado e identitariamente desposuído de “O afogado de Baronzás”; ben distantes están o metaliterario “O caderno de Alicia” e o doído de xeniais ocorrencias ao que a realidade acora en “O nome no espello”; abondo contrastados os amores alén da morte de “Brucamanigua” e a superstición fluvial de “As memorias do río”.

Outro valor a salientar destas prosas de Riveiro Coello é a súa admirable capacidade para dialogar coa escrita dos máis diversos autores, que transversalizan a súa sombra nestas historias en citas e homenaxes varias, como acontece con Dieste, Valle Inclán, Blanco Amor ou Melville, entre outros, voces maiores que acompañan un narrar consistente no posprocesado que deita novas visións para vellas situacións ben coñecidas.

Talvez estes Acordes náufragos non sexan a melodía de maior ambición de Riveiro Coello —falta afinación para despoxarse de puntuais acomodacións a certos lugares comúns e poida que un maior desapego polos finais de efectismo previsible—, pero queda fóra de toda discusión que hai aquí algúns compases que os oídos máis adestrados saberán apreciar e que achegarán aos que os frecuenten a unha música de fondo de teimas narrativas, fidelidades memorísticas e territoriais e tamén simpatías persoais inequivocamente riveirocoellianas.

[Publicado no Praza Pública, 9-12-2013]

Radiocrítica 16-12-2013

Velaquí unha nova Radiocrítica emitida o pasado luns día 16 de decembro en Ames Radio (107.2 FM). Nesta ocasión, falei con Nazaret López sobre a novelística de Manuel Darriba (0’45),  os relatos de Antón Riveiro Coello (3’05), a poesía implicada de María Reimóndez  (7’15), a ‘Antoloxía de referencia. Etapa de expansión’ que Xavier Lama e Branca Novoneyra prepararon coas novísimas voces poéticas de Berta Dávila, Cristina Ferreiro, Xurxo Martínez González, Celia Parra, Elías Portela, Ismael Ramos e Helena Salgueiro (9’20), o teatro de Marcos Abalde Covelo (14’45), o ensaio filosófico de Carlos Lema (16’30) e mais a mitoloxía da vella Gallaecia para novos e non tanto de Manuel Gago e Manel Cráneo (18’30).

Boa audición!

        http://www.goear.com/embed/sound/7d31504

Noite branca no deserto

[Foto de José Manuel Estévez Saa]

Na tarde de onte tiven o pracer de compartir mesa con dous excelentes narradores que figuran entre os grandes nomes da literatura de noso do último cuarto de século: Francisco Xosé Fernández Naval e mais Antón Riveiro Coello. A escusa que nos reuniu foi participar no marco das actividades da Feira do Libro de Compostela nunha mesa sobre “A novela e a construción da memoria” a propósito das múltiples coincidencias das súas dúas últimas obras: Laura no deserto e A noite branca.

Con tal motivo, falamos alí de Memoria e Identidade como dúas caras da mesma moeda e columnas vertebrais da súa escrita; de como a frecha da memoria percorre o camiño do colectivo ao individual e viceversa; de por que aínda segue sendo necesario novelar a guerra e as súas consecuencias ou de ata que punto a literatura dá voz aos que non a tiveron e ofrece unha sorte de reconciliación co pasado, convertendo a novela histórica no relato desa nosa Historia, con maiúsculas, que adoitaron escribir sempre outros.

E parolamos tamén, claro, sobre os retrincos cos que eles tecían as súas narrativas —(auto)biografismo, crónicas documentais, ficción pura—; o grao de autorreferencialidade destas —nos temas, subtramas, personaxe—; o coidado especial na arquitectura da novela, tanto na estrutura como nas voces narrativas que a comunican; as evidentes doses de prosa poética e escrita cinematográfica das súas creacións; a centralidade dos personaxes femininos en Laura no deserto e A noite branca e, en fin, como estas dúas novelas extensas, de longo alento, que percorren todo un século en centos de páxinas, foron chegando a ver luz logo de anos de solitario traballo e moitas dúbidas e reescrituras para ser logo recibidas con grande aplauso polo lectorado e crítica.

Antes de lles ceder a palabra, quixen dicir unhas palabras de presentación dos dous autores e amigos. Reprodúzoas a continuación, pois nelas condensei algunhas das ideas que coido emparentan naturalmente a admirable escrita destes dous novelistas purosangue. Velaí:

Chisco Fernández Naval e Antón Riveiro Coello son dous aedos do novo milenio. Coma aqueles vellos cantores das épicas antigas, ambos os dous semellan portar sobre dos ombros a grave tarefa de gardar a memoria da tribo. A súa escrita é unha sorte de esconxuro contra a amnesia, unha lumieira entre brétemas de esquecemento e anonimia que orienta as naves da anagnórise en tempos avoltos.

Somos seres de memoria, animais de recordos que cobramos sentido no amor que nos une ás raíces e as xentes que nos precederon, que nos trouxeron ata aquí e que, talvez, garden para nos o precioso segredo da clave de bóveda que nos abra o futuro.

A espiral da lembranza, os deuses penates que nos habitan e nos sinalan os camiños, contra todo esfarelamento do que foi e se ocultou ou se viviu vergonzantemente ou se sublimou ignominioso ou, simplemente, se obviou e menosprezou.

Chisco e mais Antón son custodios desa verba que afogou, que caeu nas gabias —rusas ou peninsulares, tanto ten—, das palabras familiares, amigables ou públicas sobre das que se verteu a anilina do odio e o rancor, condenadas ao exterminio en sabas de esquecemento.

Por iso A noite branca e Laura no deserto son biblións expiatorios aos que sempre teremos de volver. Neles fulgura transversalizada a Historia dun pobo nas súas xentes, o testemuño dunha época de avesíos na que a dignidade dalgúns, dalgunhas, esixía a xusta reparación que só mestría destes dous magníficos narradores podía darlles.