Na tarde de onte, nos locais que o Instituto de Estudos Miñoranos (IEM) ten en Gondomar, tivo lugar a presentación do volume facsimilar Lembranza da tecedeira, un poema autógrafo e inédito de Victoriano Taibo escrito en 1947 e que foi recuperado para esta edición dende o orixinal que conservaba a familia de Juan Novás Guillán, no seu día inspector de Educación e grande amigo do poeta.
O volume acompáñase de moi valiosos prólogos e estudos introdutorios de Antonio Valverde, Marta Dacosta e Miguel Anxo Mouriño e complétase cun cd no que o longo poema é recitado pola poderosa voz de Anxo Angueira sobre unha fermosa base musical ideada por Antón Seoane.
A poética de Taibo fica así incrementada con este achado, que trae ao seu corpus coñecido ata o de agora unha nova alfaia, confirmándoo como unha das voces senlleiras do Tempo das Irmandades e, por extensión, de toda a nosa lírica do pasado século.
Mais o acto do IEM de onte serviu tamén de homenaxe a Miguel Rodríguez Rodríguez, xenro do poeta e persoa clave no proceso de recuperación e divulgación da obra do seu parente. Con tal motivo, estiveron presentes na sala —ateigada de público— varios dos seus familiares: a súa viúva Gloria Taibo Rebollar e mais os seus fillos Fuco e Ildara, esta última responsable de pronunciar unhas sentidas palabras de agradecemento.
Acompañando as sabias reflexións de Marta Dacosta verbo desta magnífica edición de Lembranza da tecedeira e mais o vibrante recitado de Anxo Angueira do poema, tiven a honra de achegar unha laudatio de Miguel Rodríguez Rodríguez na que salientei o papel fundamental que este tivo na redescuberta da obra de Victoriano Taibo, extremo este ao que xa me referira nalgunha outra ocasión.
Deixo aquí as palabras que alí pronuncei, testemuño de admiración e recoñecemento a quen foi entusiasta valedor da causa taibiana, bo e xeneroso ao que tanto debemos.
Benqueridas e benqueridos todos:
Comparezo hoxe ante vós a pedimento dos infatigables e admirables amigos do Instituto de Estudos Miñoranos. Un dos seus máis activos e meritorios membros, Miguel Anxo Mouriño, púxose en contacto comigo a primeiros deste mes para noticiarme a feliz aparición do facsímile de Lembranza da tecedeira, que agora se presenta con gozo unánime dos que aquí nos reunimos. Informoume, amais, de que estaba na vontade da organización que este acto servise asemade como xusta homenaxe ao xenro do escritor, don Miguel Rodríguez Rodríguez, belísima persoa que nos abandonou recentemente e a quen me unía unha amizade admirativa e sen reservas.
Xa que logo, cando Miguel Anxo me propuxo a posibilidade de pronunciar unhas palabras neste acto en memoria e agradecemento por tanto e tan bo como sempre lle deberemos ao xeneroso Miguel, sentín que o convite non era só unha obriga amigable, senón un auténtico galano que se me facía, pois nada me emociona máis nin me enche de maior orgullo que poder recordar hoxe convosco o vello amigo que se foi deixando en nós engramas indelebles.
Eu, como seguramente tantas e tantos dos que aquí estades, coñecín a Miguel por mor de Taibo. Foi alá polos primeiriños do 2008, tempo no que adquirín a responsabilidade de editar a poesía inédita do escritor que acabou vendo a luz andando ese mesmo ano nun volume que titulamos Abicedo. Cabrinfollas e que logo presentamos en Guillufe, Morgadáns, aquel 14 de novembro, nun acto presidido, xustamente, polos familiares do poeta, entre os que Miguel ocupou papel cómplice e desprendidamente destacado.
Por tanto, ao longo dos meses daquel ano tiven a oportunidade de frecuentar o seu trato e ir coñecéndoo mellor, ao tempo que vivía a gratísima experiencia de poder tratar a adorable Gloria e o seu fillo Rubén, sabendo tamén puntualmente das angueiras dos demais membros do núcleo familiar.
De primeiras, o noso trato foi epistolar, mellor tería que dicir que foi emilinear, porque o que en realidade faciamos era escribirnos correos electrónicos, circunstancia esta que demostra tamén a capacidade de superación e a asombrosa entrega que Miguel sempre amosaba por aprender e coñecer cousas novas, aínda que estas fosen tan complexas para el como, segunda propia confesión, lle resultaba a escrita informática e o mundo das misivas virtuais.
Lembro que no primeiro correo que cruzamos, logo dos saúdos de rigor, escribín unhas liñas presentándome como investigador e admirador da figura de seu sogro. Miguel, que era tan extraordinario, tan incomparable coma humilde, respondeume á súa vez facendo tamén unha telegráfica semblanza del mesmo na que se describía así:
“Nado en Vigo. Bastantes anos de idade. Estudos primarios e outros elementais burocráticos, nin sequera bacharelato elemental, daquela moi bo. Polo tanto, xa ten o curriculum vitae do seu interlocutor, con voz pero sen voto, posto que neste asunto quen manda é a miña dona, dona Gloria Taibo Rebollar, creo que con merecente dereito, que non podo menos que respectar”.
Tras aquelas presentacións iniciais e co andar dos meses, acabamos partillando un traballo intensísimo de procura de materiais, investigación de fontes e profundar textual, labor no que Miguel se revelou non xa como un competentísimo coñecedor da obra do seu parente, senón tamén como un moi fino lector crítico da mesma e un sabio coñecedor de mil e unha circunstancias peritextuais sen as que eu non podería ter nin sequera mediado o meu traballo.
Porque, amigas e amigos que agora me escoitades, Miguel era un portento da natureza: posuía unha memoria prodixiosa que lle permitía traer ao acordo cando lle prouguer calquera dato ou referencia da biobibliografía de Taibo, mesmo a máis nimia e insignificante. Pero é que, e isto foi para min o máis abraiante, coñecía os pormenores da nosa historiografía literaria do século pasado con máis acuidade que moitos supostos especialistas e, cando pensabas que talvez algún autor ou libro lle resultarían alleos, el sorprendíate cun sorriso retranqueiro para, acto seguido, regalarche unha lección de asisado xuízo sobre tal ou cal obra ou personaxe.
Insisto: era un ser dotado dunha intelixencia superior, tenaz e ordenado en extremo, polo menos para as cuestións literarias. Aínda hoxe, ao lembrar a primeira vez que nos vimos na compaña de Gloria, veñen a min as sensacións de aglaio cando, naquel verán, sentados á mesa da súa casa na rúa Lalín, en Vigo, Miguel foi pousando encol do mantel os cartafolios nos que conservaba os manuscritos e outros materiais de Taibo. A minuciosa clasificación das carpetas e os textos, a exhaustiva pescuda hemerográfica que aquel home realizara paciente, esforzada, incansablemente durante anos e anos era, como dubidalo, admirable. Traballar con el era facelo como cun pai benévolo que te guía nos desnortamentos. Sempre estaba aí para solucionar calquera dúbida, para enviar calquera escrito, para realizar calquera chamada ou mergullarse na biblioteca ou arquivo que cumprise.
E todo, ollo, dende a máis absoluta das humildades. Recordo unha vez que lle escribín gabando a óptima disposición na que conservaba os materiais do seu sogro. El contestoume, lacónico:
“Estimo moito a súa felicitación polo labor na confección da cronobiografía e bibliografía, pouco incrementadas deica hoxe. A cousa non ten maior mérito, si algo de traballo”.
El era así, todo xenerosidade e devoción por don Victoriano Taibo, por iso tentaba sempre pasar desapercibido, ficar nun segundo plano, como se todo o que facía non tivese valor ningún cando os que o coñecemos sabemos que, se non fose por Gloria e por el, o labor de recuperación que nos últimos anos se fixo da figura de Taibo sería simplemente imposible.
Por iso e por tantas cousas un día, despois de estar co casal n0 seu fogar, escribín un correo no que lle facía unha confesión que agora, moito tempo despois, continúo subscribindo letra por letra:
“Déixame que che manifeste, antes nada, que foi para min un verdadeiro pracer gozar da vosa compaña na mañá de onte. Poucas veces os investigadores atopamos persoas tan afables e atentas coma Gloria e ti. Don Victoriano, dende o Ceo, estará orgulloso de vós. Non me cabe ningunha dúbida de que o seu legado, namentres estea nas vosas mans, fica a salvo e se verá potenciado todo o que vos sexa posible. De corazón, en hora boa”.
Crede nun, que xa vai sendo un veterano nestas lides, cando vos di que en non poucas ocasións os principais inimigos da memoria e recoñecemento dunha escritora ou escritor non son senón os herdeiros ou testamenteiros destes que, por mil e unha arrevesadas artes, conseguen sepultar definitivamente no esquecemento nomes que, doutra maneira, terían a oportunidade de se recuperar para as novas xeracións de lectoras e lectores.
Non é este caso nin de Gloria nin de Miguel nin de ningún dos seus. E cónstame que a mesma xenerosidade e entrega que amosaba para esta causa alimentaba a súa paixón polas actividades nas que participaba co IEM. Sei ben que non faltou nin un só ano no acompañamento da concesión do premio de poesía que leva o nome do seu sogro, que estivo en primeira liña cando houbo que memoriar os mestres represaliados do Val Miñor, que participou asiduamente nas visitas e excursións que dende o IEM se levaban a cabo para pór en valor o patrimonio natural, paisaxístico e artístico da comarca que nos rodea.
Podería poñer mil exemplos de ata que punto o compromiso coa causa de Taibo, coa cultura de noso e coa nosa xente eran para Miguel sagradas. Pero abondarame cun: a edición facsimilar de Lembranza da tecedeira que nos convoca foi posible, sobre todo, porque Miguel e Gloria, Gloria e Miguel, a fixeron viable materialmente. ¿Acaso son precisas máis mostras de apoio consecuente?
Nun deses eventos organizados polo IEM e guiados por Xilberte Manso —a visita aos Muíños de Couso— Miguel atopouse mal e non foi quen de rematar a xeira, que deixou á altura das Rasas. O que veu despois foi o seu progresivo empeoramento e unha longa convalecencia hospitalaria que nolo arrincou por remate.
Mais o que non puido nin ha poder roubarnos nunca a da gadaña é a lembranza do seu optimismo vital, a palabra amable que decote tiña para aqueles cos que compartiu o camiño, o seu proverbial tesón traballador, a disciplina e dedicación oceánicas coas que se conducía, a forza de vontade coa que todo o vencía, o afán por saber e coñecer da súa mente curiosa, a súa contrastada sensibilidade para o teatro, a música clásica ou a boa oratoria.
Benqueridas amigas e amigos, confésovos que boto de menos a Miguel, a súa palabra sabia, o seu consello preciso, a súa bonhomía sen mancha. Por iso vou calar para dar paso á verba feraz e iluminadora da poeta Marta Dacosta, marabilla desta terra, e sentarei, agradecido, para oír ese home que acompaña unha voz que é Anxo Angueira e oír as harmonías que só Antón Seoane sabe convocar. E si, sentireime orfo por non poder compartir fisicamente con Miguel tanta regalía. Pero ficarei tranquilo, porque sei que o que el sementou entre nós abrocha nos adentros e ten tal forza que endexamais nos abandonará, pois vai, como seu sogro cantou, no meu máis íntimo imo “coa flor de liño dos ollos/ perdida en lembranzas tenras”.
Moitas grazas.
Criticalia 