A mecánica da celebración de efemérides é unha álxebra superior que se me escapa. Aínda hoxe non entendo ben cales son as razóns que fan que haxa autores e títulos de noso que, con aplauso unánime e adhesión masiva, se conmemoran e outros que, malia seren recoñecidos e considerados amplamente, porén non merecen idéntica memoria.
O que escribo vén a conto pola invisibilidade na que está a pasar o cincuentenario da publicación de Villadervós, a valiosa novela de Silvio Santiago (1903-1974) que no seu día prologara don Ramón Otero Pedrayo.
Villardevós, á altura de 1961, achegou ás letras galegas unha moi estimable radiografía sociolóxica da vida vilega. Nas planas desta obra o seu autor, que marchara a Venezuela fuxindo da represión franquista, rememora a vila natal dos tempos da súa nenez, repasando lar a lar a veciñanza toda, engadindo perspicaces comentos e observacións que, non alleos á sutil ironía e mesmo a certa xenuína retranca, captaban inmellorablemente a atmosfera humana e vivencial característica das nosas xentes.
Para algúns talvez esta narrativa sexa hoxe vista como ultrapasada, un xeito de dicir doutra hora, mais cómpre ser xustos e recoñecer o valor testemuñal e o acerto construtivo dunha prosa que progresa con admirable fluidez, que sabe recrear como poucas eses pequenos detalles que dan fondura a cada retrato humano, a cada descrición de lugares ou paisaxes. Tanto é así que en moitos treitos Villardevós envólvese cunha airexa cinematográfica que transmite extraordinaria viveza ao relatado, como se dunha sorte de neorrealismo de selo galego se tratase.
Pero a narración de Silvio Santiago é tamén moito máis: a constatación de poder transformador do tempo, de que o paradiso da infancia, unha vez chegados á madurez, tan só sobrevive na nosa memoria e que, como lle acontece a Manoliño, o neno protagonista da obra, a aldea desa nenez acabou para sempre porque non foron en van os días duros do exilio, as décadas ignominiosas de oprobio fascista.
No seu día Villardevós tivo que superar non poucos atrancos da censura para ver a luz. Logo diso foi moi ben recibida pola intelectualidade do seu tempo, que tamén saudou con entusiasmo a póstuma O silencio redimido (1976), á que chegou a se lle conceder o Premio da Crítica, novela que, en non poucos sentidos, continuaba o vieiro xa aberto no seu primeiro libro.
É de xustiza recuperar a figura de Silvio Santiago. O seu infatigable labor a prol da nosa cultura por terras venezolanas e a súa novelística así o demandan. Neste sentido, non estaría de máis que no seu concello natal se pensase nalgún tipo de acto de homenaxe, mesmo sería unha ledicia noticiar publicamente unha oportuna reedición da súa primeira obra, pois dende a última reimpresión que dela se fixo van alá case máis de tres lustros.
A medio século de distancia, a sombra creativa de Villardevós medra xenerosa. Oxalá o seu exemplo, unido ao dado por outros ilustres conveciños seus como o poeta Manuel Núñez González, o filósofo Eloy Luís André ou, mais recentemente, o narrador Juan Tallón, frutifique e por aquelas terras estremeiras do sur de Ourense siga a xermolar a semente da escrita de calidade na lingua de noso.
[Publicado nos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños, 5-6-2011]
Criticalia 